Του Χρίστου Λιάπη*
Μόλις ηττήθηκαν οι Ταλιμπάν, στον πόλεμο του 2001, τα πρώτα αντικείμενα που επανήλθαν στην κυκλοφορία, στο Αφγανιστάν, ήταν τα ραδιόφωνα, τα μουσικά όργανα και το σκάκι, όπως γράφει η Marilyn Yalom, στο βιβλίο της «Η γέννηση της βασίλισσας του σκακιού».
Τώρα, με την ανακατάληψη της εξουσίας από τους ακραίους ισλαμιστές, η γεωπολιτική «σκακιέρα» του Αφγανιστάν, θα μείνει πάλι χωρίς σκακιστές και πιόνια που απαγορεύονται πλέον ξανά, όπως και οι κινηματογραφικές ταινίες, η τηλεόραση, το αλκοόλ, τα βερνίκια των νυχιών, οι χαρταετοί, το μπιλιάρδο, τα βαρελότα και η κοσμική μουσική. Για την πυροδότηση των συμπεριφορών της τυφλής βίας που συνοδεύουν την παλινόρθωση του καθεστώτος των Ταλιμπάν μεγάλο μερίδιο ευθύνης βαρύνει και την αλαζονεία του Δυτικού κόσμου που, είτε πιστεύει πως κατέχει την απόλυτη πολιτισμική αλήθεια και προσπαθεί να την επιβάλλει μονολιθικά στους ‘αδύνατους’ και ‘διαφορετικούς’, εν προκειμένω μουσουλμανικούς, πληθυσμούς είτε προωθεί βάναυσα και απροκάλυπτα τα γεωπολιτικά και οικονομικά του συμφέροντα εις βάρος των τελευταίων.
Αναμφισβήτητα το Ισλάμ, στις ακραίες θεολογικές μορφές και πολιτικές εφαρμογές του, υποτιμά, ανάμεσα στα άλλα, τη γυναίκα, την απογυμνώνει από κάθε θεμελιακό δικαίωμα, ενώ ταυτόχρονα την υποχρεώνει να καλύπτεται ολόσωμα αφήνοντας το παράπονο και την γοητευτική προσδοκία της θηλυκιάς Ανατολής να ξεχειλίζει απ’ τη γραμμή των ματιών της μπούρκας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τα αραβικό σκάκι, όταν δεν απαγορεύεται από αυστηρούς θεοκρατικούς νόμους, όπως στο Ιραν του Χομεϊνί, παίζεται ακόμη όπως το πρωτοέπαιζαν Ινδοί και Πέρσες, χωρίς βασίλισσα, αλλά με στρατηγό ή βεζίρη ως το ισχυρότερο κομμάτι της σκακιέρας.
Τα παραπάνω τα είδαμε να αποτυπώνονται στις σκηνές που προέβαλλαν, με συνέπεια σχεδόν προπαγανδιστική, τα τηλεοπτικά δίκτυα. Σκηνές απείρου κάλλους όπου οι Ταλιμπάν χτυπούν βάναυσα με σιδερόβεργες τις μαντηλοφορεμένες γυναίκες τους επειδή εκείνες διεκδικούσαν το δικαίωμά στην παιδεία, όταν φυσικά δεν τις κρεμούν και δεν τις λιθοβολούν. Πριν όμως αποδώσουμε εύσημα στον φιλελεύθερο Δυτικό μας πολιτισμό που έσπευσε δυναμικά στα ενδότερα της Ασίας για να εγκαταστήσει ένα πιο πολιτισμένο και πιο συμβατό με τα δικά του πρότυπα καθεστώς, το οποίο όμως εν τέλει ετράπη σε άτακτη φυγή, παραδίδοντας και πάλι τα κλειδιά στους Ταλιμπάν, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και κάποιες άλλες ειδήσεις που περνάνε, πολλές φορές, στα ‘ψιλά’ περιθώρια της ενημέρωσης. Ειδήσεις που αναφέρανε, για παράδειγμα, πως αρκετοί Αμερικανοί στρατιωτικοί που επέστρεψαν από την εκστρατεία του Αφγανιστάν σκότωσαν τις γυναίκες τους πάνω σε ενδοοικογενειακή διαμάχη.
Ίσως προσφέρονται για παραλληλισμούς και για εξαγωγή συμπερασμάτων οι κοινωνιολογικές μελέτες που καταδεικνύουν δραματική αύξηση των κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας στα ανδρόγυνα όπου ο σύζυγος μετείχε στα εκστρατευτικά σώματα που οι σύγχρονοι σταυροφόροι έχουν εξαπολύσει ανά την υφήλιο. Και επειδή εκτός από τους παραλληλισμούς του παρόντος, πολύτιμοι είναι και οι παραλληλισμοί της ιστορίας, ας μη διαφεύγουν από την πολιτισμική μας μνήμη οι ‘ζώνες αγνότητας’ που αναγκάζονταν να φορούν οι γυναίκες των σταυροφόρων του Μεσαίωνα.
Στη βάση πολλών από τα δεινά που αντιμετωπίζει ο σημερινός δυτικός (ή δυτικοποιημένος) πολιτισμός βρίσκεται η απουσία ανοχής της διαφορετικότητας. Τα δύσκαμπτα και αλαζονικά –πολλές φορές – πολιτιστικά μας πρότυπα αδυνατούν να συνυπάρξουν και να αλληλεπιδράσουν με το διαφορετικό και προτού επιχειρήσουμε να τα επιβάλλουμε αποικιοκρατικά στους ‘απολίτιστους’ μουσουλμάνους που κακοποιούν τις γυναίκες τους, πρέπει να αναλογιστούμε το ηθικό περιεχόμενο των δικών μας κοινωνιών που εξευτελίζουν διαφημιστικά το γυναικείο σώμα και εμπορεύονται καταναλωτικά τη γυναικεία αξιοπρέπεια, σε κάθε ευκαιρία και παρά την αδιαμφισβήτητη πρόοδο των κοινωνικών ελευθεριών. Ας το σκεφτούμε αυτό την επόμενη φορά που θα μας ξενίσουν οι εικόνες των μουτζουρωμένων από τους Ταλιμπάν διαφημιστικών πορτραίτων των γυναικείων μοντέλων στις προθήκες των λεηλατημένων καταστημάτων μόδας του Αφγανιστάν.
*Ψυχίατρος – Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Πρόεδρος ΔΣ ΚΕΘΕΑ
