Του Δρ. Πέτρου Τζεφέρη*
Η ΕΕ εκκίνησε πρόσκληση υποβολής αιτήσεων για στρατηγικά έργα βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2024/1252 (CRM Act), με καταληκτική ημερομηνία στις 22 Αυγούστου 2024. Οι αιτήσεις που θεωρήθηκαν κατ’ αρχήν επιλέξιμες σύμφωνα με το άρθρο 7 του Κανονισμού αξιολογήθηκαν στο πλαίσιο τήρησης των κριτηρίων του άρθρου 6 παρ. 1. Η EE ενέκρινε τελικά, για πρώτη φορά, έναν κατάλογο 47 στρατηγικών έργων (από τα 170 που ήταν το σύνολο των αρχικών αιτημάτων) κάτι που αποτελεί σαφή ένδειξη ότι ο Ευρωπαϊκός Μεταλλευτικός Κλάδος είναι, παρά τις δυσκολίες, ενεργός και ετοιμοπόλεμος! Τα έργα αφορούν ένα ή περισσότερα τμήματα της αλυσίδας αξίας των πρώτων υλών, εξόρυξη (25), επεξεργασία (24), ανακύκλωση (10) και υποκατάσταση (2). Επίσης τα έργα αφορούν τόσο τις χώρες της Ε.Ε. (13) όσο και τρίτες χώρες, καθώς και αρκετές (14 από τις 17) Στρατηγικές Πρώτες Ύλες που αναφέρονται στη λίστα του CRMA, τα οποία θα δώσουν μια ώθηση προς την κατεύθυνση των στόχων ΕΕ που έχουν τεθεί μέσω του Κανονισμού. Συγκεκριμένα, αυτά τα έργα -αν υλοποιηθούν με ορίζοντα το 2030- θα διασφαλίσουν ότι η ΕΕ μπορεί να εκπληρώσει πλήρως τους στόχους εξόρυξης, επεξεργασίας και ανακύκλωσης του 2030 για το λίθιο και το κοβάλτιο, σημειώνοντας παράλληλα σημαντική πρόοδο για τον γραφίτη, το νικέλιο και το μαγγάνιο. Επίσης, τα έργα που περιλαμβάνουν μαγνήσιο (1 έργο) και βολφράμιο (3 έργα) θα συμβάλουν στην ανθεκτικότητα της αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ, η οποία βασίζεται στη χρήση αυτών των υλικών. Στο σύνολο υπάρχουν και τρεις (3) ελληνικές προτάσεις, που συμπυκνώνονται σε ένα ενιαίο έργο από την METLEN, την εξαγωγή βωξίτη (BAUX-EU), την μετατροπή του σε αλουμίνα (ενδιάμεση πρώτη ύλη για αλουμίνιο) και επιπλέον στην παραγωγή γαλλίου (Ga) από τα κατάλοιπα της βιομηχανίας αλουμίνας (GALLENT ΚΑΙ LEADER).
Το εύλογο ερώτημα στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ είναι κατά πόσον τα ανωτέρω 47 έργα ΣΚΟΠΥ θα καταφέρουν να αδειοδοτηθούν και να υλοποιηθούν με ορόσημο το 2030, συμβάλλοντας στους στόχους του CRM Act. Κι αυτό διότι υπάρχουν σημαντικά ανασταλτικά ζητήματα με τα οποία ο Κανονισμός δεν καταπιάνεται και ουδόλως έχουν επιλυθεί. Τα ζητήματα αυτά όμως είναι κρίσιμα για την επιβίωση του κλάδου και επιπλέον επιτείνονται από την αυξανόμενη γεωπολιτική αστάθεια, το γνωστό πλέον δόγμα America First του Trump αλλά και ένα νέο κύμα «εθνικισμού των πόρων» που όλο και εντείνεται παρά τις (αναποτελεσματικές σε μεγάλο βαθμό) διμερείς συνεργασίες ΕΕ με λοιπές δυνάμεις. Για παράδειγμα η διμερής συμφωνία ΕΕ-Ουκρανίας πήγε …περίπατο μετά τις επικοινωνίες Ουκρανίας-HΠΑ για τα ορυκτά της Ουκρανίας.
Ας δούμε πιο αναλυτικά τα ζητήματα αυτά:
- Η χρηματοδότηση των έργων ΣΚΟΠΥ
- Η αδειοδότηση και πιο συγκεκριμένα η Περιβαλλοντική Αδειοδότηση. Η κοινωνική άδεια
1. Η χρηματοδότηση των έργων ΣΚΟΠΥ
Για να καταστούν λειτουργικά, τα 47 ΣΚΟΠΥ εκτιμάται ότι απαιτούν συνολική επένδυση κεφαλαίου 22,5 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ωστόσο, η αναγνώριση έργων ως στρατηγικών δεν σημαίνει αυτόματα και την επιλεξιμότητα ένταξης σε προγράμματα χρηματοδότησης. Τα συγκεκριμένα έργα είναι τόσο εντάσεως κεφαλαίου όσο και καινοτόμων δράσεων και επιπλέον έχουν μεγάλο επενδυτικό και γεωπολιτικό ρίσκο.
Η Minerals Security Partnership (MSP) είναι μια παγκόσμια πρωτοβουλία προς την κατεύθυνση αυτή με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες, με στόχο την ενίσχυση των αλυσίδων εφοδιασμού κρίσιμων ορυκτών. Σε αυτήν συμμετέχουν οι ΗΠΑ και 15 χώρες εταίροι, μεταξύ των οποίων και η ΕΕ. Η MSP συμπληρώνει κι ενισχύει την πλατφόρμα Global Gateway στο πλαίσιο εταιρικών σχέσεων της ΕΕ με τρίτες χώρες. Εντούτοις, η Χώρα μας για την ώρα στηρίζεται μόνο στην χρήση ευρωπαϊκών ταμείων, τα οποία όμως εστιάζουν σε άλλους τομείς κι ακόμη έχουν όρους και “πειθαρχίες” που ενίοτε είναι αποτρεπτικές για τον εξορυκτικό τομέα. Το Ταμείο Ανάκαμψης ολοκληρώνεται το 2026 χωρίς να διαφαίνονται σημεία για τυχόν παράτασή του. Το Ταμείο Συνοχής έχει ήδη χρησιμοποιήσει όλα τα διαθέσιμα κεφάλαιά του ενώ το Ταμείο Εκσυγχρονισμού έχει ειδικό όρο που δυστυχώς “αποκλείει” εξαρχής τις μεταλλευτικές επενδύσεις. Η ιδανική λύση, όπως έχει προτείνει πρώτη η Ελλάδα μέσω του εκπροσώπου της στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κρίσιμων Πρώτων Υλών, κ. Α. Αϊβαλιώτη, ΓΓΕΟΠΥ ΥΠΕΝ, θα ήταν να ιδρυθεί Ειδικό Ταμείο για τα Critical Raw Materials (CRM Fund), το οποίο θα συμβάλλει στην συνέχιση της πολιτικής για πράσινη και ψηφιακή μετάβαση καθώς και την ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής για την επόμενη προγραμματική περίοδο.
2. Αδειοδότηση-Περιβαλλοντική Αδειοδότηση. Η Kοινωνική άδεια
Για το αδειοδοτικό ζήτημα επισημαίνεται ότι στο πλαίσιο του CRMact η ΕΕ προτείνει αυστηρές προθεσμίες σύντμησης σε σχέση με τους χρόνους των μέχρι σήμερα αδειοδοτήσεων (το ορόσημο είναι το ανώτερο μέχρι 27 μήνες, άρθρο 10 του Κανονισμού).
Στη Χώρα μας, τo μεγαλύτερο “πρόβλημα” δεν είναι ούτε η τεχνική αδειοδότηση και η τυχόν «πολυπλοκότητα» των έργων ούτε η αποτελεσματικότητα των αρμοδίων υπηρεσιών. Ο Μεταλλευτικός Κώδικας (ΜΚ) που συζητείται διαρκώς η παλαιότητά του και η ανάγκη εκσυγχρονισμού του, επικαιροποιείται ήδη από ειδική ομάδα του ΥΠΕΝ με στόχο να γίνει περισσότερο συμβατός με το σημερινό διεθνές επιχειρηματικό περιβάλλον χωρίς όμως εκπτώσεις αναφορικά σε θέματα ασφαλείας και εθνικής κυριαρχίας. Όμως τα πλέον κρίσιμα ζητήματα που μπορεί να οδηγήσουν από σημαντική καθυστέρηση μέχρι και αναστολή των επενδυτικών σχεδίων είναι κυρίως η περιβαλλοντική αδειοδότηση και η λεγόμενη κοινωνική άδεια.
Το ζήτημα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης είναι πανευρωπαϊκό, στην Ελλάδα όμως εντείνεται για επιμέρους ειδικότερους λόγους. Η Ελλάδα διαθέτει έναν τεράστιο αριθμό σε προστατευόμενες περιοχές -μόνο το δίκτυο Natura 2000 καταλαμβάνει το 27,3% της χερσαίας επικάλυψης της χώρας και το 22% των χωρικών υδάτων- ενώ η απαίτηση για Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ) αποτελεί σύνηθες φαινόμενο. Επιπλέον, από τα δεδομένα των 26 Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) της Χώρας που βρίσκονται στη διαδικασία έγκρισης, η Εξόρυξη αποτελεί μια οριζοντίως απαγορευμένη δραστηριότητα για το 10-12% περίπου της χερσαίας έκτασης της χώρας, και ειδικότερα όσο αφορά τις περιοχές Natura 2000 για ένα ποσοστό πάνω από το 50% της έκτασης που καταλαμβάνει το δίκτυο αυτό. Όμως πάνω από 30-35% του ορυκτού μας πλούτου εντοπίζεται εντός των περιοχών αυτών, για τις οποίες προβλέπεται οριζόντια απαγόρευση! Αντιλαμβάνεστε συνεπώς το «πρόβλημα», αυτός ο “πλούτος” είτε δεν θα καταφέρει να αδειοδοτηθεί περιβαλλοντικά είτε θα καθυστερήσει σημαντικά, όσο δεν υφίσταται πρακτικός, ασφαλής και θεσμικά υλοποιήσιμος τρόπος συνύπαρξης. Σε μεγάλο βαθμό το ζήτημα είναι γεωπολιτικό, αν αναλογιστούμε ότι σε χώρες πέραν της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, το θεσμικό πλαίσιο είναι τελείως διαφορετικό, επιτρέποντας πολλαπλές εκπτώσεις και συνεπώς διαμορφώνοντας ανισότητες σε κάθε επίπεδο αδειοδότησης και λειτουργίας.
Περαιτέρω, ένα θέμα που διαρκώς δυσχεραίνει στην Ευρώπη είναι η λεγόμενη κοινωνική άδεια η οποία συνδέεται με την συναίνεση των τοπικών κοινωνιών για την για την εξορυκτική δραστηριότητα. Η βιώσιμη και υπεύθυνη εξορυκτική δραστηριότητα αποτελεί μονόδρομο για την επίτευξη της αυτονομίας στον τομέα των πρώτων υλών, αλλά και ο μόνος δρόμος για να διατηρήσουμε το αναπτυξιακό και πολιτιστικό μας πρότυπο. Περαιτέρω, η αναμενόμενη σημαντική ανάπτυξη του τομέα Ορυκτών Πρώτων Υλών θα πρέπει να συνοδεύεται από ενέργειες που προωθούν την κυκλική οικονομία, την επαναχρησιμοποίηση-ανακύκλωση αλλά και τη δέουσα διαφάνεια και τη συμπερίληψη κριτηρίων αναφοράς για το περιβάλλον, την κοινωνία και την διακυβέρνηση δηλαδή τα κριτήρια ESG, ώστε να περιορίζονται οι αρνητικές επιπτώσεις σε περιβάλλον, τοπικές κοινότητες, ειδικές πληθυσμιακές ομάδες κλπ.
Εντούτοις, ο γεωπολιτικός παράγοντας κι εδώ δεν μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι. Ελάχιστες χώρες υιοθετούν αυτήν την ορθή διαλεκτική για τις ΟΠΥ στις δημόσιες πολιτικές τους ως προς την κοινωνική άδεια και ακόμη λιγότερες την εφαρμόζουν επί τοις ουσίας καθότι απαιτεί σημαντικές οικονομικές επιβαρύνσεις. Απαιτούνται συνεπώς παρεμβάσεις που αφορούν αλλαγές ουσίας στο συλλογικό αξιακό μας κεφάλαιο, καθώς και στοχευμένα συλλογικά προγράμματα ενημέρωσης και ενίσχυσης της κοινής γνώμης αλλά και μετάδοσης του σωστού μηνύματος στους σωστούς αποδέκτες.
*Γενικός Διευθυντής Ορυκτών Πρώτων Υλών του Υπ. Περιβάλλοντος & Ενέργειας
Πηγή: sme.gr
 2024/1252 (CRM Act), με καταληκτική ημερομηνία στις 22 Αυγούστου){kind=link}