Του Μιλτιάδη Νεκτάριου*
Τα τελευταία 40 χρόνια οι ζημιές από φυσικές καταστροφές ανήλθαν στα 4. τρισεκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων τα 2,9 τρισ. προκλήθηκαν από κινδύνους που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή (καταιγίδες, πλημμύρες, χαλάζι και δασικές πυρκαγιές), και το 1,1 τρισ. οφείλονται σε σεισμούς και τσουνάμι. Οι αποζημιώσεις των ασφαλιστικών αγορών ανήλθαν στο 30% των συνολικών ζημιών, ενώ οι ανασφάλιστες ζημιές αποτελούν το 70% των συνολικών ζημιών. Το έλλειμμα ασφαλιστικής κάλυψης διευρύνεται συνεχώς λόγω της αστικοποίησης, της συσσώρευσης και συγκέντρωσης αξιών, καθώς και της παρούσας κλιματικής αλλαγής. Το έλλειμμα αυτό είναι μικρότερο στις αναπτυγμένες χώρες (κατά μέσο όρο 60%) σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι ανασφάλιστες ζημιές ανέρχονται κατά μέσο όρο στο 94% των συνολικών ζημιών. Για την περίοδο 2020-2040, οι εκτιμήσεις των αναμενόμενων ζημιών για την Ευρώπη βασίζονται στο σενάριο ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου. Οι κυριότεροι κίνδυνοι που θα προκύψουν από την κλιματική αλλαγή είναι: κυκλώνες, πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, και καταιγίδες. Για τον αναπτυγμένο κόσμο, η αύξηση στις μέσες αναμενόμενες ζημιές θα αυξηθεί από 30% έως 63% μέχρι το 2040. Για τις μεγάλες χώρες της Ευρώπης (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία), η αύξηση θα ανέλθει μεταξύ 90% και 120%, ενώ για τις υπόλοιπες χώρες η μεσοσταθμική αύξηση θα είναι μεταξύ 19% και 22%. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι οι δασικές πυρκαγιές ήταν μόλις το 2% των συνολικών φυσικών καταστροφών πριν από το 2016, ενώ έκτοτε έχουν ανέλθει στο 12%. Και το ερώτημα είναι τι μπορεί να γίνει για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της δραστικής αύξησης των φυσικών καταστροφών που θα προκληθούν στις επόμενες δεκαετίες λόγω της κλιματικής αλλαγής. Οι απαντήσεις της επιστήμης της διαχείρισης των κινδύνων (Risk Management) είναι δύο: πρόληψη και ασφάλιση.
Τα μέτρα πρόληψης στοχεύουν στον περιορισμό της συχνότητας και της έντασης των αναμενόμενων ζημιών και μπορούν να εξειδικευτούν για κάθε κατηγορία κινδύνων. Ομως, η ίδια στρατηγική πρόληψης πρέπει να εφαρμοστεί και για τη μείωση της καταστροφής του περιβάλλοντος, ώστε να περιοριστεί η κλιματική αλλαγή. Σήμερα, το 60% της καταστροφής του περιβάλλοντος προέρχεται από τις υφιστάμενες υποδομές στην ενέργεια, στις μεταφορές, στις κατασκευές και στους υδάτινους πόρους. Για να αντιστραφεί αυτή η τάση θα χρειαστούν ετήσιες επενδύσεις 7 τρισ. δολαρίων (που έχουν ήδη αναγγελθεί από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Κίνα). Η βελτίωση των Οικοδομικών κανονισμών, τα «έξυπνα» κτίρια, οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, οι εκτεταμένες εγκαταστάσεις αισθητήρων εντός και εκτός των πόλεων, είναι
μερικά από τα σύγχρονα εργαλεία πρόληψης των αναμενόμενων ζημιών.
Η ασφάλιση ακολουθεί, στη συνέχεια, για την αποζημίωση εκείνων που θα υποστούν τις αναπόφευκτες ζημιές. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η καλύτερη μέθοδος ασφάλισης των κινδύνων φυσικών καταστροφών (στους κλιματικούς κινδύνους πρέπει να προστεθούν και οι σεισμοί) είναι τα σχήματα ΣΔΙΤ (σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα), με τη δημιουργία κρατικών ασφαλιστικών οργανισμών που συνεργάζονται με τις εγχώριες ασφαλιστικές αγορές, για τη μεγιστοποίηση της ασφαλιστικής κάλυψης του πληθυσμού.
Επιπλέον των εθνικών ΣΔΙΤ, το ιδεώδες θα ήταν να δημιουργηθεί ένα δεύτερο επίπεδο κατανομής των ζημιών, με τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλισης Φυσικών Καταστροφών, ο οποίος θα λειτουργεί ως αντασφαλιστής. Αυτό ενδείκνυται από το γεγονός ότι οι βόρειες και δυτικές χώρες της Ευρώπης αντιμετωπίζουν κυρίως καταιγίδες, οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης αντιμετωπίζουν κυρίως πλημμύρες και οι νότιες χώρες αντιμετωπίζουν κυρίως σεισμούς. Το σχήμα αυτό θα μπορούσε να συμπληρωθεί με την πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές, μέσω της έκδοσης ομολόγων φυσικών καταστροφών (Catastrophe Bonds), για τις περιπτώσεις ασφάλισης εξαιρετικά υψηλών αναμενόμενων ζημιών από φυσικές καταστροφές.
*καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς
