Περιρρέουσες Εξωτερικότητες
Χωρίς αμφιβολία, τους τελευταίους δώδεκα μήνες σημειώνεται μιά αξιοσημείωτη κινητικότητα στους χειρισμούς της υπόθεσης εξερεύνησης γηγενών πηγών πετρελαίου/φυσικού αερίου (ΦΑ)…..όπως και σε ορισμένα ευρύτερα γεωπολιτικά παρακλάδια που την συνοδεύουν.
Επιτέλους, γιατί ύστερα από δυόμισι εντελώς χαμένα χρόνια, τί με τη επιχειρούμενη καθεστωτική αλλαγή [μέσω Ρωσίας, Βενεζουέλας και της «ΔΕΠΕΝΕ ΑΕ» (Δημόσια Επιχείρηση Ενεργειακών Επενδύσεων ΑΕ)] της εποχής Λαφαζάνη, τί με την εσκεμμένη αβελτηρία της περιόδου Σκουρλέτη, η υπόθεση αυτή, η μεγαλύτερη – άν σταθουμε τυχεροί – όλων των προσδοκόμενων αναπτυξιακών επενδύσεων στον τόπο και με απείρως μεγαλύτερη απόδωση πλούτου, άρχισε να ζωντανεύει ξανά κατά τη θητεία Σταθάκη στο ΥΠΕΝ. Οχι επειδή ο Σταθάκης είναι λίγο πιό «μυαλωμένος» από τους Συριζαίους προκατόχους του (φαίνεται τουλάχιστον ίσως να έχει λιγότερες ιδεοληψίες). Αλλά κυρίως γιατί το Μαξίμου αποφάσισε- υπό όρους βέβαια και προϋποθέσεις – ότι μπορεί να αρχίσει να μοιάζει σαν κάπως πιό φιλικό προς υποψήφιες ξένες επενδύσεις. …. Να μοιάζει μόνο, γιατί ταυτόχρονα, μαζί με το υπόλοιπο κόμμα, παραμένει στον αστερισμό των…τσακιδίων, (όπως μαρτυρούν οι πρόσφατες παλινωδίες στις Σκουριές και το Ελληνικό) .
Πάντως δεν είναι τυχαίο πώς αυτή η βαθμιαία μεταβολή στην «περπατησιά» (γιατί δεν είναι βέβαιο ότι άλλαξε ρότα) της κυβέρνησης στην αναζήτηση πετρελαίου/ΦΑ, ανιχνεύτικε από νωρίς (Μάρτιο/Απρίλιο) από την ΝΔ (Χατζηδάκη) και το ΔΗΣΥ (Μανιάτη). Και σε μιά σειρά από συνέδρια και ημερίδες τοποθετήθησαν, εμμέσως πλήν σαφώς, υποστηρικτιά απέναντι της. Κάτι εντελώς πρωτόγνωρο και άκρως θετικό στην ταλαιπωρημένη ιστορία των Ελληνικών πετρελαίων.
Στο άρθρο που ακολουθεί θα επιχειρηθεί να δωθεί, εντελώς περιληπτικά, μιά κριτική επισκόπηση/εξήγηση της νέας αυτής κινητικότητας. Το κείμενο χωρίζεται σε δύο μέρη.
Το πρώτο μέρος ξεκινά με μιά λιτή περιγραφή των συνοδευτικών γεωπολιτικών «παρακλάδιων» της καθ’ημας τοπικής αγοράς υδρογονανθράκων. Τουτέστιν, αφ’ενος με την αλλαγή συμπεριφοράς της Ελλάδος στη πολιτική διαμόρφωσης των Ευρωπαϊκών Κυρώσεων έναντι της Ρωσίας, συνδυαστικά όμως – όσο περίεργο κι’αν φαίνεται – με τη δημιουργία πλωτής υποδομής επαναεριοποίησης LNG/υγροποιημένου ΦΑ στην Αλεξανδρούπολη (FSRU/Floating Storage & Regasification Unit). Αφ ετέρου, με τις τρέχουσες εξελίξεις περί των αγωγών μεγάλων αποστάσεων, TAP, επεκτάσεις του Turk Stream και East Med.
Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μιά σύντομη καταγραφή των βασικών νέων δράσεων στον τομέα τους τελευταίους δώδεκα περίπου μήνες, συνοδευόμενη με μιά έξ ίσου λιτή κριτική επισήμανση και σύσταση βελτίωσης τών όποιων προβλημάτων ή/και ελλείψεων υπάρχουν.
- – Κυρώσεις / FSRU Αλεξανδρούπολης
Παρά τις διαφορετικές γενεσιουργές αιτίες, τόσο της πολιτικής Κυρώσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) – που επιβάλλονται, μαζί με τις Αμερικανικές, ανελλειπώς από τα μέσα του 2014 λόγω της Ρώσικής εμπλοκής στις εχθροπραξίες στην ανατολική Oυκρανία και την εισβολή/κατοχή της Κριμαίας, όσο της βαθμιαίας υλοποίησης του FSRU στη Αλεξανδρούπολη – ακροτελεύτιο τμήμα (μέσω διακλάδωσης με τον αγωγό ΙGB) του υπο-κατασκευή Κοινοτικού άξονα διασυνδετήρων μεταφοράς ΦΑ μεταξύ Βαλτικής και Αδριατικής/Αιγαίου -, συνάδουν και τα δύο με τον ευρύτερο πολιτικό στόχο της διαφοροποίησης των ενεργειακών πηγών, και δή, της χειραφέτησης της ΕΕ από την υφιστάμενη μεγάλη εξάρτηση από τις Ρωσικές εισαγωγές ΦΑ.
Μέσω των Κυρώσεων, γιατί άμεσα, αλλά ιδίως σε βάθος χρόνου, επηρεάζουν το παραγωγικό Ρωσικό ενεργειακό γίγνεσθαι. Μέσω του FSRU Αλεξανδρούπολης, γιατί αποτελεί (μικρό μεν αλλά σημαντικό) μέρος μιάς σπονδυλωτής Ενωσιακής κάθετης σφήνας μεταφοράς ΦΑ, κατεύθυνσης Βορρά-Νότου, ενάντια στους οριζόντιους διαδρόμους Ανατολής-Δύσης των μεγάλων Ρωσικών αγωγών που ηγεμονεύουν σχεδόν αποκλειστικά στην ενεργειακή τροφοδοσία στον Ανατολικο-Ευρωπαϊκού χώρο.
(α) Κυρώσεις – Απο την αρχή της ανάληψης της εξουσίας των Συριζανέλ, η κυβέρνηση προσπαθούσε να αμβλύνει ποικιλοτρόπως την ισχύ αυτών των Κυρώσεων στα κοινοτικά fora και Συμβούλια Κορυφής, ταυτιζόμενη ενίοτε με τις τοποθετήσεις της κα Le Pen και άλλων ετερόκλητων συμμάχων του Πούτιν. Δεν εισέπραξε, παρά ταύτα, κανένα ανταποδοτικό όφελος από την Ρωσία. Το μόνο που κατάφερε ήτο να προκαλέσει την μήνιν των περισσότερων Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, αλλά κυρίως, να τροφοδοτίσει ακόμη περισσότερο, την δυσπιστία και επιφυλακτική διάθεση ξένων επενδυτών για άμεση μεγάλη επενδυτική δραστηριότητα στον τόπο.
Από την Ανοιξη όμως φέτος, καθεπτίζοντας μιά βαθμιαία υποβίβαση του προηγούμενου, ιδίως επί υπουργίας Λαφαζάνη, υψηλού επιπέδου των Ελληνο-Ρωσικών ενεργειακών σχέσεων, στις σχετικές συνεδριάσεις των Coreper και ιδίως στο Συμβούλιο Κορυφής στά τέλη Ιουλίου, η Ελλάδα υπήρξε μοντέλο Ευρωπαϊκής συνεργασίας και συννενόησης. Και βεβαίως συμφώνησε με την νέα χρονική επέκταση εφαρμογής των Κυρώσεων που υιοθετήθηκε τότε χωρίς ίχνος διαμαρτυρίας….προς ικανοποίηση φίλων και συμμάχων. Αμβλύνοντας έτσι κάπως τις αρνητικές εντύπωσεις από την μέχρι τούδε συμπεριφορά της και στο σκέλος αυτό της Ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής.
(β) FSRU – Το σχέδιο FSRU Αλεξανδρούπολης, θα καθιστά την Ελλάδα πύλη εισόδου LNG στις αγορές της Νοτιo-Ανατολικής Ευρώπης, ενανλλακτική πηγή τροφοδοσίας των έναντι της ηγεμονικής, σχεδόν αποκλειστικής, θέσης των Ρωσικών ροών. Το σχέδιο οδεύει – επιτέλους – προς υλοποίηση (παρά την δυσφορία των φορέων της Ρεβυθούσας), τόσο λόγω εισόδου νέων ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων, όσο και λόγω της ένταξη του – μαζί με το (συμπληρωματικό) ιδιωτικό έργο δημιουργίας Υπόγειας Αποθήκης ΦΑ στο εξαντλημένο κοίτασμα της Νότιας Καβάλας – στον Κατάλογο Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI) της ΕΕ. Πράγμα που θα προσφέρει μεν μερική χρηματοδότηση, προσδίδει όμως στην κατασκευή και λειτουργία του έργου, την ασφάλεια Ευρωπαϊκών κανονισμών και προδιαγραφών.
Υπάρχει όμως και μιά άλλη διάσταση που συχνά υποτιμάται. Το FSRU Αλεξανδρούπολης δεν είναι το μοναδικό νέου τύπου εγχείρημα στον χώρο του ΦΑ στο ευρύτερή περιοχή. Μας πρόλαβαν στην κατάταξη των PCI πρόπερσι η Κροατία, αλλά και η Κύπρος, όπου ήδη προετοιμάζεται, με συμβολή του Προγράμματος CEF (Ταμείο Ευρωπαϊκής Διασύνδεσης /Connecting Europe Facility) η κατασκευή ομοίων εγκαταστάσεων FSRU, αντιστοίχως στη νήσο Krk και στο Βασιλικό. Ταυτόχρονα ο Λίβανος προγραμματίζει να μισθώσει τρίες μικρές πλωτές πλατφόρμες FSRU, προκειμένου να τροφοδοτήσει τις χρόνιες ελλείψεις τροφοδοσίας των σταθμών παραγωγής ηλεκτρισμού.
Και δεν πρέπει να μας διαφύγει πως στην Τουρκία λειτουργεί από το 2016, σταθμός FSRU στο Aliaga, βόρεια της Σμύρνης (που έχει ήδη δεχθεί φέτος δύο φορτία LNG εξ Αμερικής), ενώ προγραμματίζονται άλλες δύο μονάδες FRSU, μία στο Ereglisi στη θάλασσα του Μαρμαρά (κοντά στην Κωσταντινούπολη) και μία στο Iskenderun (Αλεξανδρέττα) στα νοτιο-ανατολικά πάραλια της χώρας .
Η δημιουργία των νέων αυτών υποδομών είναι απόρροια της αυξανόμενης σπουδαιότητας του ΦΑ τόσο στην ηλεκτροπαραγωγή όσο και στην εμπορική και οικιακή χρήση, η καύση του οποίου – μη το ξεχνάμε αυτό – παράγει 60% λιγότερο μόλυση διοξιδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα από το λιθάνθρακα/λιγνίτη. Ειδικά δε στο LNG, προβλέπεται διεθνώς, εκθετική περαιτέρω αύξηση της ζήτησης, ακόμη και στις παράκτιες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Ετσι τα FSRU θα επιτρέψoυν πολλαπλή διοχέτευση LNG/ΦΑ και στις αγορές των χωρών αυτών, δυνατότητές που δεν υπήρχαν κάν πρίν, ούτε ως σκέψη.
Διοχέτευση όμως – και εδώ είναι το σημαντικό – όχι μόνο από προμηθευτές της παγκόσμιας αγοράς, της Αμερικής συμπεριλαμβανομένης, αλλά και από την ίδια την τοπική παραγωγή της Ανατολικής Μεσογείου. Πιθανώς την υφιστάμενη παραγωγή, αλλά κυρίως την μελλοντική, άν οι νεές γεώτρησεις στα σχετικώς απομακρυσμένα υπεράκτια Κυπριακά τεμάχια 10 και 6, (αλλά και ίσως αυτά της Ελλάδος, ειδικά στα νότια/δυτικά θαλάσσια οικόπεδα της Κρήτης) είναι επιτυχής. Διότι είτε μέσω πρόσβασης στις υπάρχουσες χερσαίες εγκαταστάσεις υγροποίησης (σταθμούς Idku & Damietta στην Αιγυπτο ), είτε υιοθέτησης της λύσης που προσφέρει η ανερχόμενη νέας γενιάς καινοτομία των FLNG (Πλωτή -επιτόπια του κοιτάσματος – βάση άμεσης υγροποίησης, αποθήκευσης και εκφόρτοσης ΦΑ), η τοπική αυτή παραγωγή θα μπορεί να καλύπτει σε ανταγωνιστικές διεθνώς τιμές την ζήτηση στις περιφεριακές της αγορές, ακριβώς λόγω γεωγραφικής γειτνίασης και σμίκρυνσης του χρόνου παράδοσης, παράγοντες που επιρεάζουν σημαντικά το κόστος μεταφοράς.
Και η δυνατότητα αυτή προσδίδει ευκαιρίες – αλλά και δηλήμματα – επιχειρηματικά άλλα και γεω-στρατηγικά, που δεν έχουν ακόμη προσμετρηθεί σοβαρά στο “calculus” των Ελληνικών ενεργειακών επιλογών.
- – Αγωγοί TAP, επεκτάση Turk Stream και East Med:
Τρείς είναι οι μεγάλοι αγωγοί ΦΑ μακρυνών αποστάσεων όπου εμπλέκεται η Ελλάδα:
Πρώτον, ο αρχικά Ελβετικής εμπνεύσεως, αγωγός Trans Adriatic Pipeline (ΤΑΡ) ετήσιας μεταφορικής δυναμικότητας 10 →20 Δκμ. Aποτελεί μέρος των αγωγών μεταφοράς ΦΑ, από το πελώριο παράκτιο Αζέρικο κοίτασμα Shah Deniz (1.1Τρις βεβαιωμένα αποθέματα ΦΑ) στην Κασπία Θάλασσα μέχρι τη Νότια Ιταλία. Είναι η μήκους 882 χλμ επέκταση, μέσω Ελλάδας (550 χλμ), Αλβανίας (219 χλμ), Αδριατικής (υποθαλάσσια 105 χλμ) και Ιταλίας (8χλμ), των αγωγών TANAP/SCP αντιστοίχως της Τουρκίας και Γεωργίας-Αζερμπαϊζάν.
Δεύτερον, την σχεδιαζόμενη επέκταση ενός εκ των δύο παράλληλων υποθαλάσσιων αγωγών του Τurk Stream, ισόποσης δυναμικότητας 15.7Δκμ ετησίως ο καθένας, που διασχίζουν την Μαύρη Θάλασσα μεταξύ της ΝΑ Ρωσίας και τα Τουρκο-Θρακικά παράλια (910 χλμ), και κατόπιν χερσαίως (145 χλμ) τερματίζουν στο Lϋleburgas, στα μέσα της Θράκης. Εκεί το ένα σκέλος του αγωγού θα συνδεθεί με το εσωτερικό δίκτυο ΦΑ της Τουρκίας. Το έτερο σκέλος, είτε θα συνεχίσει (υπογείως) την διαδρομή του μέχρι την Ipsala/Κήπους στα Ελληνοτουρκικά σύνορα, προκειμένου να φτάσει μέχρι τη Θεσπρωτία και Ιταλία, μέσω του (Ελληνο-Ιταλικού) σχεδίου υποθαλάσσιου αγωγου IGI Ποσειδών, είτε θα οδεύσει μέσω Βουλγαρίας, Σερβίας, Κροατίας ή/και Ουγγαρίας γιά να τερματίσει πιθανώς στον κόμβο ΦΑ Βaumgarten Βιέννη/Αυστρία (που ανήκει κατά 50% σε θυγατρικές της Gazprom).
Τρίτον, το σχέδιο αγωγου East Mediterranean Pipeline (East Med), με ετήσια μεταφορική δυνατότητα περίπου 14 Δκμ, μήκος 1, 875 χλμ, εκ των οποίων τα 1,385 χλμ είναι υποθαλάσσιας διαδρομής στην Μεσόγειο και -μέσω του Ποσειδώνος – στο Ιόνιο Πέλαγος, και άλλα 490 χλμ χερσαία όδευση διά της ηπειρωτικής Ελλάδος. Σκοπεύει να μεταφέρει από το 2025 ΦΑ από διάφορες πηγές της Ανατολικής Μεσογείου, προς τα Ιταλικά και Ευρωπαϊκά δίκτυα ΦΑ.
Είναι χρήσιμο να ξεκαθαρισθούν ορισμένα πράγματα περί των αγωγών αυτών από την αρχή. Να το πούμε όμως απλά. Ο αγωγός ΤΑΡ είναι καθαρά ιδιωτικού χαρακτήρα εγχείρημα, ιδιοκτησίας σήμερα της ΒΡ (20%), SOCAR (20%), Snam (20%), Fluxys (19%), Enagás (16%) and Axpo (5%). Ητο και παραμένει δηλαδή καθαρά business, και υλοποιείται ήδη, έχοντας κλείσει και τις πρώτες συμφωνίες πώλησης. Οι προτεινόμενοι αγωγοί (Επεκτάσεις) Turk Stream και East Med, είναι κρατικά πολιτικά σχέδια….και παραμένουν, εδώ και χρόνια, ακόμη σχέδια.
(α) – ΤΑΡ – Περίπου το 85% της χερσαίας όδευσης του αγωγού στην Ελλάδα και Αλβανία θα έχει προετοιμασθεί έως το τέλος του χρόνου, ενώ περίπου 75% των σωληνοαγωγών (32,000 στη Ελλάδα, 13,000 στην Αλβανία) βρίσκονται έτοιμοι προς εγκατάσταση. Να σημειωθεί ότι αυτή η προετοιμασία του εδάφους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Οχι τόσο από τεχνικής πλευράς, όσο από την μεριά των αναγκαίων διευθετήσεων με χιλιάδες ιδιοκτήτες γής και δεκάδες κοινοτικούς και τοπικούς φορείς προκειμένου να διαμορφωθεί η τελική, αδειοδότηση, δρομολόγηση και χάραξη της όδευσης. Υπόθεση που απαίτησε (στην Ελλάδα) πολλές χιλιάδες ώρες ιδιωτικών επισκέψεων, δημόσιων συναντήσεων και παρουσιάσων, κτλ. εκ μέρους των στελεχών του αγωγού![1].
Η τελική αποπεράτωση του όλου έργου (ΤΑΡ, TΑΝΑΡ και SCΡ) μήκους περίπου 2,750 χλμ, αναμένεται αρχές του 2020 με το συνολικό κόστος να ανέρχεται περίπου σε $45 εκατ. Ωστόσο, οι πρώτες ροές ΦΑ απο την Κασπία στην Ελλάδα θα ξεκινήσουν τα τέλη του 2018, όπου αναμένεται να βελτιώθει η διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού της χώρας.
(β) – Επέκταση Turk Stream – Το Turk Stream, ιδιοκτησίας της κρατική Gazprom, είναι ο σχεδόν ομόλογος διάδοχος του ακυρωθέντος σχεδίου South Stream, σύλλημα αρχικώς των Πούτιν- Μπερλουσκόνι από το 2005. Προέκυψε από την συνεχή εμμονή του Πούτιν να παρακάμψει την Ουκρανία, ως πέρασμα των ροών Ρωσικού ΦΑ, εμμονή που προϋπήρχε πολύ προ των γεγονόντων της Κριμαίας/Ανατολικής Ουκρανίας. Οδήγησε την Ρωσία σε μια εφόρμηση προς τις Ευρωπαϊκές αγορές μαζί με το έτερο – και και πολύ μεγαλύτερης μεταφορικής δυνατότητας (55 Διςκμ ετησίως) – αγωγό Nord Stream 2 (ΝS2), δίδυμο του υποθαλάσσιου αγωγού ΝS1 μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας που λειτουργεί από το 2011.
Ο Τurk Stream θα τερματίσει στην Τουρκία, δηλαδή σε μη-Ευρωπαϊκό έδαφος, αντί της Βουλγαρίας όπως προβλέπετο γιά το South Stream….Αρα δεν είναι υπόλογος συμόρφωσης με τους κανόνες φιλελευθεροποίησης της Ευρωπαϊκής ενεργειακής νομοθεσίας, γνωστής ως Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο (κυρίως αφ’ενός, το λεγόμενο «unbundling», δηλαδή το διαχωρισμό δραστηριοτήτων εμπορίας και προμήθειας, αφ΄έτερου, επιτρέπουν την πρόσβαση τρίτων στις δραστηριότητες μεταφοράς και διανομής των εν λόγω υποδομών)
Μέχρις εδώ όλα καλά, και πράγματι, ο Turk Stream βρίσκεται σήμερα σε κατασκευαστικό οργασμό έχονατας αποπερατώσει περίπου το 45% του υποβρύχιου τμήματος, με χρόνο ολοκλήρωσης αρχές του 2019 και συνολικό κόστος κατασκευής να φθάνει τα €13.6 δις.
Το πρόβλημα, ή μάλλον τα προβλήματα, ξεκινούν από την στιγμή που επιζητείται επέκταση σε Ευρωπαϊκό έδαφος, με όδευση είτε μέσω Ελλάδος προς Ιταλία (γνωστή – από εποχής Λαφαζάνη – ως Greek Stream), είτε μέσω Βουλγαρίας προς την Βιέννη/Αυστρία. Δεν προχωρά όμως ούτε η μία ούτε η άλλη εκδοχή και αυτό, εντελώς επιγραμματικά, για τρείς κυρίως λογους:
Πρώτον, γιατί συνεχίζεται η δυσκολία εξεύρεσης συμφωνίας μεταξύ της Επιτροπής ΕΕ και της Gazprom ως προς την συμόρφωση της τελευταίας προς τα θέσφαστα του Τρίτου Πακέτου. Δυσκολία που συσχετίζεται πλέον και με την παρατεταμένη απουσία ομοφωνίας εντός της ΕΕ για τον τρόπο αντιμετώπισης του έτερου NS2. Γεγονός που υποχρεώσε τον Ρώσο ΥΠΕΞ, μόλις στα τέλη Οκτωμβρίου και για δεύτερη φορά σ’ενα χρόνο, να δηλώσει ότι «… η παροχή εγγυήσεων από τις Βρυξέλλες είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την όποια επέκταση του Turkish Stream προς τις χώρες της ΕΕ».
Δεύτερον, δεν έχει εξασφαλισθεί η χρηματοδότηση των δυνητικών επεκτάσεων. Ειδικά δε στην περίπτωση της Βαλκανικής όδευσης, – που υστηρίζεται σθεναρά από Σερβία και Ουγγαρία και προτιμάται από την Τουρκία – όχι μόνο δεν έχουν εξευρεθεί οι πόροι, άλλα ούτε καν έχει προσδιορισθεί το ύψος των απαιτούμενων δαπανών.
Τρίτον, από τον περασμένο Αύγουστο, έχει προκύψει καινούργια αβεβαιότητα ως προς τις όποιες επεκτάσεις του Turk Stream. Προκειται γιά την απειλή των νέων Αμερικανικών κυρώσεων (CAATSA), ψηφισμένες μάλιστα από το σύνολο σχεδόν της Αμερικανικής Βουλής, ως αντίδραση στις αποκαλύψεις περί Ρωσικής εμπνεύσεως παρέμβαση μέσω κυβερνοχώρου στις περσινές Αμερικανικές εκλογές. Οι σκληρές αυτές κυρώσεις, εκτελεστέες ανεξαρτήτως ενδεχόμενων ενστάσεων της ΕΕ, αφορούν όλα τα νέα ενεργειακά σχέδια όπου η Ρωσική συμμετοχή υπερβαίνει το 33%, με ειδική αναφορά (και ονομαστική στην περίπτωση του NS2) σε σχέδια ή επενδύσεις που υποστηρίζουν τη Ρωσία στην κατασκευή εξαγωγικών ενεργειακων αγωγών.
Καταλαβαίνει κανείς πλέον ότι τα πάντα σχετικά με την Ευρωπαϊκή επέκταση τουTurk Stream βρίσκονται στο αέρα. Παρά τις πολυάριθμες συναντήσεις, Διασκέψεις, Μνημόνια Υποστήριξης και Διακηρύξεις μεταξύ των πολλών ενδιαφέρομένων κρατών, Ιταλίας και Ρωσίας πρωτίστως, όλα τώρα εξαρτώνται απο τις τελικές στάσεις που θα κρατήσουν οι ΗΠΑ και η Επιτροπή/ΕΕ ως προς το μέλλον του αγωγού αυτού (και του ΝS2). …..Και αυτές δεν φαίνεται ότι θα προκύψουν καθόλου σύντομα.
(γ) – East Med – Η αρχική πρόταση του αγωγού προήλθε, το 2003, από τους συν-ιδιοκτήτες του IGI Ποσειδών, την Ιταλικο-Γαλλική Edison και την ΔΕΠΑ. Χρηστικά όμως λειτούργησε ως αποτύπωση στον ενεργειακό κλάδο του στόχου της Ελληνικής διπλωματίας γιά ενιαία σύνδεση των ροών των καινούργιων μεγάλων ανακαλύψεων ΦΑ στα Ισραηλινά κοιτάσματα (κυρίως του Λεβιάθαν – 470 Δις βεβαιωμένα απολήψημα κμ), μαζί με τις τότε προσδοκίες εντοπισμού σημαντικών Κυπριακών αποθεμάτων (αρχικώς στο πεδίο Αφροδίτη, στην συνέχεια και άλλων), αλλά και με τις όποιες ανακαλύψεις θα προέκυπταν νότια της Κρήτης (και πιθανώς στο ΑΟΖ του Λιβάνου). Σύνδεση όλων αυτών των Λεβαντίνικων (και Κρητικών) ροών, κατευθυνομένων μέσω ηπειρωτικής Ελλάδος, και διά του υποθαλάσσιου αγωγού Ποσειδώνα στο Ιόνιο, προς την Ιταλία/Ευρώπη. Και αυτό, προκειμένου να αποτραπεί η διοχέτευσή των διά μέσω της Τουρκίας, είτε προς την Ευρώπη, ή προς ιδία Τουρκική χρήση.
Η διπλωματία αυτή απέδωσε πολιτικούς καρπούς. Γρήγορα το East Med, εντάχθηκε στο PCI και χρηματοδοτήθησαν οι πρώτες προπαρασκευαστικές μελέτες. Υπηρξε δε και ο καταλύτης σύσφιξης σχέσεων μεταξύ Ελλάδος/Κύπρος και Ισραήλ, συγκυριακά, λόγω της (τότε) επιδείνωσης των Τουρκο-Ισραηλινών σχέσεων, πραγματιστικά, όμώς λόγω της Ισραηλινής ανάγκης να βρεθεί ασφαλή δίοδος εμπορικής εξαγωγής των πλούσιων αποθεμάτων του Λεβιάθαν. Οι τριμερείς αυτές σχέσεις ενισχύθηκαν περαιτέρω μετά τον εντοπισμό/επιβεβαίωση όγκου ΦΑ στο πεδίο Αφροδίτη του τεμάχιου 12 του Κυπριακού ΑΟΖ (130 Δκμ), πεδίο που γειτνιάζει με το Λεβιάθαν. Και ενεργοποιήθηκε πιό έντονα η συμμετοχή της Ιταλίας στο σχήμα, δοθέντος του ενδιαφέροντος που προκάλεσε η επιλογή (και) της ΕΝΙ στις τότε μελλόυμενες εξερευνήσεις σε διάφορα Κυπριακά υδάτινα τεμάχια.
Η ύφανση καλών νέων διπλωματικών σχέσεων, στηριζόμενων στην από κοινού προώθηση του East Med, δεν βρήκαν ωστόσο όμοια αποτύπωση στον πεδίο υλοποίησης του αγωγού. Βεβαίως πραγματώθησαν σειρά επιπλέον οικονομικό-τεχνικών μελετών σκοπιμότητος, απόλυτα αναγκαίες λόγω του μεγέθους σε μάκρος και σε (υποθαλάσσιο) βάθος, και της πολυπλοκότητος του έργου, τεχνικής και συνάμα νομικής και πολιτικής υφής.
Αλλά φευ, οι μελέτες αυτές δεν περιλαμβάνουν επαρκή εκτίμηση των τεράστιων εμποδίων της χερσαίας χάραξης πορείας του αγωγού μέσω Ελλάδος……Της χρονοβόρας δηλαδή και περίπλοκης ανταπόκρισης στο βουνό αδειοδοτήσεων και εγκρίσεων (αρχαιολογία, δασαρχεία, περιβάλλοντος -ιδιαίτερα λόγω πιθανής διέλευσης στη πληθώρα νεων περιοχών που εντάχθησαν στο Natura -), αλλά και διευθετήσεων απαλλοτρίωσης με χιλιάδες ιδιοκτήτες γής, περιφεριακούς και κοινοτικούς φορείς, από την Λακωνία μέχρι την Θεσπρωτία. Χαραξη που είναι βέβαιο ότι θα συναντά πλήθος τοπικών αντιδράσεων και αντιστάσεων. Και όλες αυτές τις γραφειοκρατικές και νομικο-πολiτικές «αγγυλώσεις», καμία διαδικασία Fast -Track δεν πρόκειται να θεραπεύσει…….
Εχει μεν, παρά τις ελλείψεις, προσδιορισθεί πρόσφατα το συνολικό απαιτούμενο κόστος κατασκευής του αγωγού (€11.8 Δις), το οποίο όμως πολλοί ανεξάρτητοι αναλυτές θεωρούν υπερβολικά χαμηλό. Σημασία ωστόσο έχει το γεγονός ότι λείπει η ουσιαστική πηγή χρηματοδότησης. Η ΕΕ έχει τελευταίως δεσμευθεί, δια στόματος Επιτρόπου Ενεργειας Canete, ότι θα συμβάλλει στο κόστος του έργου, αφου καί υποστηρίζεται από τρείς χώρες-μέλη, καί ανταποκρίνεται στη Ενωσιακή πολιτική για διαφοροποίηση πηγών ενεργειακού εφοδιασμού. Αλλά, πέραν της συνεισφοράς στα κόστη εξοπλισμού, δεν έχει δυνατότητα, μέσω του Προγραμμάτος CEF (Ταμείο Ευρωπαϊκής Διασύνδεσης/Connecting Europe Facility) να καλύψει περαιτέρω χρηματοδότηση. Αυτή είναι δουλεία εταιρειών οι οποίοες αφού πρώτα κατορθώσουν να προ-πωλήσουν όποια αποθέματα των κοιτασμάτων προσδιορισούν, προχωρούν σε οικοδόμηση των απαραίτητων εγκαταστάσεων παραγωγής.
Αυτοί όμως προς το παρόν, είτε δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται για το East Med, είτε δεν υπάρχουν. Οι εταιρίες-μέτοχοι του Λεβιάθαν και Αφροδίτη, προσανατολίζονται, ως οικονομικότερη δίοδος εμπορικών εξαγωγών, στη από κοινού διοχέτευση της παραγωγής των διά αγωγού προς την Αίγυπτο, κυρίως προς το τερματικό υγροποίησης Idku, χωρίς να απουσιάζει το ενδιαφέρον εταιριών του Λεβιάθαν, για αγωγό (10 Δκμ) και προς τον σταθμό Ceyhan της Τουρκίας.
Αλλα έτοιμα πεδία τροφοδοσίας του East Med σήμερα δεν υπάρχουν. Τα υπόλοιπα Ισραηλινά ( Τamar, Dalit, κτλ) λειτουργούν, ή προορίζονται, ως δεξαμενές τροφοδοσίας ΦΑ του Ισραήλ (με κάποιες ποσότητες προς διάθεση σε Ιορδανία/Παλεστινιακά εδάφη). Η δε υπεράκτια παραγωγή της Αιγύπτου, συμπεριλαμβανομένου και του πρόσφατα (2015) ανακαλυφθέντα πολύ μεγάλου κοιτάσματος Ζohr (566 Δκμ), πέραν του ότι θα κατευθύνεται στην εσωτερική ζήτηση της χώρας, ποτέ δεν λογίστηκε ως βραχίονας τροφοδοσίας του Εast Med.
Επιπλέον, με εξαίρεση την Αφροδίτη, τα παλαί ποτέ προσδοκομενα θετικά αποτελέσματα στα Κυπριακά θαλάσσια τεμάχια(οικόπεδα) δεν ευοδόθηκαν. Διαδοχικά όλες οι πρώτες εξερευνητικές εργασίες/γεωτρήσεις, [στα πεδία Ονασαγόρα και Aμαθούσα στο τεμάχιο 9 το 2015, στο τεμάχιο 10 όπου αποχώρησε η Total το 2016, λόγω αρνητικών σεισμικών ενδείξεων, στο πεδίο Ονησίφορο/τεμαχίου 11, μόλις τον περασμένο Αυγουστο] ήσαν είτε άγονες ή ατελέσφορες.
Συνάμα ούτε υπήρξε ικανοποιητική ανταπόκριση στο Λιβανέζικο Γύρω Αδειοδοτήσεων που πρόσφατα έληξε (14/10/17), με εκδήλωση ενδιαφέροντος απο σύμπραξη εταιρειών (Total,ENI & την Ρωσική Novatek) τελικά υπήρξε ενδιαφέρον μόνο γιά δύο από τα 10 οικόπεδα που προσφέρθηκαν (συνολικού προσδοκόμενου όγκου ~2,8 Τρις κμ ΦΑ και 850 εκατ βαρέλια πετρελαίου).
Και ούτε σημειώθηκε θετική έκβαση στον ανάλογο Γύρω Παραχωρήσεων του Ισραήλ που μόλις έληξε (17/11/17). Ενδιαφέρον εκδηλώθηκε μόνο γιά πολύ λίγα (3/4?) από τα 24 οικόπεδα (με συνολικό προσδοκόμενο όγκο σχεδόν 2 Τρις κμ ΦΑ) που προσφέρθησαν, και αυτά μονάχα από την Ελληνική Energean και μιά κοινοπραξία Ινδικών πετρελαιάδων υπό την ηγεσία της γιγάντιας κρατικής ONGC.
Παραμένουν βέβαια ως πιθανές δεξαμενές τροφοδοσίας του East Med τα τεμάχια 6,8 και 10 του Τρίτο Κυπριακό Γύρω Αδειοδοτησεων καί όπου προγραμματίζονται τέσσερεις γεωτρήσεις από ENI και Total εντός του 2018. Υπάρχει όμως και το «option», όποιο ΦΑ εντοπισθεί σε αυτά, να κατευθυνθεί πρωτίστως προς το χερσαίο σταθμό ΦΑ στο Βασιλικό (όπου προετοιμάζονται εγκαταστάσεις FSRU). Ωστόσο, ειδικα, στο πολύ ελκυστικό τεμάχιο 10 (ελκυστικό λόγω διαπίστωσης ύπαρξης αρκετών μεγάλων στόχων τύπου Zohr), οι ανάδοχες εταιρείες, ExxonMobil και Qatar Petroleum, έχουν ήδη εκδηλώσει σαφή προτίμηση να μετατρέψουν όποιο ΦΑ ανακαλυφθεί σε LNG, ίσως δε διά αυτόνομης, ίδιας παραγωγής, δηλαδή μέσω FLNG.
….Και δέν λέμε τίποτε για τις παρενοχλήσεις των Τούρκων οι οποίοι, πέραν των άλλων, ιδιαίτερα επωφθαλμιούν το έτερο πολυ ελκυστικό τεμάχιο 6.
Καταλήγοντας λοιπόν, είναι σαφές πως οι ουσιαστικές προϋποθέσεις υλοποίησης του αγωγού ΦΑ East Med, είναι από ελάχιστες ως ανύπρακτες. Δεν φταίει μόνο ο στραβός σχεδιασμός, αφού ξεκίνησε ανάποδα, βάζοντας την άμαξα πρίν απο το άλογο…. πρίν διαπιστωθεί δηλαδή σε πραγματικές – και όχι επιθυμητές – συνθήκες αγοράς, εντοπισμός ποσότητας ΦΑ ικανής να τον τροφοδοτήσει. Φταίει και η συνοδεύουσα ανυπαρξία ενδιαφέροντος επενδυτικής χρηματοδότησης του έργου, όπως και φταίει η εγγενής δυσπιστία τήρησης κατασκευαστικών χρονοδιαγραμμάτων ενός τεχνικά τόσο δύσκολου έγχειρήματος, με άχιλλειο πτέρνα όμως τις φοβερές γραφειοκρατικές και άλλες αγγυλώσεις που συνοδεύουν την χερσαία διέλευση μέσω Ελλάδος.
Εν τέλη, το σχέδιο East Med προσφέρθηκε – και προσφέρεται ακόμη – γιά εκπλήρωση μεν κάποιων διπλωματικών/πολιτικών σκοπών, αλλά κυρίως γιά πλήθος μεγαλόστομων διακυβερνητικών διακυρύξεων, που ανάγονται περισσότερο στον χώρο του πολιτικού μάρκετινγ. Δεν έχουν όμως όλα αυτά καμμία σχέση με τα κελεύσματα της σκληροτράχηλης ενεργειακής αγοράς, την οποία υποτίθεται ο αγωγός θέλει να στήρίξει.
- Επιλογος
Σχεδόν όλες αυτές οι ενεργειακής υφής εξωτερικότητες, κουβαλούσαν γιά χρόνια πολλά κουσούρια τα οποία αποσπούσαν την προσοχή των διαμορφωτών της Ελληνικής ενεργειακής πολιτικής, είτε από την κατανόηση των καινοτομιών που συντελούνταν στις διαδικασίες του ενεργειακού γίγνεσθαι, ιδίως στο ΦΑ, είτε, πιό σημαντικά, από την επικέντρωση στην αξιοποίηση/εκμετάλλευση των υπαρκτών – ή μη – εγχώριων πηγών ενεργειακής τροφοδοσίας, πέραν του λιγνίτη.
Το προηγούμενο άλμα στο κενό με ανύπαρκτα οφέλοι που προσοκόμισε στην χώρα οι προσπάθειες άμβλυσης των επιπτώσεων των Δυτικών Κυρώσεων στην Ρωσία, φαίνεται πως έχουν πιά εγκαταληφθεί, ευθυγραμμιζόμενες με την – επιδερμική έστω – στροφή και επιδίωξη να προσελυκίσει ξένες, δηλαδή δυτικογενείς, επενδύσεις. Εισερχόμενη η Συριζοανέλ Ελλάδα στον νέο αυτόν αστερισμό, έρχεται αντιμέτωπη με τον εαυτό της καθώς συγκρούονται οι βασικές της ιδεολοψίες με τις απαιτήσεις για εφ’ όλης της ύλης συνεχή, συνεκτική και συνεπή στάση εντός της νεας πραγματικότητας. Η παλινδρόμηση στις Σκουριές και Ελληνικό αποτελεί αδιάψευτο τεκμήριο αυτής της σύγκρουσης. Και είναι αυτή η συνεχής παλινωδία – ή ο φόβος της – το κύριο «κουσούρι» που καθυστερεί και δυσχεραίνει κάθε υπάρχουσα προσπάθεια εκσυγχρονισμού.
Σιμά σ’αυτά υπάρχει και η διαίωνιση παρωχημέων Ελλαδοκεντρικών καταβολών και αναγνώσεων του Ελληνικού πολιτικού συστήματος, ενίοτε γιατί «βολεύεται» με αυτές τις αριστερίστικες παλινδρομήσεις και παλινωδίες. Διατηρείται έτσι η αγγύλωση στο παρελθόν, ενώ εμποδίζεται η ανάδειξη και χειραφέτηση (εξ ίσου πατριωτικής) κατανόησης των νέων πραγματικοτήτων που διαμορφώνονται γύρω μας. Στην προκειμένη δε περίπτωση της υπόθεσης εξερεύνηση/εκμετάλλευση υδρογοναθράκων – αλλιώς αναφερόμενη ως Upstream – είναι ανάγλυφη η εικόνα ακτιβισμού που δίνουν λογής-λογής κρατικοί αξιωματούχοι υπέρ των μεγάλων αγωγών (επέκταση Τurk Stream και κυρίως, East Med) παραβλέποντας τόσο τις λίγες ουσιαστικές προοπτικές υλοποίησης των, όσο και τις νέες πολιτικές, αλλά και τεχνολογικές δυνατότητες που τις αντικατιστούν.
Το μόνο που κατορθώνουμε έτσι ως χώρα, πέραν της σπατάλης φαιάς ουσίας, χρόνου και χρήματος, είναι να στερούμε το αναγκαίο πολιτικό οξυγόνο απο χώρους ανάπτυξης πολλαπλώς πιό οφέλιμοι.
…….και αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο μας «κουσούρι» στα πετρελαϊκά, όπως και σε τόσα άλλα.
[1] Βλ – https://www.tap-ag.com/assets/03.land_access/english/Livelihood%20Restoration%20Plan%20Greece.pdf
Από την «Περπατησία» στη «Ρότα»
Είναι βέβαιο ότι θα βρεθεί πετρέλαιο και φυσικό αέριο (ΦΑ) στα οικόπεδα που έχουν ήδη παραχωρηθεί σήμερα προς εξερεύνηση, χερσαία και θαλασσινά. Η ποσότητα μόνο των ευρημάτων είναι άγνωστη, όπως είναι και ο επιμερισμός της όποιας ανεύρεσης μεταξύ ΦΑ και πετρελαίου.
Αυτή τη στιγμή, δώδεκα οικόπεδα (blocks) βρίσκονται σε διάφορα στάδια ολοκλήρωσης της διαδικασίας παραχώρησης. Αυτή ξεκίνησε με την προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού τύπου “Ανοικτής Πρόσκλησης Ενδιαφέροντος” (Οpen Door) τον Ιανουαρίο 2012. Στη συνέχεια ακολούθησε ένας Γύρος Παραχωρήσεων για τρία χερσαία οικόπεδα, ένας (λεγόμενος) Δεύτερος Διεθνής Γύρος για είκοσι θαλάσσια οικόπεδα υπεράκτια της δυτικής Ελλάδος και νοτίως της Κρήτης, που προκηρύχθησαν αμφότεροι τον Ιουλίου 2014. Τέλος, μετά από ιετό τριών ετών, τον Αυγουστο 2017 ανακοινώθηκε νέα Πρόσκληση Ενδιαφέροντος, γιά διάθεση τριών νέων υπεράκτιων οικοπεδων, ενός στο Ιόνιο και δύο νοτιο/δυτικά της Κρήτης, πάλι μέσω της πρακτικής του Open Door….και για την οποία περιμένουμε ακόμη την επίσημη δημοσίευση στη Εφημερίδα ΕΕ, προκειμέου να ενεργοποιηθούν οι σχετικες διαδικασίες.
Οκτώ εξ αυτών των οικοπέδων είναι θαλάσσια, ήτοι το παράκτιο “Κατάκολο”, “Πατραϊκός Κόλπος Δυτικά” (2012), “Οικοπεδο 1”, “Οικόπεδο 2”, “Οικόπεδο 10” (2014) και τέλος τα “Δυτικης Κρήτης”,“Νοτιο-δυτικης Κρήτης” (που ενσωματώνουν/τροποποιούν τμήματα αντιστοίχως των παλιών οικοπέδων 11 και 12, 17 & 16) και το οικόπεδο “Ιόνιο” (που ενσωματώνει τα παλιά οικόπεδα 3&7). Τα υπόλοιπα τέσσερα είναι τα χερσαία “Ιωάννινα” (2012), «Άρτα – Πρέβεζα», «Αιτωλοακαρνανία», «Βορειοδυτική Πελοπόννησος» (2014).
Μόνο στα οικόπεδα που παραχωρήθησαν κατά τον πρώτο διαγωνισμό το 2012 έχουν υπογραφεί και επικυρωθεί απ’ την Βουλή – με μεγάλες καθυστερήσεις – οι τελικές Συμβάσεις Μίσθωσης με τις ανάδοχες εταιρείες (Energean στο Κατακολο, ELPE/Edison στο Πατραικό και Energean/Repsol στο Ιωάννια), όπου και προβλέπεται έναρξη γεωτρήσεων αρχές του 2019 (Κατάκολο και Πατραϊκό) και πιθανώς το 2020 σε στόχους στο Ιωάννινα. Η Σύμβαση στο – πολύ ελπιδοφόρο – Οικόπεδο 2 (ΕΛΠΕ, Total, Edison) μετά από τρία χρόνια έχει πλέον περάσει και τον ελεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, και υπεγράφει απο το Υπουργικο Συμβούλιο τον Οκτώβριο, και περιμένει μόνο την κύρωση απ΄την Βουλή. Είναι η εξαίρεση. Σε όλα τα υπόλοιπα του 2014 ένω έχουν ορισθεί εδώ και καιρό οι προτιμηταίοι ανάδοχοι, υπάρχουν ακόμα απαράδεκτες καθυστερήσεις και εκκρεμότητες.
Στις πιό σοβαρές εκτιμήσεις, εικάζεται – και τονίζεται πως εικάζεται μόνο γιατί μέχρι να πραγματοποιηθεί γεώτρηση όλα είναι θεωρητικά – πως ο όγκος των πιθανών αποθεμάτων σε συγκετρώσεις στα χερσαία και θαλάσσια οικόπεδα της δυτικής Ελλάδος ανέρχεται κάπου στα 4 Δισ. ισοδύναμα απολήψιμα βαρέλια πετρελαίου (Ντίνος Νικολάου – 06/2014), ενώ νότια της Κρήτης ιδίως στα θαλάσσια οικόπεδα 13 & 14 μεταξύ Ιεράπετρας και νήσου Γαύδου, εικάζεται ότι σε δομές μεγάλης κλίμακος οι πιθανοί πόροι είναι της τάξεως των 2-4 Τρις μ3 φυσικού αερίου ή/και περίπου 1.5 – 4 Δις βαρέλια πετρελαίου (Ηλίας Κονοφάγος – 04/2016) Ο δε Κονοφάγος μάλιστα (11/2017), βάσει των τελευταίων εκτιμήσεων της ειδικευμένης στην ερμηνεία σεισμικών δεδομένων εταιρείας PGS, ισχυρίζεται ότι στα προς παραχώρηση δύο νέα οικόπεδα δυτικά/νότια της Κρήτης, μπορεί υπό προϋποθέσεις να περιμένουμε άλλα 2 Τρις μ3 !
Με τέτοιο υποτιθμένο θυσαυρό να κείται στο υπέδαφος και το βυθό της Ελλάδος, εστώ σε μέρη όπου δεν εγείρονται προβλήματα προσδιορισμού ΑΟΖ, (άν και ακόμη και σ’αυτά έχει υπάρξει μέριμνα στο Νόμο 4001/11 με τον ορισμό ορίων της υφαλοκρηπίδας στα νότια και δυτικά, πράγμα που συνοδεύτηε και απο σχετική ρηματική διακοίνωση προς τα αρμόδια διεθνή – και δή Κοινοτικά – όργανα), είναι απορίας άξιον γιατί δεν δραστηριοποιήθκε η χώρα πολύ νωρίτερα στην αναζήτηση αυτού του θυσαυρου, σε εποχές μαλιστά που η συγκυρία στον κύκλο τιμών των ενεργειακών ορυκτών ήταν πολύ ευνοϊκότερη.
Πολύ απλά. Γιατί τόσα χρόνια τώρα, πέραν τις αφοσίωσης στον άφθονο λιγνίτη, με λιγοστές εξαιρέσεις ξεχάστηκαν από τους ιθύνοντες την ενεργειακή πολιτικη του τόπου τα «πετρέλαια», – εκτός τα λιγοστά στον Πρίνο που συνεχώς μειώνονταν. Απ΄τα τέλη της δεκαετίας του 90 η προσοχή στράφηκε με πείσμωσα εμμονή, αρχικά προς υλοποίηση μικρότερων περιφεριακών αγωγών, όπως ο Burgas-Alexandroupolis, αργότερα στους μεγάλους τύπου, «South Stream», ύστερα στους « Greek Stream» και «East Med». Εμμονή που συνόδευθηκε παράλληλα με μιά ξέφρενη ψύχωση από το 2009 με τα (επιδοτούμενα) ΑΠΕ, που μόνο τελευταία έχει καταλαγιάσει με την επιβολή ορθολογικότερων λύσεων.
Δοθέντως των αβέβαιων προοπτικών των αγωγών αυτών, έχει έλθει πιά ο καιρός να αφοσιωθούμε ως χώρα πιό ενεργά και στέρεα με τις όποιες δύνατότητες παρουσιάζουν σήμερα οι γηγενείς μας υδρογονανθρακές. Δυνατότητες που ενέχουν χειροπιαστή αναπτυξιακή φυγή από την σημερινή μας μιζέρια με την αφθονία πλούτου που ενδεχομένως παρέχουν.
Οχι πως μπορούμε – ή πρέπει – τώρα ή στο μέλλον, να «φορέσουμε κελεμπίες». Η υπόθεση αξιοποίησης υδρογονανθράκων περνά από διάφορες, χρονίζουσες μάλιστα, φάσεις, η πρώτη εκ των οποίων είναι φυσικά η ανεύρεσή των…..
Και εκεί βρισκόμαστε σήμερα, στα αρχικά ακόμη στάδια της εξερεύνησης, μετά από την εκκίνηση που δώθηκε στην υπόθεση απ΄τον Γιάννη Μανιάτη το 2011. Ακολούθησαν μερικά πρώτα βήματα (οριοθέτηση οικοπέδων, ανάθεση σεισμικών ερευνών, διεξαγωγή διαδικασιών Προσκλήσεων Ενδιαφέροντος, κτλ), αλλά μετά η υπόθεση λοξοδρόμησε. Φαίνεται πως ξαναβρήκε την «περπατησία» της μόλις στα τέλη του 2016/αρχές 2017, με την ουσιαστική στελέχωση και ενεργοποίηση της ΕΔΕΥ, τού κεντρικού φορέα διαχείρησης και προώθησης του Upstream στην Ελλάδα.
Το ζητούμενο τώρα είναι πως η ακόμη αβέβαιη αυτή αλλαγή «περπατησιάς» θα μετατραπεί σε διαρκές βηματισμό προόδου….πώς δηλαδή θα μετουσιωθεί σε σταθερή, συνεκτική και πολιτικά δεσμευτική, «ρότα» προς τα μπρός.
Ο εντοπισμός και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων δεν είναι μόνο μιά μακρόσυρτη, κεφαλαιοβόρα και χρονοβόρα υπόθεση. Είναι ταυτόχρονα μιά σειρά εργασιών με πολύ απαιτητική τεχνική εξιδίκευση και γνώση. Και η Ελλάδα ούτε μπορεί να σηκώσει μόνη της μιά τέτοια υψηλή οικονομική επιβάρυνση, αλλά ούτε διαθέτει την εξιδικευμένη τεχνολογία και γνώση, ιδίως σε θαλάσσιες εξορύξεις μεγάλου βάθους. Αυτά πραγματώνονται μόνο μέσω προσέλκυσης ξένων ενδιαφερόμενων επενδύσεων και την μεταφορά της τεχνογνωσίας που προσκομίζουν.
Ως εκ τούτων, το όλο σύστημα για να είναι ικανό να αποδώσει, αλλά και να προκαλέσει διαρκή στη συνέχεια οφέλη για τον τόπο απαιτεί, επεμβάσεις και χειρισμούς σε τρείς συγκεκριμένους επιμέρους τομείς, σε σχέση με ότι παρουσιάζει η λειτουργία του σήμερα:
(α) στη διακυβέρνηση (governance) του κλάδου,
(β) στην παροχή ειδικών φορολογικών κινήτρων στις ανάδοχες εταιρείες και
(γ) στην αέναη διαφάνεια των συναλλαγών του κλάδου.
(α) Διακυβέρνηση κλάδου……αφορά κυρίως την απρόσκοπτη λειτουργία της ΕΔΕΥ:
(ι) – Πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα, πως από την αρχή του έτους και υπό την καθοδήγηση του καινούργιου προέδου της, Γιάννη Μπασιά, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα μόλις τον Οκτώβριο του 2016, η ΕΔΕΥ δια σειράς ενεργειών και στάσεων που κράτησε σε διάφορα ζητήματα, εμπέδωσε την αυτονομία της έναντι του ΥΠΕΝ. Μέχρι τότε λειτουργούσε μόνο ως κέλυφο αρμοδιοτήτων, παρακλάδι ουσιαστικά του υπουργείου, καθεστώς εξ άλλου οικείο στη γενικότερη παράδοση διακυβέρνησης της Ελλάδος, όπου κάθε κυβέρνηση διατηρεί το προνόμιο να διαλέγει ποιός θα ελέγχει έναν κλάδο, πως θα ελέγχει και ποίοι θα ελέγχονται, μη επιδεχούμενη υποδείξεις, ακόμη και αυτών των όποιων Ανεξάρτητων Αρχών. Η ΕΔΕΥ δέν είναι βέβαια ανεξάρτητη αρχή. Είναι διαχειρηστική οντότητα (με την μορφή ΑΕ), υπεύθυνη γιά την εποπτεία, σωστή λειτουργία και ανάπτυξη του κλάδου των υδρογονανθράκων στην χώρα, εισηγούμενη όμως πάντα τις όποιες γνωμοδοτήσεις της ως υποκείμενη στις στρατηγικές κατευθύνσεις που ορίζει ο αρμόδιος υπουργός ΥΠΕΝ.
Αυτοί οι διακρητικοι ρόλοι, όπου, στα πλαίσια πάντα του ευρύτερη εθνικού και Ενωσιακού κανονιστικού πλαισίου, ο μεν Υ/ΥΠΕΝ, απ΄την μιά, έχει την ευθύνη χάραξης της γενικότερης πολιτικής, η δε ΕΔΕΥ από την άλλη, υλοποιεί, εποπτεύει και γνωμοδοτέι τα περί την τήρηση και εφαρμογή των συμφωνηθέντων, είναι κάτι που μόνο τώρα, ύστερα από πέντε και πλεον έτη, μετουσιώνεται σε πράξη. Και αυτή η σχετική πάντα αυτονομία και ανεξαρτησία στο «μάνατζμεντ» των υποθέσεων του κλάδου, είναι κάτι που πρέπει εφ’εξής να προστατευθεί ως κόρην οφθαλμού. Είναι ο καλύτερος τρόπος να θωρακισθεί ο κλάδος του Upstream από τις ευρύτερες γραφειοκρατικές, πελατειακές και ενίοτε αυθαίρετες εξωθεσμικές παρεμβάσεις που τόσο καθυστερούν και αγγυλώνουν ακόμη τις επενδύσεις, ελληνικές και ξένες, στην Ελλάδα.
(ιι) – Παρμένουν ωστόσο ακόμη ορισμένα «κουσόυρια»:
Πρώτο και κύριο, η εισέτι μη μόνιμη στελέχωση της ΕΔΕΥ. Από τις αρχές του έτους έχει ξεκινήσει η πρόσληψη ενός ολιγάριθμου (~10/15) αριθμού υπαλλήλων, οι περισσότεροι με την απαιτούμενη επιστημονική κατάρτιση. Υπάρχει ανάγκη γιά λίγους ακόμη, ώστε με ένα δυναμικό αποτελούμενο το πολύ απο 20/25 άτομα, να μπορεί η ΕΔΕΥ να ανταπεξέρχεται στις συνεχώς αυξανόμενες υποχρεώσεις της. Το πρόβλημα είναι ότι μέχρι σήμερα, η πλειοψηφία των στελεχών αυτών έχουν προσληφθεί με ολιγόμηνες συμβάσεις και εκτός ΑΣΕΠ. Ετσι δεν μπορεί ασφαλώς να διασφαλισθεί απρόσκοπτη συνέχιση χειρισμού υποθέσεων και απαιτείται, επειγόντος μάλιστα, η ρύθμιση του ζητήματος.
Ενα δεύτερο «κουσόυρι», απορέει από τις επιταγές του Νόμου 4409/16 που ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 2013/30/ΕΕ για την ασφάλεια στις υπεράκτιες εργασίες έξερευνησης αλλά και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων.
Η Οδηγία αυτή προέκυψε από τις ολέθριες συνέπειες στο περιβάλλον που προκάλεσε η έκρηξη σε μεγάλη εξέδρα της ΒΡ το 2010 στο Κόλπο του Μεξικού, με στόχο την όσο το δυνατόν μείωση σοβαρών ατυχημάτων που σχετίζονται με τις σχετικές υπεράκτιες εργασίες και τον περιορισμός των συνεπειών ρύπανσης που προκαλείται. Αναμφισβήτητα, πρόκειται για μία πολύ σημαντική ρύθμιση, η οποία ωστόσο προβλέπει ρητώς πως – εφ’οσον υπάρξουν πάνω απο έξι πλατφόρμες στη χώρα – την ευθύνη πρέπει να την έχει ανεξάρτητη αρχή, ξέχωρη από τον φορέα αδειοδότησης δικαιώματων εξερευνησης και παραγωγής. Πρέπει δηλαδή να είναι ανεξάρτητη απο την ΕΔΕΥ. Ωστόσο, από τα μέσα του 2016, ενώ ήδη υπήρχε ή ετοιμάζετο παραχώρηση σε πέντε θαλάσσια οικόπεδα, σύν αυτό του Πρίνου, ρόλος αυτός ανατέθει – υποτίθεται προσωρινά – στην ΕΔΕΥ.
Προκειμένου δε να μη σπαταληθεί άλλος χρόνος στο όποιο μεταβατικό αυτό στάδιο, η ΕΔΕΥ προσέλαβε πρόσφατα (Σεπτέμβριος/17) με την αρωγή της EBRD (Eυρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης), την Νορβηγική εταιρεία DNV GL που ειδικεύεται στην διεξαγωγή ελέγχου σε υφιστάµενες υπεράκτιες εγκαταστάσεις και παρέχει ανάλογη εκπαίδευση προσωπικού, το οποίο αναγκαστικά θα προσληφθεί για το σκοπό αυτό.
Το προσωρινό αυτό στάδιο πρέπει να τελειώνει – πράγμα που έχει άλλωστε επισημάνει και η Επιστημονική Επιτροπή της Βουλής από το 2016 – ώστε να ικανοποιηθεί, μεταξύ άλλων, και η απαίτηση θεσμικής (και ουσιαστικής) ανεξαρτησίας που θέτει ο Νόμος. Και προκειμένου να αποφευχθεί η δαπανηρή και χρονοβόρα εξ΄υπαρχής σύσταση και στελέχωση μιάς ακόμη Ανεξάρτητης Αρχής, άλλα και να αξιοποιηθούν όσο πιο άμεσα γίνεται τα πορίσματα και η εκπαίδευση προσωπικού που θα παράσχει η DNV GL, πιθανώς ο πιό σύντομος και σύννομος τρόπος είναι με την μεταφορά των (μαζί με τους πόρους που προβλέπει ο N 4409) από την ΕΔΕΥ στην ΡΑΕ.
Εκτός του ότι η ΡΑΕ είναι η ίδια Ανεξάρτητη Αρχή, έχει πλήρη εποπτική αρμοδιότητα, αλλά και την πείρα και γνώση, επί του συνόλου των «Midstream» και «Downstream» κλάδων του ΦΑ, δηλαδή στη μεταφορά και στη διανομή του στο εσωτερικό της χώρας, περιλαμβανομένης και της ασφάλειας των σχετικών εγκαταστάσεων. Ταιρίαζει έτσι η ΡΑΕ να επιφορτισθεί, έστω συμπληρωματικά, ευθύνες και στο σκέλος ΦΑ του Upstream.
Τέλος, υπάρχει το πολύ μεγάλο «κουσόυρι» των καθυστερήσεων. Αυτές κυρίως που προκύπτουν από τα πολλά στάδια θεσμοθετημένης διαδικασίας ολοκλήρωσης εγκρίσεων και κυρώσεων συμβάσεων εξερεύνησης/εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Το πρόβλημα δεν αφορά άμεσα την ΕΔΕΥ, όσο, και κυρίως, την προβλεπόμενη διάταξη (δια Υπουργικής Απόφασης),υποχρεωτικής τελικής κύρωσης από την Βουλή.
Η καθυστέρησεις αυτές είναι σχεδόν εξ υπαρχής σύμφυτες με την λειτουργία τήρησης ίσων όρων ανταγωνισμού και χρηστής διαγωνιστικής διαδικασίας.
Απαιτείται, π.χ. αφού πρώτα το ΥΠΕΝ προκηρύξει επίσημα διαγωνισμό προς μισθωση παραχώρηση οικοπέδου, αποστέλλεται αμέσως για δημοσίευση στην Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Στην δε μόλις πρόσφατη περίπτωση για τα θαλάσσια οικόπεδα νοτιοδυτικά και δυτικά της Κρήτης, ενώ το ΥΠΕΝ προκήρυξε τον διαγωνισμό και το δημοσίευσε και στο Ελληνικό ΦΕΚ αρχές Αυγούστου, σήμερα, σχεδόν αρχές Δεκεμβίου ακόμη περιμένουμε τη δημοσίευση…..
Αλλη εστία θεσμικής καθυστέρησης είναι το Ελεγκτικό Συνέδριο, όπου εκδίδει την απόφαση του, συνήθως μετά από τρείς και τέσσερεις μήνες αφού κατατεθούν τα σχετικά έγγραφα. Εδώ όμως φτάνει μιά υποψήφια Σύμβαση Μίσθωσης, μόνο αφού πρώτα, καταλήξει ως επιλογή του αρμόδιου υπουργείου ΥΠΕΝ, μετά βέβαια όλων των εσωτερικών αξιολογήσεων της ΕΔΕΥ και τών αναγκαίων μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων/ΣΜΠΕ.
Αφού έχουν προηγηθεί όλα αυτά τα προηγούμενα, η υποψήφια προς μίσθωση παραχώρησης επιλογή, πρέπει αφ’εν’ος να γίνει αποδεκτή και να υπογραφεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, αφ’ετέρου να υποστεί στη συνέχεια τη βάσανο μιάς επιπρόσθετης διαδικασίας εξέτασης και κύρωσης της Συμβάσης από την Βουλή.Και προκύπτει ειδικά εδώ, μεγίστη νέα καθυστέρηση, πολλών μηνών, που φτάνουν ενίοτε και το εξάμηνο. Εξ άλλου η εμπειρία έχει δείξει ότι η εξέταση των Συμβάσεων αυτών εκ μέρους της Βουλή, είναι ώς επι το πλείστον επιδερμική, έμπλεη κομματισμού και ανόυσια. Διεθνώς δε, μόνο σε δύο περιπτώσεις εφαρμόζεται αυτή η υποχρεωτική εμπλοκή της Βουλής. Στην Δανία, όπου γίνεται μόνο με συνοπτικές, τυπικές διαδικασίες και εντός μηνός απο προηγούμενες εγκρίσεις φορέων, ….και στους Νήσους Comoro (βρίσκονται στο Ειρηνικό βόρεια της Μαδαγασκάρης) προκειμένου να κατοχυρώνεται, όπως υποστηρίζεται εκεί, η διαφάνεια επιλογών ….
Αλλαγες αυτού του θεσμικού καθεστώτος δεν μπορεί να επιβληθούν ούτε στη περίπτωση της υποχρεωτικής δημοσίευσης στην επίσημη Εφημερίδα ΕΕ, ούτε στους ρυθμούς έκδοσης αποφάσεων του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Μπορεί όμως να καταργηθεί η προηγούμενη ΥΑ περί υποχρεωτικής κύρωσης Συμβάσεων από την Βουλή – που δεν προβλέπεται έξ αλλου στην πρωτογενή νομοθεσία των Νόμων 2289/95 και 4001/11-, αντικαθιστώντας την με διάταξη μόνο γιά υποχρεωτική ενημέρωση. Σίγουρα η βούλα ενός Υπουργικού Συμβουλίου αρκεί ως νομική και πολιτική δέσμευση, χωρίς να χρειάζονται επιπρόσθετες διασφαλίσεις.
(β) Παροχή ειδικών φορολογικών κινήτρων (Tax Holiday)
Βρισκόμαστε, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, στη απαρχή αναστροφής του κύκλου εργασιών/τιμών της πετρελαϊκής βιομηχανίας, και δή του Upstream, που ξεκίνησε στα τέλη 2014 με την ραγδαία πτώση των τιμών ανά βαρέλι και την επακόλουθη πετρελαϊκή υπερπληρότητα (oil glut) στις αγορές. Ακολούθησε μιά ζοφερή διετία με απολύσεις εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων, δραστικότατη μείωση (σχεδόν 80%) εξόδων, κερδών, και εξερευνητικών εργασιών άνα γής.
Σήμερα τα πράγματα αλλάζουν. Σημαντικός αριθμός εταιρειών, μικρές και μεγάλες, έχουν αρχίσει ξανά να αναζητούν βάσιμης υδρογονανθρακικής προσδοκίας λεκάνες, ιδίως σε υπεράκτια – και μάλιστα frontier (εξερευνητικά παρθένα και πολύ υψηλού ρίσκου) – οικόπεδα, κυρίως στα ανοικτά της δυτικής Αφρικής, της Βραζιλίας, στις Αρκτικές θάλασσες βόρεια της Νορβηγίας, σε μέρη του Ινδικού Ωκεανού. Η γενική εικόνα είναι αυτή μιάς αναζήτησης όπου κλιμακώνεται, ο ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών, στοχεύοντας όταν ο κύκλος της πετρελαϊκής βιομηχανίας πάρει την πλήρη ανιούσα, κατ΄εκτίμηση από το 2019, οι εταιρείες θα μπορέσουν, χωρίς καθυστέρηση να εκμεταλλευτούν τα όποια νέα αποθέματα θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στην τότε ζήτηση….ιδίως του ΦΑ.
Ο ανταγωνισμός είναι πράγματι λυσσαλέος. Και βεβαίως δεν λείπουν οι κινήσεις προσέλκυσης εταιρειών εξερευνησης/παραγωγής από ενδιαφερόμενα κράτη, που επιζητούν τις συνοδεύουσες επενδύσεις, κυρίως με την μορφή φορολογικών κινήτρων και παροχών.
Η Ελλάδα κινδυνεύει να απουσιάζει από αυτή την αναδυόμενη χρονικά ευκαιρία…… χωρίς αυτό να αποτελεί έκπληξη. Κρατήθησαν μόνο στη ζωή τα λίγα οικόπεδα που είχαν παραχωρηθεί προς εξερεύνηση από τους πρώτους γύρους, και αυτά με το ζόρι, υποκείμενα σε σωρεία γραφειοκρατικών καθυστερήσεων. Μόλις φέτος το καλοκαίρι όπως ήδη αναφέραμε,κατόρθωσε πάλι διά της διαδικασίας του «Open Door», να ανοίξει ξανά την αγορά, αναταποκρινόμενη σε ενδιαφέρον για ένα ενιαίο οικόπεδο σε στόχους γύρω απ’ τους Παξούς (όπου τα παλιά οικόπεδα 3 και 7), γνωστά σε πετρελαιο-γεωλόγους από παλιά, όπως και γιά τα δύο νεο-χαραχθέτα οικόπεδα νοτιο/δυτικά της Κρήτης, ενδιαφέρον που προέκυψε επειδή το υπέδαφος των καθεφτρίζει γεωλογικά αυτό του γιγάντιου κοιτάσματος Zohr, το οποίο τόσο μεγάλο ενδιαφέρον προκάλεσε διεθνώς.
Η πρόκληση σήμερα γιά τα εξερευνητικά δρώμενα της Ελλάδος είναι να κατορθώσει να στρέψει η χώρα την προσοχή των αναδόχων, κυρίως των μεγάλων παικτών, που συμμετέχουν – ή θα συμμετάσχουν οσονούπω – στην εξερεύνηση να επιταχύνουν τις σχετικές εργασίες. Ακόμη και πιό γρήγορα από τα οκτώ χρόνια που προβλέπεται ως διάρκεια χρόνου εξερεύνησης στα χρονοδιαγράμματα των Συμβάσεων. Και αυτό γιατί οι πετρελαϊκές εταιρείες επιλέγουν, σε μεγάλο βαθμό, που θα επιμερίσουν τα απαιτούμενα κεφάλαια εργασιών (capex) μεταξύ των πολλών πεδίων που εξερευνούν διεθνώς, αναλογά και με το προσδοκόμενο φορολογικό όφελος/βάρος. Ετσι άν τους προσφέρεται δημοσιονομικό έναυσμα για επιτάχυνση εργασιών, προφανώς τα προς εξερεύνηση οικόπεδα καταγράφονται με προτεραιότητα, άν βέβαια οι τεχνικές ενδείξεις είναι θετικές.
Η δε βασική φορολόγηση του Upstream στην Ελλάδα, όπως έχει διαμορφωθεί βάσει του Ν 2289/95 και Ν.4001/11, ανέρχεται στο 25% επί των εσόδων της παραγωγής, εκ των οποίων το 5% αποδίδεται τοπικά στην σχετική Περιφέρεια. Ωστόσο η συνολική επιβάρυνση, άν συν-υπολογισούν σωρεία άλλων ειδικών δημόσιων τελών που καλείται να συνεισφέρει ο ανάδοχος (πχ μέρισματα Υπογραφής και Ανταλλάγματος Παραγωγής, στρεμματικής αποζημίωσης, εκπαίδευσης προσωπικού,κτλ), το ποσοστό αυτό υπερβαίνει κατα πολύ το 25% και εγγίζει το 55% με 60%, χώρια από άλλες υποχρεώσεις (εταιρικοί φόροι, ασφαλιστικές εισφορές, κτλ.) που εγγράφονται όμως, ως έξοδα λειτουργίας (opex). Κατάσταση ελάχιστα ανταγωνιστική απο φορολογικής απόψεως και σαφώς αποτρεπτική στην προσπάθεια προσέλκυσης ενδιαφέροντος για ταχύρρυθμη ενασχόληση.
Μιμούμενη επομένως το παράδειγμα μείωσης φορολογικών βαρών άλλων κρατών (πχ Μαρόκο,Ιρλανδία, Τουρκία, Νορβηγία, κ.α.) η Ελλάδα θα πρέπει να προβεί και αυτή σε ανάλογες ρυθμίσεις. Και ίσως ο πιό δόκιμος τρόπος είναι να ισχύσει ένα καθεστώς “tax holiday” με κατάργηση – γιά μία δεκαετία – του σκέλους 20% της βασικής φορολογίας άμα την τελική επικύρωση της Σύμβασης Μισθωσης/Παραχώρησης (προς το παρόν) από την Βουλή. Διατηρείται μόνο ο περιφεριακός φόρος του 5%.
Ο λόγος που αυτή η χρονικά παρατεταμένη φορολογική ελάφρυνση ορίζεται να μετρά από την ημερομηνία τελικής επικύρωσης των συμβάσεων, και όχι με την έναρξη της παραγωγής – που συνήθως έχει κύκλο ζωής 20-25 χρόνια – είναι απλός. Κινεί τον ανάδοχο συμβασιούχο, προκειμένου να ευεργετηθεί της ελάφρυνσης, να επιταχύνει τις εργασίες εξερεύνησης για να φτάσει γρήγορα στο στάδιο της παραγωγής, καρπώνοντας τον χρόνο ελάφρυνσης που απομένει από την δεκαετία.
Αυτό είναι απολύτως επιτεύξιμο σήμερα. Παραδοσιακά, η χρονική απόσταση μεταξύ έναρξης αρχικής εξερεύνησης σε ένα οικόπεδο και έναρξη της εκμετάλλευσης είναι περίπου μιά δεκαετία, ανάλογα με τον βαθμό δυσκολιας και τεχνικό ρίσκο που αντιπετωπίζεται. Ωστόσο στη τελευταία πενταετία, η ορμητική διείσδυση της ψηφιακής τεχνολογίας σε όλα τα στάδια του Upstream, [με τρομερά ισχυρά λογισμικά (big data και Πληροφόρηση Υψηλών Επιδόσεων (high performance computing/HPC ) στην επεξεργασία και ερμηνεία σεισμικών, χρήση ρομποτικής στις γεωτρήσεις, κτλ], έχει σμικρύνει τους συμβατικά απαιτούμενους χρόνους διεκπεραίωσης. Δεν είναι τυχαίο πχ, πως η ΕΝΙ ( πρωτοπόρος μαζί με την Exxon και την Total, στην χρήση ίδιων HPC εφαρμογών στην ανάλυση πετρελαϊκών δεξαμενών) αποπερατώνει τις εργασίες στο Zohr σε χρόνους ρεκόρ (εφτά χρόνια), ακριβώς επειδή χρησιμοποίησε εκτεταμένα αυτά τα νεα ψηφιακά εργαλεία.
Ετσι εξασφαλίζεται επαρκής φορολογική ελκυστικότητα προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο πολύ σκληρός διεθνής φορολογικός ανταγωνισμός στην προσέλκυση των μεγάλων επενδύσεων που απαιτούν οι υδρογονανθρακικές εξερευνήσεις. Και το αντάλλαγμα θα είναι η επιτάχυνση των εργασιών προκειμένου να φτάσει η ανάδοχος εταιρεία γρήγορα στην παραγωγική εκμετάλλευση. Με ότι πολλαπλό όφελος αυτό συνεπάγεται για τον τόπο.
Και στον τομέα του Upstream όπως και αλλού, αυτή καθ’εαυτή η φορολογία δεν είναι «κουσούρι». Κουσούρι είναι δυστοκία προσαρμογής της προς τα κάτω, όταν οι συνθήκες το απαιτούν, και όχι μόνο προς τα πάνω, όπως γίνεται πάντα στην Ελλάδα…..
(γ) – Διαφάνεια των συναλλαγών του κλάδου (EITI)
Είναι εξαιρέτικά δυσάρεστο, από την μιά, να κατατάσεται η Ελλάδα από έγκυρους διεθνείς
Οργανισμούς (Παγκόσμια Τράπεζα, World Economic Forum, Transparency International,
Συμβούλιο της Ευρώπης/Greco) στον μπάτο σχεδόν μεταξύ όλων των χωρών της
Ευρωπαϊκής Ενωσης σε θέματα δημόσιας διαφάνειας και διαφθοράς. Φαινόμενο που
είναι ίσως το μεγαλύτερο «κουρούρι» που κουβαλά η χώρα, προκειμένου να πετύχει την
μεγίστη δυνατή αναπτυξιακή επίδραση τών όποιων μεγάλων επενδύσεων επιδιώκει.
Από την άλλη, η ίδια η παγκόσμια πετρελαϊκή βιομηχανία είναι περίπου εμβληματική υιοθέτησης πρακτικών διαφθοράς και χρηματισμού, όπως κατ’ επανάληψη μαρτυρεί η συνεχιζόμενη ουσιαστική αθεσμία τόσων και τόσων χωρών με πλούσια υδρογονανθρακική παραγωγή στην Αφρική, και στην Νότια Αμερική.
Επιρρεπή λοιπόν χώρα σε φαινόμενα αδιαφάνειας, επιρρεπή δε και η βιομηχανία πετρελαίου/ΦΑ στην χρήση τέτοιων πρακτικών και μεθόδων, ζητούμενο υψίστης σημασίας είναι να αναζητηθεί πως θα θωρακισθεί – κατά το δυνατόν – ο τόπος από τέτοιες επιπλοκές και δράσεις που μπορεί να προκληθούν με την ανάπτυξη του Upstream.
Αρωγός σε αυτή την προσπάθεια είναι κάποια ειδικά διεθνή εργαλεία, που έχουν παρασκευασθεί τα τελευταία χρόνια και συμβάλλουν αποτελεσματικά στην αποτροπή ποικιλόμορων σκοτεινών συναλλαγών της εξορυκτικής βιομηχανίας συνολικά (εταιρείες εξερεύνησης/παραγωγής υδρογονανθράκων, εξόρυξης και υλοτομίας), με το Δημόσιο.
Η κύρια πρακτική είναι αυτή του EITI, (Extractive Industries Transparency Initiative). Πρόκειται για ενιαία πλατφόρμα συνεργασίας (μεταξύ εκπροσώπων του δημοσίου, των εταιρειών και κοινωνίας πολιτών) με ίδιο μηχανισμό ανεξάρτητης καταγραφής όλων των χρηματικών συναλλαγών μεταξύ κράτους και βιομηχανίας πετρελαίου, η καθ’οιονδήποτε τρόπο παραβίαση της οποία επιφέρει σημαντικές εγχώριες και διεθνείς κυρώσεις. Aρκετά Ευρωπαϊκά κράτη προσχώρησαν ή προσχωρούν στην uιοθέτηση της διαδικασίας ΕΙΤΙ, όπως έκαναν και οι ΗΠΑ το 2015 επί7 Obama, άν και εκεί ανακλήθεί μόλις πρόσφατα από την νέα κυβέρνηση Trump.
Το ακόλουθο σχήματα δείχνουν παραστατικά το πως λειτουργεί η πλατφόρμα ΕΙΤΙ:
Η ΕΕ ήδη αντιμετωπίζει αυτές τις έκνομες συναλλαγές, με ειδική αναφορά στην όλη εξορυκτική βιομηχανία, μέσω των Οδηγιών ΕΕ 2013/34 και 2013/50, όπου μάλιστα σημειώνεται (στα Προοίμια των Οδηγιών) η συνεισφορά του EITI και συνιστάται η υιοθέτηση των πρακτικών του από τα κράτη μέλη. Οι Οδηγίες αυτές έχουν πρόσφατα μεταφερθεί στην Ελληνική έννομη τάξη μέ τους Ν 4374/2016 και Ν 4401/2016, χωρίς όμως πρoβλέψεις για το EITI.
Οι βασικές ρήτρες των Οδηγιών αυτών και των αντίστοιχων Ελληνικών Νόμων επιβάλλουν για λόγους διαφάνειας, οι εξορυκτικές εταιρείες να δημοσιοποιούν ετήσιες πληρωμές άνω των €100,000 που πραγματοποιούν προς όλα τα τοπικά, περιφερειακά και εθνικά όργανα της πολιτείας. Αλλά άν δεν υπάρχει ο ενδελεχής- έστω ex poste – ελεγχος των πληρωμών αυτών, κάτι που προσφέρει το EITI, οι ρυθμίσεις από μόνες τους είναι ατελέσφορες, επιβαλλοντας μόνο ένα επιπρόσθετο, και καθόλου ευπρόσδεκτο, διοικητικό κόστος συμμόρφωσης στις επιχειρήσεις.
Επομένως, κρίνεται απολύτως σκόπιμη η υιοθέτηση και εφαρμογή και στην Ελλάδα της πλατφόρμας EITI, σιμά στους Ν 4374/16 και 4401/16. Συμβάλλοντας έτσι και στη θωράκιση της χώρας από πιθανές αλλότριες καταστάσεις διαφθοράς και αδιαφάνειας, αλλά και στην αλλαγή της ασχημής επενδύτικής εικόνας της χώρας… κάτι εξαιρετικά ευεργετικό και γιά το Ελληνικό Upstream, το οποίον αλλωστε το ΕΙΤΙ άμεσα αφορά .
Σταύρος Πετρολέκας
