Δεν κινδυνεύει η ελευθερία σκέψης από την απαγόρευση της πληροφόρησης από τον Big Brother του George Orwell, αλλά από την πληθωρική πληροφόρηση, που δεν μπορεί ο καθένας να την ελέγξει και να αντιμετωπίσει. Δεν μας απειλεί ο επίδοξος δικτάτορας που θα μας επιβάλει μια μονολιθική σκέψη, μία πολιτική γραμμή, μια ορθοδοξία. Μας απειλούν μάλλον η πολλαπλότητα των πηγών, το ανεύθυνο του πομπού και η ευπιστία του δέκτη.
Του Δημήτρη Δημητράκου*
Για την πανδημία Covid 19, μπορούμε να πούμε, παραφράζοντας τον Ουίνστον Τσώρτσιλλ, ότι ουδέποτε ειπώθηκαν από τόσους πολλούς, τόσες πολλές και χοντρές ανοησίες για κάτι που είναι σε θέση να γνωρίζουν τόσο λίγο, ακόμα και οι ειδήμονες.
Συμβάλλει στη διάδοση των ανοησιών, βέβαια, και η ευπιστία των φυσικών βλακών, ενίοτε δε και ο μεταξύ των ανταγωνισμός στο ποιος θα πει τη μεγαλύτερη ανοησία, η οποία υιοθετείται αυθωρεί από πληθώρα άλλων βλακών, για να επιβεβαιωθεί η ροΐδειος ρήσις, η λέγουσα ότι ευρίσκει πας μωρός, μωρότερον αυτού θαυμαστής. Συμβάλλει επίσης η αμάθεια, καθώς και η ανησυχία μπρος στο άγνωστο: η πολιτιστική ανασφάλεια και οι φοβίες που προκαλούνται από την παγκοσμιοποίηση.
Κυρίως, όμως, στη διάδοση fake news συμβάλλει το διαδίκτυο. Δεν κινδυνεύει η ελευθερία σκέψης από την απαγόρευση της πληροφόρησης από τον Big Brother του George Orwell, αλλά από την πληθωρική πληροφόρηση, που δεν μπορεί ο καθένας να την ελέγξει και να αντιμετωπίσει. Δεν μας απειλεί ο επίδοξος δικτάτορας που θα μας επιβάλει μια μονολιθική σκέψη, μια πολιτική γραμμή, μια ορθοξία. Μας απειλούν μάλλον η πολλαπλότητα των πηγών, το ανεύθυνο του πομπού και η ευπιστία του δέκτη.
Πολλοί είναι που δεν λαμβάνουν υπόψιν τους το ότι δεν αποτελεί εγγύηση εγκυρότητας μιας πληροφορίας το γεγονός ότι προέκυψε από «γκουγκλάρισμα» στο διαδίκτυο. Δεν συγκρατείται ο κυνικός απατεώνας ή ο αθεράπευτος βλάξ από το μέγεθος της βλακείας που θα αναρτήσει. Ξέρει ότι ισχύει και για την οθόνη αυτό που ο Στάλιν είχε πει για το χαρτί: ανέχεται, αντέχει τα πάντα. Και διαδίδει τα πάντα.
Ο τύπος ανθρώπου που πίστεψε ότι το «όχι» του δημοψηφίσματος θα έφερνε τέλος στη λιτότητα είναι ίδιος με εκείνον που δεν θέλει να εμβολιαστεί. Κάποτε θα αλλάξουμε, αλλά προς το παρόν αυτό είναι δύσκολο.
Η μωρία έχει εξαιρετικά χαμηλό κόστος παραγωγής και είναι ασυναγώνιστη στην ταχύτητα μετάδοσής της. Εξ ου και η εμβέλεια της. Με τη διαφορά ότι το κοινωνικό κόστος εμμονής στα δημιουργήματά της μπορεί ορισμένες φορές να είναι ανυπέρβλητο. Τα δημιουργήματα αυτά – τα οποία ο μεγάλος μαρξιστής στοχαστής Antonio Gramsci δεν δίσταζε να τα χαρακτηρίσει ως προϊόντα «διανοητικής τερατολογίας» τα οποία ορισμένες φορές απειλούν (το σύνολο της κοινωνίας, την επιβίωση της ίδιας της δυνατότητας αναπαραγωγής της. Τότε είναι που καλούνται οι ατομικοί και ομαδικοί φορείς ευθύνης να λειτουργήσουν ως τέτοιοι.
Καλούνται να πάρουν θέση υπέρ ή κατά της διανοητικής τερατολογίας οι πνευματικοί άνθρωποι να αυστηροποιηθεί η επιβολή του νόμου όσον αφορά τη διάδοση ψευδών ειδήσεων να απομονωθεί ηθικά και διανοητικά κάθε influencer της κοινής γνώμης, κάθε διανοούμενος ή καλλιτέχνης της συμφοράς σε ρόλο «διδασκάλου του Γένους», ή «γκουρού» που διαδίδει τις πιο απίθανες βλακείες και εισακούεται. Ένας μεγάλος αριθμός συμπολιτών μας δεν εμβολιάζεται, διστάζοντας ανάμεσα στην αδράνεια και τη λήψη θετικής απόφασης. Σε έναν τέτοιο ανταγωνισμό, η αδράνεια έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, διότι έχει μικρότερο κόστος για το υποκείμενο δράσης. Σκοπός μας πρέπει να είναι να ΑΥΞΗΘΕΙ το κόστος αυτό, ώστε να πεισθεί ο καθένας να απορρίψει ευθέως τα τέρατα ψευδούς πληροφόρησης και να προστατεύσει τον εαυτό του και το σύνολο κάνοντας αυτό που πρέπει.
*ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας, συγγραφέας
