Του Κώστα Χριστίδη*
Το ακόλουθο άρθρο γράφτηκε με αφορμή την λυπηρή είδηση της διακοπής της έκδοσης της εφημερίδας ‘’Ο Φιλελεύθερος’’ την 31η Οκτωβρίου 2020.
Ο Χοσέ Ορτέγκα υ Γκασέτ έχει πει : ‘’Φιλελευθερισμός είναι η ύψιστη μορφή γενναιοδωρίας, είναι το δικαίωμα που παραχωρεί η πλειοψηφία στις μειοψηφίες και, επομένως, είναι το ευγενέστερο άκουσμα που αντήχησε ποτέ σε αυτόν τον πλανήτη’’.
Ο φιλελευθερισμός αποβλέπει στη μεγιστοποίηση της ατομικής, οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας. Με την λέξη ‘’ελευθερία’’ νοείται η κατάσταση εκείνη σε μία κοινωνία κατά την οποία ο εξαναγκασμός ανθρώπων από άλλους είναι όσο το δυνατόν μικρότερος. Εξαναγκασμός υπάρχει όταν τα άτομα ενεργούν όχι για την επιδίωξη δικών τους σκοπών αλλά για την πραγμάτωση σκοπών τρίτων. Ο εξαναγκασμός είναι κατ’ αρχήν κάτι κακό γιατί μετατρέπει τον άνθρωπο σε πιόνι άλλων, είναι εν τούτοις θεσμικά αναπόφευκτος γιατί η ελευθερία του ενός μπορεί να συγκρούεται με την ελευθερία του ή των άλλων. Σε μία φιλελεύθερη κοινωνία το πρόβλημα αυτό επιλύεται με την θέσπιση κανόνων βέβαιης και ίσης εφαρμογής έναντι πάντων, κυβερνώντων και κυβερνωμένων (ύπαρξη κράτους δικαίου).
Οι τρεις προαναφερθείσες κατηγορίες ελευθερίας συνδέονται μεταξύ τους. Η οικονομική ελευθερία αποτελεί μέρος της ατομικής ελευθερίας, της ύπαρξης δηλ. μίας εκτεταμένης σφαίρας ατομικής δραστηριότητας δυναμένης να αναπτυχθεί υπό το κράτος σταθερών κανόνων, χωρίς κρατική ανάμιξη. Εξ άλλου η οικονομική ελευθερία, χάρη στον διαχωρισμό μεταξύ της κρατικής και της οικονομικής εξουσίας που επιφέρει σε σημαντικό βαθμό, αποτελεί αναγκαία – αλλά όχι ικανή – συνθήκη για την ύπαρξη πολιτικής ελευθερίας σε μία χώρα.
Ο φιλελευθερισμός στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: πρώτον, τα ατομικά δικαιώματα, που προϋπάρχουν της πολιτικής εξουσίας και δεν αποτελούν παραχωρήσεις της αλλά μπορούν να ασκηθούν ακόμη και έναντι αυτής. Δεύτερον, την έννοια της αυθόρμητης τάξης, κατά την οποία τα σημαντικότερα είδη τάξης σε μία κοινωνία (όπως: ήθη, γλώσσα, αγορές) δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητού προγραμματισμού ή σχεδιασμού αλλά προκύπτουν από την αλληλεπίδραση και τις εκούσιες συναλλαγές μεταξύ εκατομμυρίων, ελευθέρως δρώντων ατόμων. Τρίτον, την ύπαρξη θεσμών που αναθέτουν στο κράτος το μονοπώλιο της έννομης βίας, που, όμως, δυνητικά, μπορεί να αποτελέσουν οι θεσμοί αυτοί την πιο μεγάλη και επικίνδυνη απειλή αν δεν περιορίζονται από συνταγματικές ρυθμίσεις και, γενικά, από την απαρέγκλιτη εφαρμογή του Κράτους Δικαίου.
Ο φιλελευθερισμός αποτελεί μία επιλογή ‘’μεσότητας’’. Απορρίπτει ακραίες αυταρχικές ή ολοκληρωτικές αντιλήψεις, με τις οποίες δεν έχει τίποτα το κοινό. Υιοθετεί ένα ήπιο κλίμα, μία πολιτική συμπεριφορά που αντιπαρατίθεται με ιδέες και επιχειρήματα, χωρίς προσωπικές επιθέσεις, δημαγωγία, ύβρεις ή βιαιότητες. Παραμένει, όμως, ως επιλογή κατά του κρατισμού, υπό την έννοια ότι το κράτος πρέπει να περιορίζεται στις σημαντικές αρμοδιότητες που έχει να επιτελέσει, περιλαμβανομένης της εκδήλωσης αλληλεγγύης σε όσους πραγματικά την έχουν ανάγκη. Κατά τα λοιπά θεωρεί ότι το τεκμήριο αρμοδιότητας πρέπει να λειτουργεί σε βάρος του δημόσιου τομέα.
Ατυχώς, στην χώρα μας επί δεκαετίες λειτούργησε το αντίθετο τεκμήριο, αυτό του σοσιαλκρατισμού, που οδήγησε σε ένα υπερτροφικό και συγχρόνως πλαδαρό και αναποτελεσματικό κράτος. Την πορεία αυτή προσπαθεί να αντιστρέψει εν μέσω πολλαπλών κρίσεων η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Αυτή την προσπάθεια στήριξε με συνέπεια ο ‘’Φιλελεύθερος’’, που δυστυχώς λόγω των εξαιρετικά αντίξοων συνθηκών τερμάτισε πρόωρα την έκδοσή του. Πιστεύω ότι οι συντελεστές του θα συνεχίσουν να μάχονται από άλλες σκοπιές υπέρ των ιδεωδών του φιλελευθερισμού.
*Νομικός – Οικονομολόγος
