Η Επιχειρησιακή Έρευνα ως Εργαλείο Υποστήριξης Αποφάσεων σε Επιχειρήσεις και Οργανισμούς

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

Καθηγητής Μιχάλης Δούμπος
Financial Engineering Laboratory
Πολυτεχνείο Κρήτης

Η Επιχειρησιακή Έρευνα (ΕΕ) μπορεί να οριστεί ως το σύνολο ορθολογικών μεθόδων και τεχνικών που προσανατολίζονται στην αναζήτηση της καλύτερης επιλογής στον τρόπο λειτουργίας προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα ή το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Αποτελεί μέρος των μεθόδων υποστήριξης αποφάσεων στο βαθμό που προσφέρει εννοιολογικά μοντέλα προκειμένου να αναλύσει και να διαχειριστεί πολύπλοκες καταστάσεις που θα επιτρέπουν στους αποφασίζοντες να καταλάβουν, να αξιολογούν θέματα και να κρίνουν ή να λαμβάνουν αποφάσεις (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Η Απόφαση: Γνωστικά αντικείμενα και παράγοντες, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2021).

Η ΕΕ που σχετίζεται με τη μηχανική συστημάτων και τη διοίκηση του συστήματος πληροφοριών στηρίζεται στη μαθηματική συλλογιστική – λογική, πιθανότητες, ανάλυση δεδομένων – και μοντελοποίηση διαδικασιών.

Φάσεις

Οι φάσεις ανάπτυξης της ΕΕ είναι επίσης γνωστές ως διαδικασίες της ΕΕ, οι οποίες είναι οι έξι σημαντικές.

Φάση 1: Παρατήρηση του περιβάλλοντος της προβληματικής
Φάση 2: Ανάλυση και ορισμός του προβλήματος
Φάση 3: Επεξεργασία ενός μοντέλου
Φάση 4: Επιλογή της κατάλληλης βάσης δεδομένων
Φάση 5: Προσφορά μιας λύσης και επαλύθευση της λογικής του χαρακτήρα της
Φάση 6: Εφαρμογή της λύσης.

Εργαλεία και Τεχνικές

Υπάρχουν πολλά ζητήματα συμπεριφοράς που εμπλέκονται στην εφαρμογή της λύσης. Η ΕΕ χρησιμοποιεί όλα τα κατάλληλα εργαλεία ή τις διαθέσιμες τεχνικές. Τα κοινά συχνά χρησιμοποιούμενα εργαλεία/τεχνικές είναι μαθηματικές διαδικασίες.

Αυτά είναι τα ακόλουθα:

• Γραμμικός και μη Γραμμικός Προγραμματισμός
• Δυναμικός Προγραμματισμός
• Θεωρία Παιγνίων
• Θεωρία των Αποφάσεων
• Θεωρία Ουρών Αναμονής
• Μοντέλα Αποθεμάτων
• Προσομοίωση
• Διδικασίες Markov
• Ακέραιος Προγραμματισμός

Στρατηγικές προκλήσεις

Η ΕΕ βοηθά στην επίλυση στρατηγικών προκλήσεων, μιας επένδυσης, μιας εγκατάστασης, ενός επιχειρησιακού προγραμματισμού, διαχείρισης αποθεμάτων, κατανομής ανθρώπινων ή υλικών πόρων, προβλέψεις πωλήσεων…

Η χρηματοοικονομική χρησιμοποιεί την ΕΕ, για παράδειγμα, στην προβληματική μεγιστοποίησης του κέρδους από ένα συνδυασμό διαφορετικών εναλλακτικών (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Τί είναι το financial Analytics, Ναυτεμπορική, Σάββατο 27 Ιουνίου 2020).

Η βιομηχανία πετρελαίου τη χρησιμοποιεί για να καταρτίσει σχέδια παραγωγής, να λειτουργήσει μονάδες διύλησης, να επιλέξει το πιο αποδοτικό κανάλι διανομής. Ο τομέας της πληροφορικής τη χρησιμοποιεί για να επιλέξει τους διακομιστές για τη ρύθμιση, την αποθήκευση δεδομέων, μια αρχιτεκτονική πληροφορικής…

Προγραμματισμός Ανθρώπινων Πόρων και Μαθηματικά Αποφάσεων

Ο προγραμματισμός ανθρώπινων πόρων καθορίζει τις μελλοντικές ανάγκες στελέχωσης με βάση τον τρέχοντα αριθμό εργαζομένων. Η ΕΕ χρησιμοποιεί μια διαδικασία μοντελοποίησης που λαμβάνει υπόψη την αναγκαία πρόβλεψη της προσαρμογής των δεξιοτήτων στις θέσεις εργασίας, μια βαθμονόμηση θέσεων και μισθών, το αντίκτυπο των τεχνολογικών και οικονομικών αλλαγών, τη μείωση κινδύνων, τις θέσεις εργασίας και τις δεξιότητες. Ο προγραμματισμός ανθρώπινου δυναμικού καθορίζει την ποσότητα και την ποιότητα του μελλοντικού εργατικού δυναμικού σύμφωνα με τη στρατηγική που επιτρέπει στη διεύθυνση ανθρωπίνων πόρων να λαμβάνει αποφάσεις που διασφαλίζουν την επιτυχία της επιχείρησης.

Κόσμος των επιχειρήσεων

Η ΕΕ εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ελάχιστα από επιχειρήσεις των οποίων η διευθυντική ομάδα δεν είναι ακόμη εξοικειωμένη με αυτήν την προέγγιση.

Επιπλέον, η εφαρμογή της, για παράδειγμα σε στρατηγικά θέματα, μπορεί να αποδειχθεί ευαίσθητη στο βαθμό που ορισμένες πτυχές είναι δύσκολο να μοντελοποιηθούν, όπως υποχρεώσεις που συνδέονται με το νόμο ή με τους κανονισμούς, την επιθυμία του CEO να είναι επιθετικός στο εμπορικό πλάνο, την καλή ατμόσφαιρα της επιχείρησης, τις σχέσεις με τα αντιπροσωπευτικά θεσμικά όργανα του προσωπικού, τα οποία ζυγίζουν ωστόσο πολύ μέσα στη διαδικασία λήψης της απόφασης.

Σχέση με άλλες επιστήμες

Η ΕΕ βρίσκεται στο σταυροδρόμι διαφορετικών επιστημών και τεχνολογιών. Για παράδειγμα, η οικονομική ανάλυση είναι συχνά απαραίτηση για τον καθορισμό του στόχου που πρέπει να επιτευχθεί ή για τον εντοπισμό των περιορισμών ενός προβλήματος. Η ΕΕ χρησιμοποιεί πολλές μεθόδους από διάφορες μαθηματικές θεωρίες. Υπό αυτή την έννοια ένα μέρος της μπορεί να θεωρηθεί ως κλάδος των εφαρμοσμένων μαθηματικών. Τα μαθηματικά, ειδικά η στατιστική των αποφάσεων, βοηθούν επίσης στην αποτελεσματική διατύπωση των όρων ενός προβλήματος. Η πρόοδος της επιστήμης των υπολογιστών συνδέεται στενά με την αύξηση των εφαρμοφών της ΕΕ. Αρκετές μεθόδοι επίλυσης προβλημάτων προέρχονται από την τεχνητή νοημοσύνη. Η ΕΕ χρησιμοποιεί αυτές τις μεθόδους ειδικεύοντάς τις για να τις καταστήσει πιο αποτελεσματικές στην επίλυση μικρότερων κατηγοριών προβλημάτων.

Είναι δυνατόν να αναφερθούν ακόμη η θεωρία γραφημάτων που χρησιμοποιείται για την επίλυση ενός μεγάλου δείγματος προβλημάτων και η θεωρία παιγνίων γνωστή στους οικονομικούς επιστήμονες για τη βοήθεια στην επίλυση προβλημάτων ανταγωνισμού.

Συμπερασματικά, τα τελευταία 50 χρόνια αναπτύχθηκε μια νέα επιστήμη υποστήριξης αποφάσεων που στηρίζεται σε πολλαπλά κριτήρια και μετεξέλιξε το μονοκριτήριο παράδειγμα της ΕΕ σε πολυκριτήριο. Οι εργασίες του Bernard Roy αποτέλεσαν το θεμέλιο αυτού που ονομάστηκε Ευρωπαϊκή Σχολή Πολυκριτήριας Υποστήριξης Αποφάσεων. Αυτή η σχολή βρίσκεται σε αντίθεση με μεγάλο αριθμό ερευνητικών εργασιών της κλασικής ΕΕ. Η οργανωτική και επιστημολογική της συνεισφορά βοήθησε πολύ στο μάνατζμεντ των σύγχρονων οργανισμών και τη διδασκαλία στις επιστήμες του μάνατζμεντ (βλ. Β. Roy, D. Bouyssou, Aide multicritere a la Decision: Methodes et Cas, Economica, 1993, Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, Πολυκριτήρια Υποστήριξη Αποφάσεων σε Επιχειρήσεις και Οργανισμούς: η Αναλυτική – Συνθετική Προσέγγιση, Αλέξανδρος ΙΚΕ, 2020).