Tου Δημήτρη Μπίστη*
Από την εποχή του προπατορικού αμαρτήματος η απληστία, μητέρα όλων των θανάσιμων αμαρτημάτων, έγινε η κινητήρια δύναμη της ανθρωπότητας.
Ο άνθρωπος σε ατομικό επίπεδο δεν μπόρεσε ποτέ να ξεφύγει από τον ανελέητο ανταγωνισμό στον οποίο τον οδηγεί η επιθυμία για τη μέγιστη δυνατή πρόσβαση στο φυσικό και τεχνητό πλούτο, παρά το ότι από την εποχή του Αδάμ και της Εύας μέχρι και τον Κροίσο όλοι οι κορυφαίοι μύθοι απληστίας επεφύλασσαν σκληρή τιμωρία στους πρωταγωνιστές τους.
Αλλά και σε συλλογικό επίπεδο, όλοι οι οικονομικοί πολιτισμοί της ανθρωπότητας, πολύ πριν την εμφάνιση του καπιταλισμού, παρά τις ηθικές τους εξαγγελίες και την αναγωγή της απληστίας σε θανάσιμο αμάρτημα στην πραγματικότητα συμβιβάστηκαν με αυτήν και την επιβράβευσαν, καθιστώντας την βασικό εργαλείο ανάπτυξης.
Στην αρχή, τα μέσα ιδιοποίησης του πλούτου ήταν απλά: αρπαγή, αιχμαλωσία, κλοπή, φόνος. Αργότερα όσο ο Homo Sapiens γινόταν όλο και πιο Sapiens έπρεπε να τα θωρακίσει με ηθική και θεσμική νομιμοποίηση. Έτσι εφηύρε την ατομική ιδιοκτησία. Ακολούθησε ο πατέρας του φιλελευθερισμού, Άνταμ Σμιθ, ο οποίος ορίζοντας το κέρδος ως κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού της αγοράς προσέφερε στην απληστία την ισχυρότερη ηθική νομιμοποίηση στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Έκτοτε οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες ανταποκρίνονται στη σαγήνη του κέρδους με πολύ πιο πολύπλοκα και συνεχώς ανανεούμενα χρηματοοικονομικά εργαλεία, το κύρος των οποίων αμφισβητείται μονάχα όταν έφτασαν να απειλούν την κοινωνική συνοχή. Το οικονομικό κραχ του 1929 ήταν ένα τέτοιο ορόσημο και η επιβολή ρυθμιστικών αρχών και κανόνων αποτέλεσε τον κοινωνικό φραγμό, το όριο που έδωσε τέλος στο φρενήρη ρυθμό τριών ετών άπληστης κερδοσκοπίας που προηγήθηκε της κρίσης.
Φαίνεται ότι οι κανόνες και τα όρια που τέθηκαν μετά την κρίση του 1929 δεν στάθηκαν ικανά να τονίσουν τη σημασία που παίζει η διαφάνεια στην ανάπτυξη της αγοράς, με αποτέλεσμα οι οικονομίες όλου του κόσμου, με αφορμή την κρίση των subprimes, λέξη της χρονιάς 2007 σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Γλωσσολογίας, να ετοιμάζονται να πληρώσουν το πιο ακριβό μάθημα στην ιστορία τους.
Οι απώλειες, που ξεπερνούν τα 7 τρις δολάρια μέχρι στιγμής, οφείλονται στην πτώση των μετοχών στα διεθνή χρηματιστήρια και σε ζημίες άνω των 150 δις δολαρίων, που αντιστοιχεί στο μισό ΑΕΠ των ΗΠΑ σε μόλις ένα χρόνο από τότε που ξέσπασε η κρίση. Μέχρι τότε η εφευρετική μηχανή των subprimes γέμιζε με κέρδη τα ταμεία των τραπεζών, ενίσχυε διεθνώς τις τιμές των χρηματιστηρίων και των ακινήτων και προσέφερε ασύστολα δάνεια σε νοικοκυριά που δεν πληρούσαν καμιά από τις προϋποθέσεις του παραδοσιακού μοντέλου. Οι δανείστριες τράπεζες υπό το καθεστώς των subprimes ούτε την πιστοληπτική ικανότητα του δανειολήπτη ήλεγχαν, ούτε την αξία του ακινήτου για το οποίο χορηγούσαν δάνειο εκτιμούσαν!
Με τη μεσολάβηση μεσιτών, ανεξάρτητων εκτιμητών και οίκων αξιολόγησης, οι οποίοι ασφάλιζαν ο ένας τον κίνδυνο του άλλου, εργάζονταν συστηματικά για ένα και μόνο σκοπό, το εύκολο και γρήγορο κέρδος. Χωρίς καμιά οικονομική λογική, χωρίς όρια, χωρίς κανόνες.
Τα χειρότερα είναι μπροστά σύμφωνα με τις προβλέψεις των κεντρικών τραπεζών των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Η πτώση της αξίας των ακινήτων, το υψηλότερο κόστος ζωής, η μείωση του εισοδήματος λόγω επιβράδυνσης της οικονομίας και η αύξηση της ανεργίας είναι μερικά από τα αναμενόμενα αποτελέσματα της κρίσης, τις επιπτώσεις της οποίας δεν μπορεί να αποφύγει καμία οικονομία του κόσμου συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της Ελλάδας.
Μπροστά στο 1.000.000 των Αμερικανών που κινδυνεύουν να χάσουν το σπίτι τους, τους 100.000 μέχρι στιγμής ανέργους και τις άλλες παρενέργειες που θα ακολουθήσουν, το χρηματοπιστωτικό σύστημα της μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη ψάχνει τώρα απεγνωσμένα Κεϋνσιανές σανίδες κρατικής παρέμβασης.
«Για την αποτελεσματικότητα και ευελιξία του συστήματος απαιτείται η επαναχάραξη των κανόνων και των διαχωριστικών γραμμών μεταξύ των αρμοδιοτήτων των αρχών που εποπτεύουν τράπεζες και χρηματιστήρια καθώς και η δημιουργία τριών νέων ρυθμιστικών αρχών» παραδέχεται τώρα, σύμφωνα με τον Economist, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, το οποίο αντλεί πρακτικές από το παραδοσιακό οπλοστάσιο των αρχών της οικονομίας για να αποτρέψει όσο μπορεί τα δυσμενή αποτελέσματα μιας ακόμα κρίσης, μοναδικό αίτιο και σημείο αναφοράς της οποίας είναι η απληστία.
Η αυτοκάθαρση πάντως του καπιταλιστικού συστήματος, ακόμα και αν έχει επικρατήσει και εφαρμόζεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε 200 περίπου χώρες στον κόσμο, θέλει να επιβάλλεται μια «διδακτική τιμωρία» στους άπληστους.
Στην πραγματικότητα βέβαια οι μόνοι άπληστοι που τιμωρούνται παραδειγματικά περιορίζονται στους πρωταγωνιστές των μύθων.
Οι υπόλοιποι, μικρά και μεγάλα αρπακτικά, ζουν και βασιλεύουν βγάζοντας τη γλώσσα στα παραμύθια.
*Σύμβουλος επιχειρήσεων
