Του Κώστα Χριστίδη*
Τα παρακάτω αναφερόμενα αμαρτήματα κατά κανόνα βαρύνουν κάθε κράτος σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Ιδιαίτερα, βέβαια, χαρακτηρίζουν την χώρα μας, την εορτάζουσα φέτος διακόσια χρόνια ανεξαρτησίας Ελλάδα.
1. Το προπατορικό αμάρτημα
Κατά τη διάρκεια των αιώνων ή των δεκαετιών ζωής ενός κράτους προστίθενται διαρκώς νέοι νόμοι, διατάγματα, ρυθμίσεις. Κείμενα μακροσκελή (χαρακτηριστικό παράδειγμα το φλύαρο ελληνικό σύνταγμα του 1975), πολυμελή κυβερνητικά σχήματα, δυσκίνητες κρατικές δομές, πολλά ιεραρχικά στρώματα διοίκησης, θετικές και αρνητικές συγκρούσεις αρμοδιοτήτων. Παραμένει, ωστόσο, πάντοτε παρόν το θεμελιώδες ερώτημα : τί είδους κράτος θέλουμε, με ποιους στρατηγικούς στόχους και ποια δομή είναι κατάλληλη για υλοποίηση της στρατηγικής ;
2. Μειωμένη παραγωγικότητα
Ήδη από το έτος 1966, ένας διάσημος οικονομολόγος, ο William Baumol, είχε διατυπώσει το επιχείρημα ότι η παραγωγικότητα αυξάνεται βραδύτερα σε κλάδους εντάσεως εργασίας από ότι σε κλάδους στους οποίους η ανθρώπινη εργασία μπορεί ευκολότερα να υποκατασταθεί με μηχανήματα. Τα έργα, π.χ., που έγραψε προ διακοσίων και, πλέον ετών ο Μπετόβεν για κουαρτέτα εγχόρδων δεν μπορούν, ακόμη και σήμερα, να εκτελεσθούν με λιγότερους από τέσσερις μουσικούς. Στον δημόσιο τομέα και σε αντικείμενα όπως η παιδεία, η υγεία κ.α., είναι εξ αντικειμένου δύσκολο να αντικαταστήσεις ανθρώπους με μηχανές. Το πρόβλημα καθίσταται δυσκολότερο λόγω του αμαρτήματος που αναφέρεται στην επόμενη παράγραφο.
3. Αντίσταση στις μεταρρυθμίσεις
Οι άνθρωποι γενικά ανθίστανται στις αλλαγές φοβούμενοι ότι θα δυσκολευθούν να προσαρμοσθούν στις νέες συνθήκες, ότι θα χαθούν θέσεις εργασίας κ.ο.κ. Παρασυρόμενοι από δημαγωγικές πολιτικές και συνδικαλιστικές ηγεσίες συσπειρώνονται σε καλά οργανωμένες ομάδες πίεσης με βασικό στόχο τη ματαίωση μεταρρυθμίσεων που μπορεί να ωφελούν πολλούς αλλά και να βλάπτουν, όμως, κατά τη στενή τους θεώρηση, τη δική τους ομάδα. Αυτό το αμάρτημα βρίσκει ιδιαίτερα κατάλληλες συνθήκες εντός του κράτους που λειτουργεί με μειωμένο ή ανύπαρκτο ανταγωνισμό και με μονιμότητα των υπαλλήλων του.
4. Κρατικός ακτιβισμός
Το κράτος διαρκώς αποκτά νέες αρμοδιότητες χωρίς να εγκαταλείπει τις παλαιές. Η φορολογική νομοθεσία διαρκώς πολλαπλασιάζεται, το ίδιο και οι ρυθμίσεις για το περιβάλλον, τη μεταβίβαση ακινήτων, τις συντάξεις και κάθε, σχεδόν, ανθρώπινη δραστηριότητα. Η τάση αυτή εξακολουθεί αμείωτη με αποτέλεσμα την πολυνομία, την κακονομία και, τελικά, την ανομία, την γραφειοκρατία και τη διαφθορά.
5. Υπερσυγκεντρωτισμός
Το κράτος θεωρεί ότι πρέπει να εκτελεί όσο το δυνατόν περισσότερες δραστηριότητες διά δημοσίων υπαλλήλων, όπως κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι αυτοκινητοβιομηχανίες θεωρούσαν ότι έπρεπε να παράγουν εσωτερικά τον απαιτούμενο χάλυβα και τα υφάσματα ταπετσαρίας των καθισμάτων. Το κράτος προσπαθεί να περιορίζει τον ανταγωνισμό στους τομείς όπου δραστηριοποιείται το ίδιο, αποφεύγει να μεταβιβάζει αρμοδιότητες σε χαμηλότερα διοικητικά επίπεδα (π.χ. τοπική αυτοδιοίκηση) ή σε εξωτερικούς υπεργολάβους και επιδιώκει να ελέγχει ασφυκτικά θέματα όπως : εκπαιδευτικά προγράμματα, ωράρια καταστημάτων, τιμές αγαθών και υπηρεσιών και πλήθος άλλων.
6. Έλλειψη μετρήσεων
Είτε εκ δόλου είτε εξ ανικανότητος το κράτος αποφεύγει τις μετρήσεις κρίσιμων θεμάτων και την παραγωγή αξιόπιστων στοιχείων στους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης, της φορολογίας, της δικαιοσύνης, των κρατικών επιδοτήσεων, του κόστους των δημόσιων νοσοκομείων και πολλών άλλων. Πώς, όμως, μπορείς να διοικήσεις αποτελεσματικά έναν περίπλοκο οργανισμό όταν δεν έχεις επαρκή στοιχεία ή δεν εμπιστεύεσαι τα υπάρχοντα ;
7. Άκρατος κομματισμός και “πολιτικό κόστος”
Ίσως είναι το πιο θανάσιμο από όλα τα αμαρτήματα που βαρύνουν τον δημόσιο βίο. Διχαστική αντίληψη (‘’ή τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν’’), αναξιοκρατικές επιλογές από τις τάξεις των κομματικών στρατών, εκλογικοί νόμοι που οδηγούν σε κατακερματισμό και παράλυση, καταχρηστική εφαρμογή συνταγματικών και άλλων διατάξεων (π.χ. επίσπευση εκλογών με επίκληση δήθεν λόγων εθνικού συμφέροντος), προσπάθεια ελέγχου ανεξάρτητων αρχών, δικαστικών οργάνων και μέσων μαζικής ενημέρωσης χάριν μικροπολιτικού οφέλους, και, βεβαίως, αναβολή ή ματαίωση μεταρρυθμίσεων προς αποφυγή του διαβόητου πολιτικού κόστους.
Τί ποιητέον ; Ο πρώην Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλωντ Γιούνκερ είχε πει : “Όλοι ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε, αλλά άπαξ το κάνουμε, δεν ξέρουμε πως θα επανεκλεγούμε”.
*Νομικός – Οικονομολόγος
