Μήπως πρέπει να επανεξεταστούν εκ βάθρων τα όρια προστασίας της ανθρώπινης ζωής και η σχέση τους με την ελευθερία και τη δημοκρατία;
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Δεν είναι λίγοι οι θεωρητικοί του φιλελευθερισμού που θέτουν το ερώτημα κατά πόσον ο “εγκλεισμός” ήτοι το lockdown αγγλιστί, είναι μια νέα ολοκληρωτική ιδεολογία. Χρησιμοποιούν δε προς την κατεύθυνση αυτή, μια σειρά από επιχειρήματα κάποια από τα οποία σαφώς και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής.
Πάντως το βασικό επιχείρημα των αντιπόλων του “εγκλεισμού” είναι ότι τα μέτρα του “εγκλεισμού” όπως είναι επόμενον “κλείνουν” τις ανοικτές κοινωνίες και αυτό το κάνουν με κριτήρια τέτοια που δικαίως προκαλούν υποψίες. Υπό αυτή την έννοια, θεωρείται εξαιρετικά περίεργο το μένος των διαφόρων κυβερνήσεων κατά ανθρώπινων δραστηριοτήτων που ψυχαγωγούν και κοινωνικοποιούν τους ανθρώπους, όπως είναι οι συναυλίες, οι αθλητικές εκδηλώσεις, τα ταξίδια, η επίσκεψη σε μπαρ και εστιατόρια κλπ. “Αυτή η εκθεμελίωση, γράφει ο καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας και γνωστός συγγραφέας, Jeffrey Tucker,νοείται σε καιρούς πολέμου, με τη διαφορά ότι σήμερα οι κυβερνήσεις πολεμούν κατά της ελευθερίας των πολιτών να μετακινούνται και να προσφεύγουν στο εμπόριο. Έχουμε παράλληλα μια απλοποίηση της υγειονομικής περίθαλψης, γεγονός με τεράστια σημασία για τις σχέσεις ιατρών-ασθενών”.
Από την πλευρά τους, άλλοι αρθρογράφοι που συνεργάζονται στις ΗΠΑ με το Ινστιτούτο Μίζες και είναι φιλικοί προς την Αυστριακή Σχολή Οικονομικής Σκέψης, κάνουν λόγο για “ιατρ4ική τυραννία”, η οποία σε καμία περίπτωση δεν θα αποτελέσει αποτελεσματικό όπλο καταπολέμησης της νόσου Covid-19. “Μέχρι στιγμής, γράφει ο συνεργάτης του Ινστιτούτου Ράϊαν Μακμάκεν, δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη απόδειξη ότι τα μέτρα του lockdown μείωσαν αισθητά τη διάδοση του ιού και άνοιξαν την πόρτα στη ριζική καταπολέμησή του..”. Άλλοι συνεργάτες πάλι του Ινστιτούτου Μίζες, πηγαίνοντας στο πολιτικό επίπεδο, τονίζουν ότι η νόσος Covid-19 αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τις διεθνείς σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις, να ξαναμπούν στο παιχνίδι και να πάρουν τη ρεβάνς τους απέναντι στην ιδιωτική ιδιοκτησία και το δικαίωμα της διαφοράς”.
“Με το “εγκλεισμό”, τονίζει ο Γάλλος φιλελεύθερος στοχαστής Ερίκ Λωράν, αρχίζει να κυριαρχεί μια “.ιατρό ποίηση.” της καθημερινής ζωής, που θυμίζει τον Φουκώ. Ακόμα χειρότερα, τα στοιχεία που έχουμε για τις πραγματικές επιπτώσεις της πανδημίας είναι παντελώς ασαφή. Για παράδειγμα, στο Βέλγιο μας λένε ότι σ’ ένα οκτάμηνο 17.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους λόγω κορωνοιού, αλλά δεν γνωρίζουμε πόσοι απεβίωσαν επειδή λόγω της πανδημίας απέφυγαν να πάνε σε νοσοκομείο!!”.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι και η ψυχολογική τοποθέτηση του Τζέφρεϋ Τάκερ, θεωρητικού επίσης του αναρχοκαπιταλισμού, που υποστηρίζει ότι «η επίθεση κατά της ψυχαγωγίας, της φιλικής παρέας, της πρόσκαιρης ευτυχίας και χαράς, θυμίζει τα σκοτεινά χρόνια του ακραίου πουριτανισμού και του Σαβοναρόλα. “Έχουμε να κάνουμε με μια ιατρική εκδοχή “σαβοναρολικής ιδεολογίας” και λείπουν οι εγκαταστάσεις πυράς για να καίμε ανθρώπους.»
Από αυτά που προηγούνται η αίσθηση που αποκομίζει ένας παρατηρητής είναι ότι όντως, η εκθετική επέλαση της πανδημίας έχει ήδη καταφέρει σκληρά κτυπήματα στην αγορά και στο κράτος δικαίου. Παράλληλα βέβαια, μέσω κρατικής παρέμβασης μπαίνουν στο ψυγείο και μια σειρά από ατομικά δικαιώματα με πρώτο αυτό της ελεύθερης μετακίνησης. Είναι επίσης γεγονός ότι η πανδημία ενισχύει σε συλλογικό επίπεδο το φόβο, ένα συναίσθημα που ευνοεί τη δεισιδαιμονία και άρα πλήττει την ελεύθερη κριτική σκέψη.
“Η συντριβή του φόβου, είχε γράψει ο Μπέρτραντ Ράσσελ, είναι «η απαρχή της σοφίας, της αναζήτησης, της αλήθειας για χάρη μιας πιο άξιας ζωής». Καταλαβαίνει κανείς έτσι ότι ο φόβος ήταν και είναι ένας μεγάλος εχθρός της φιλελεύθερης αντίληψης, διότι η ύπαρξή του αποτελεί κορυφαία πρώτη ύλη της συνωμοσιολογίας σήμερα και της μαγείας στο παρελθόν.
Στις μέρες μας έτσι, οι απανταχού δυνάμεις του κρατισμού και της αυταρχικής εξουσίας έχουν δύο συμμάχους: τον κορωνοϊό με την επιστήμη και τις πελατειακές δυνάμεις.
Η πανδημία, χωρίς αμφιβολία, αποτελεί σοκ για την ενότητα του φιλελευθερισμού. Με την εμφάνισή της, εξουδετέρωσε ταυτοχρόνως την αγορά και το δίκαιο. Δημιούργησε συνεπώς τις συνθήκες μιας μόνιμης κρίσης του φιλελευθερισμού, η οποία έχει ήδη διαρθρωτικό χαρακτήρα και θα δημιουργήσει ενδοφιλελεύθερες τριβές διόλου αμελητέες.
Κατά την εκτίμησή μας, επίκειται μια ενδιαφέρουσα σύγκρουση μεταξύ οικονομικού και πολιτικο-φιλοσοφικού φιλελευθερισμού, η οποία σε τελική ανάλυση θα είναι μέγας τροφοδότης του λαϊκισμού. Αυτό σημαίνει ότι σε παγκόσμιο επίπεδο η “εξαιρετική” κρίση της πανδημίας, όπως ήδη εξελίσσεται θα αποκτήσει θεσμικό χαρακτήρα και αυτός είναι “ο τεράστιος κίνδυνος”.
Πρόκειται για την περίφημη “εμμονή στην πεπατημένη” (path dependancy) στο πλαίσιο της οποίας ένα χέρι που μπλέκει σε γρανάζι, δεν ξεμπλέκει. Με άλλα λόγια, όσο οι κοινωνίες μας κινούνται υπό συνθήκες απαγορεύσεων και εγκλεισμών, δηλαδή βρίσκονται εκτός αγοράς και δικαίου, τόσο δυσκολότερα θα μπορέσουν να επιστρέψουν στην φιλελεύθερη τάξη που άφησαν πίσω τους.
Ακόμα χειρότερα, σε χώρες, όπως η δική μας, ο πανδημικός κρατισμός” σε συνεργασία με το πελατειακό κράτος, μπορεί να γίνει η αφετηρία μιας ολικής της κατάρρευσης. Και για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, δυστυχώς δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις.
