Του Giulio Meotti
Μετάφραση του πρωτότυπου κειμένου: Turkey’s Hagia Sophia: “It’s Like If Saint Peter’s Had Been Turned Into a Mosque”
- «Θα σας άρεσε τόσο πολύ αν ένα τζαμί στο κέντρο της Ευρώπης μετατρεπόταν σε εκκλησία;» — Ertugrul Özkök, Hurriyet, 8 Μαρτίου 2014.
- Η Τουρκία, ωστόσο, προφανώς ήθελε επίσης να ταπεινώσει τη Δύση. Μετατρέποντας την Αγία Σοφία σε τζαμί, ο Ερντογάν μπόρεσε να ντροπιάσει την Ουάσιγκτον, να χλευάσει τις Βρυξέλλες και να αψηφήσει τη Μόσχα.
- Για τον Ερντογάν και τους Ισλαμιστές, η Αγία Σοφία αποτελεί πρωταρχικό σύμβολο της υποταγής του Χριστιανισμού στο Ισλάμ.
- «Η Αγία Σοφία είναι το σύμβολο της κατάκτησης. Ανήκει σε εμάς». — Yunus Genç, επικεφαλής του παραρτήματος του Συλλόγου Νεολαίας της Ανατολίας στην Κωνσταντινούπολη, Le Figaro, 7 Οκτωβρίου 2020.
- Όταν εμφανίστηκαν καρτούν του Μωάμεθ σε δανέζικες και γαλλικές εφημερίδες το 2005, ο μουσουλμανικός κόσμος ξέσπασε σε βία… Τώρα που η Τουρκία μετατρέπει το κάποτε σημαντικότερο χριστιανικό μνημείο της σε τζαμί, δεν υπάρχει καμία διαμαρτυρία, μόνο σιωπή και μουρμουρητό, που δεν είναι κάτι άλλο παρά το σάουντρακ της υποταγής της Δύσης στο Ισλάμ.
Στις 10 Ιουλίου, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξέδωσε ένα πρωτοφανές διάταγμα, μετατρέποντας και πάλι τον ιστορικό καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Στην εικόνα: Ισλαμιστές πανηγυρίζουν για το διάταγμα του Ερντογάν έξω από την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, στις 10 Ιουλίου 2020. (Φωτό του Burak Kara/Getty Images)
«Η πόλη που ο Κωνσταντίνος είχε προστατεύσει για περισσότερα από χίλια χρόνια… τώρα έχει υποστεί, σε αυτήν την ατυχή χρονιά, καταστροφή από τους Τούρκους. Υποφέρω με τη σκέψη ότι ο ναός της Αγίας Σοφίας, διάσημος σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει καταστραφεί ή βεβηλωθεί. Πρόκειται για ένα δεύτερο θάνατο του Ομήρου, για μια δεύτερη απώλεια του Πλάτωνα». Αυτά τα λόγια του μέγα ανθρωπιστή, Enea Silvio Piccolomini, που έγινε ο Πάπας Πίος Β’, γράφτηκαν πριν από πέντε αιώνες, όταν η σπουδαία χριστιανική πόλη της Κωνσταντινούπολης έπεσε στα χέρια των Οθωμανών.
Στις 10 Ιουλίου, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξέδωσε ένα πρωτοφανές διάταγμα, μετατρέποντας και πάλι τον ιστορικό καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Το διάταγμα του Ερντογάν είναι μια χειρονομία τεράστιου συμβολισμού και ιστορικής σημασίας. «Μια απειλή εναντίον της Αγίας Σοφίας», δήλωσε ο Ρώσος Ορθόδοξος Πατριάρχης Κύριλλος, «αποτελεί απειλή για ολόκληρο τον χριστιανικό πολιτισμό».
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Mike Pompeo δήλωσε:
«Προτρέπουμε την κυβέρνηση της Τουρκίας να διατηρήσει την Αγία Σοφία ως μουσείο, δίνοντας παράδειγμα της δέσμευσής της να σεβαστεί τις θρησκευτικές παραδόσεις και τη διαφορετική ιστορία που συνέβαλαν στη Δημοκρατία της Τουρκίας, και να διασφαλίσει ότι παραμένει προσιτή σε όλους».
Για 916 χρόνια, η Αγία Σοφία ήταν η «μεγαλύτερη βασιλική στον κόσμο» και η κύρια έδρα της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας όπου, για αιώνες, στέφονταν οι αυτοκράτορες.
Στις 29 Μαΐου 1453, ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β’, ιππεύοντας ένα άσπρο άλογο, έφτασε στην Αγία Σοφία, τον καθεδρικό ναό «της του Θεού Σοφίας» που χτίστηκε χίλια χρόνια νωρίτερα από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α’. Ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β’, αφού έδωσε τέλος στη μεγάλη χριστιανική βυζαντινή αυτοκρατορία, προσευχήθηκε στον Αλλάχ μέσα στη μεγαλύτερη εκκλησία του Ανατολικού Χριστιανισμού.
«Είναι σαν να έχει μετατραπεί σε τζαμί ο Άγιος Πέτρος», είπε ο Michael Talbot, λέκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γκρίνουιτς. «Είναι το γεγονός ότι η έδρα αυτής της εκκλησίας δεν λειτουργεί πλέον ως εκκλησία και βρίσκεται στα χέρια μιας αντίπαλης θρησκείας».
Κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί και παρέμεινε έτσι μέχρι το 1934, όταν ο κοσμικός Τούρκος ηγέτης, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τη μετέτρεψε σε μουσείο. Σκοπός ήταν να γίνει το έμβλημα της νέας Τουρκίας, ικανής να συνδυάσει τα χαρακτηριστικά της Ανατολής και της Δύσης.
Την περασμένη εβδομάδα, μετά το νέο διάταγμα του Ερντογάν, οι Ισλαμιστές, φωνάζοντας “Allahu Akbar” (Ο Αλλάχ είναι μεγάλος), συγκεντρώθηκαν στον πρώην καθεδρικό ναό. Το μνημείο θα ανοίξει ξανά για μουσουλμανικές προσευχές ως τζαμί στις 24 Ιουλίου. Πιστεύεται ότι κατά τη διάρκεια των μουσουλμανικών προσευχών, τα παγκοσμίου φήμης βυζαντινά ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας θα καλυφθούν.
Η Τουρκία δεν χρειαζόταν, σοβαρά μιλώντας, ακόμη ένα τζαμί: τα τελευταία χρόνια ο Ερντογάν έχει χτίσει 17,000 τζαμιά στη χώρα. Σύμφωνα με τον Ertugrul Özkök, ο οποίος έγραψε στην τουρκική εφημερίδα Hurriyet:
«Μια χώρα στην οποία κάθε μέρα γίνονται κλήσεις για προσευχή από τα 80.000 τζαμιά της, όπου προσευχές πραγματοποιούνται πέντε φορές την ημέρα, θα πάει και θα κατακτήσει ξανά ένα από τα μεγαλύτερα σύμβολα του Ορθόδοξου κόσμου. Έτσι είναι;… Θα σας άρεσε τόσο πολύ αν ένα τζαμί στο κέντρο της Ευρώπης μετατρεπόταν σε εκκλησία;»
Προβαίνοντας σε ιδιοποίηση του κτιρίου, οι υπερασπιστές του πολιτικού Ισλάμ φαίνεται να προσπαθούν να «σβήσουν το χριστιανικό παρελθόν της Τουρκίας» . Πριν από έναν αιώνα, οι χριστιανοί αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού της Τουρκίας, ενώ τώρα το ποσοστό είναι μόλις 0,2%. Σύμφωνα με τον Benny Morris και τον Dror Ze’evi, στο βιβλίο τους, The Thirty-Year Genocide: Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924:
«Οι αρμενικές, ελληνικές και ασσυρικές (ή συριακές) κοινότητες της Τουρκίας εξαφανίστηκαν ως αποτέλεσμα μιας σταδιακής εκστρατείας γενοκτονίας που, ξεκινώντας το 1894, διαπράχθηκε εναντίον τους από τους μουσουλμάνους γείτονές τους… Έως το 1924, οι χριστιανικές κοινότητες της Τουρκίας και των γειτονικών εδαφών της είχαν εξαφανιστεί».
Στην Τουρκία υπάρχουν τα περισσότερα βιβλικά μνημεία από οποιαδήποτε άλλη περιοχή στη Μέση Ανατολή εκτός από το Ισραήλ. Οι Τούρκοι στην κατεχόμενη βόρεια Κύπρο από το 1974 έχουν ήδη εξαλείψει το χριστιανικό της παρελθόν.
Μέσα στην Τουρκία, ο Ερντογάν κλιμάκωσε επίσης τον πόλεμό του εναντίον της Συριακής Εκκλησίας, καταλαμβάνοντας 50 εκκλησίες, μοναστήρια και θρησκευτικές ιδιοκτησίες.
Προφανώς ήθελε επίσης να ταπεινώσει τη Δύση. Την ημέρα πριν από την ανακοίνωσή του, απέλασε τους χριστιανούς ιεραπόστολους. Μετατρέποντας την Αγία Σοφία σε τζαμί, ο Ερντογάν μπόρεσε να ντροπιάσει την Ουάσιγκτον, να χλευάσει τις Βρυξέλλες και να αψηφήσει τη Μόσχα.
Για τον Ερντογάν και τους Ισλαμιστές, η Αγία Σοφία αποτελεί πρωταρχικό σύμβολο της υποταγής του Χριστιανισμού στο Ισλάμ. «Η Αγία Σοφία είναι το σύμβολο της κατάκτησης», είπε ο Yunus Genç, επικεφαλής του παραρτήματος του Συλλόγου Νεολαίας της Ανατολίας στην Κωνσταντινούπολη. «Ανήκει σε εμάς».
Τέσσερις πάπες έχουν επισκεφτεί τον πρώην καθεδρικό ναό: ο Άγιος Παύλος ΣΤ′, ο Άγιος Ιωάννης Παύλος Β’, ο Βενέδικτος ΙΣΤ′ και ο Φραγκίσκος Α′. Ωστόσο, 24 ώρες μετά τη μετατροπή του σε τζαμί, κανένας μεγάλος χριστιανός ηγέτης ή λόγιος δεν έχει καταγγείλει τη θρησκευτική επίθεση της Τουρκίας στην Αγία Σοφία.
Η τρέχουσα αλλαγή της ταυτότητάς της αποτελεί μέρος ενός μακρού, εσκεμμένου σχεδίου νέου εξισλαμισμού. Το 2016, για πρώτη φορά σε 81 χρόνια, η Αγία Σοφία απέκτησε τον δικό της ιμάμη. Νωρίτερα, το 2012, στο Ίζνικ, μια άλλη Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί. Η τοποθεσία ήταν σημαντική: Το Ίζνικ, η αρχαία Νίκαια, είναι το μέρος όπου επίσκοποι από όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχαν συγκεντρωθεί το 325 για να δημιουργήσουν το χριστιανικό δόγμα. Ένα χρόνο αργότερα, στην Τραπεζούντα, μια άλλη διάσημη Αγία Σοφία, μουσείο από το 1961, μετατράπηκε επίσης σε τζαμί και τα βυζαντινά ψηφιδωτά της «καλύφτηκαν με κουρτίνες και χαλιά».
Όταν ο Ερντογάν έκανε εκστρατεία για να γίνει δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης το 1994, ήδη μιλούσε για τη «δεύτερη κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης» και ακόμη και τότε είχε βλέψεις να πάρει πίσω την Αγία Σοφία.
«Ο εορτασμός μιας κατάκτησης που έλαβε χώρα πριν από περισσότερους από πέντε αιώνες μπορεί να φαίνεται αναχρονιστικός, θα έλεγα ακόμη και παράλογος, για τους Ευρωπαίους ηγέτες», έγραψε ο Τούρκος μυθιστοριογράφος Nedim Gürsel. «Για τον Ερντογάν, η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης αποτελεί ακόμη ένα πρόσχημα για να προκαλέσει τη Δύση».
Σύμφωνα με την Tugba Tanyeri Erdemir, ερευνήτρια συνεργάτιδα του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας θα μπορούσε επίσης να «ενθαρρύνει τους εξτρεμιστές να εντείνουν την εκστρατεία τους για αναγκαστική μετατροπή και καταστροφή μνημείων κληρονομιάς των μειονοτήτων».
«Η μετατροπή της σε τζαμί», είπε ο Τούρκος βραβευμένος με Νόμπελ Orhan Pamuk, «δηλώνει στον υπόλοιπο κόσμο ότι, δυστυχώς, δεν είμαστε πλέον κοσμικοί».
Το πολιτικό Ισλάμ είναι επιθετικό σε πολλά μέτωπα. Οι υποστηρικτές του πλημμυρίζουν την Ευρώπη με τζαμιά. Το «μεγαλύτερο τζαμί στην Ευρώπη» θα είναι τουρκικό και θα βρίσκεται στο Στρασβούργο. Στη Γερμανία, η Τουρκία ελέγχει 900 τζαμιά από συνολικά 2.400. Οι εξτρεμιστές επιβάλλουν επίσης στην Ευρώπη ένα νέο ιδεολογικό έγκλημα, την «Ισλαμοφοβία», και χρηματοδοτούν και γίνονται μάρτυρες της «εξαφάνισης» όλων των υπολειμμάτων του μεγαλείου του Ανατολικού Χριστιανισμού που κάποτε δόξαζε αυτά τα εδάφη έξι αιώνες πριν από το Ισλάμ. Τώρα, οι Ισλαμιστές μετατρέπουν την Αγία Σοφία σε τζαμί. Δεν το κάνουν μόνο στις χώρες τους. Στη Γαλλία, ζήτησαν επίσης να μετατραπούν εκκλησίες σε τζαμιά.
Στην Τουρκία, εν τω μεταξύ, ο Ερντογάν εξακολουθεί να αρνείται να δώσει άδεια για την κατασκευή νέων εκκλησιών. Για να είμαστε δίκαιοι, το 2015, η Τουρκία ενέκρινε τελικά ένα σχέδιο για την κατασκευή της πρώτης νέας εκκλησίας μέσα σε 90 χρόνια.
Ο Ερντογάν, σύμφωνα με έναν Γάλλο ακαδημαϊκό θεολόγο, τον Jean-Francois Colosimo, αναμένει «ένα πολιτιστικό Μόναχο» ―μια αναφορά στη συνθήκη του 1938 με την οποία η Γαλλία και η Βρετανία παρέδωσαν την Τσεχοσλοβακία στον Χίτλερ. Ο Ερντογάν δεν θα μπορούσε να επιλέξει καλύτερη στιγμή. Για εβδομάδες, πολιτικοί και μέλη της ελίτ στη Δύση γκρεμίζουν μνημεία ―είτε το κάνουν μόνοι τους είτε παρακολουθούν σιωπηλά τις βάρβαρες στρατιές του δυτικού αυτο-μίσους.
Τα δύο μέτρα και δύο σταθμά φαίνεται τώρα να είναι ο κανόνας επίσης. Όταν εμφανίστηκαν καρτούν του Μωάμεθ σε δανέζικες και γαλλικές εφημερίδες το 2005, ο μουσουλμανικός κόσμος ξέσπασε με βία. Την ίδια χρονιά, όταν το Newsweek ανέφερε φερόμενη βεβήλωση ενός Κορανίου στον Κόλπο του Γκουαντάναμο, ο μουσουλμανικός κόσμος, προτού το περιοδικό αποσύρει γρήγορα το άρθρο, ξέσπασε με οργή. Όταν ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ′ από το Ρέγκενσμπουργκ ζήτησε από το Ισλάμ να αποκηρύξει το φανατισμό και τη μισαλλοδοξία το 2014, ο μουσουλμανικός κόσμος ξέσπασε ξανά με βίαιο τρόπο. Όταν το Ισραήλ, το 2017, εγκατέστησε ανιχνευτές μετάλλου σε ένα συγκρότημα για την προστασία τοποθεσιών ιερών για μουσουλμάνους και Εβραίους, ο Ερντογάν κατηγόρησε το Ισραήλ ότι καταστρέφει τον ισλαμικό χαρακτήρα της Ιερουσαλήμ. Τώρα, ωστόσο, που η Τουρκία μετατρέπει το άλλοτε σημαντικότερο χριστιανικό μνημείο της σε τζαμί, δεν υπάρχει καμία διαμαρτυρία, μόνο σιωπή και μουρμουρητό, που δεν είναι κάτι άλλο παρά το σάουντρακ της υποταγής της Δύσης στο Ισλάμ.
«Μια απάθεια που θυμίζει την απουσία αλληλεγγύης όταν ο βυζαντινός χριστιανικός πολιτισμός βυθίστηκε με την πτώση της Κωνσταντινούπολης τον Μάιο του 1453», έγραψε ο Ivan Rioufol στη Le Figaro. «Ούτε η Βενετία, η Γαλλία ή η Αγγλία δεν βοήθησαν αυτό το λαμπρό κομμάτι του πολιτισμού τους. Η ιστορία επαναλαμβάνεται».
*πολιτιστικός συντάκτης της εφημερίδας Il Foglio, είναι Ιταλός δημοσιογράφος και συγγραφέας.
