Ο εχθρός του εχθρού μου… Του Δημήτρη Κούρκουλα

Του Δημήτρη Κούρκουλα*

Ο ισχυρός άνδρας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ), ο διάδοχος σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ αλ Ναχιάν, γνωστός και με τα αρχικά του ονόματός του MBZ, συναντήθηκε στα τέλη Νοεμβρίου με τον πρόεδρο Ερντογάν και υπέγραψε σημαντικές συμφωνίες οικονομικής συνεργασίας και δημιουργίας ενός ταμείου 9 δισ. ευρώ για επενδύσεις στην Τουρκία. Η συνάντηση αυτή δεν θα είχε προσελκύσει τόσο ενδιαφέρον αν δεν συνέβαινε έπειτα από μια δεκαετία έντονης αντιπαράθεσης των δύο χωρών.

Η επιδείνωση των σχέσεων της Αγκυρας με τα ΗΑΕ ξεκίνησε το 2011, την εποχή της λεγόμενης Αραβικής Ανοιξης, όταν η Τουρκία και το Κατάρ εγκαινίασαν μια πολιτική ενεργού υποστήριξης των πολιτικών κινημάτων που εμπνέονται από την ιδεολογία των Αδελφών Μουσουλμάνων.

Με τον τρόπο αυτό ο πρόεδρος Ερντογάν επιχείρησε να επεκτείνει την επιρροή του στις αραβικές χώρες ποντάροντας στην κατάρρευση των παραδοσιακών μοναρχικών ή αυταρχικών καθεστώτων και την αντικατάστασή τους από δυνάμεις του πολιτικού Ισλάμ.

Η αντιπαράθεση ΗΑΕ – Τουρκίας επεκτάθηκε στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας σε όλα τα περιφερειακά ζητήματα: από τη Συρία και τη Λιβύη μέχρι το κέρας της Αφρικής και την Ανατολική Μεσόγειο. Η ομαλοποίηση των σχέσεων ΗΑΕ – Ισραήλ που έγινε με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον και η υπογραφή της σχετικής Συμφωνίας προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Αγκυρας που κατηγόρησε τα ΗΑΕ για «προδοσία της παλαιστινιακής υπόθεσης».

Ο στενός σύμμαχος της Τουρκίας, το εμιράτο του Κατάρ, αποβλήθηκε από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Αραβικού Κόλπου, στο οποίο συμμετέχουν έξι χώρες της περιοχής, μεταξύ των οποίων και η Σαουδική Αραβία, και του επιβλήθηκαν αυστηρές εμπορικές κυρώσεις και περιορισμοί στις θαλάσσιες και εναέριες συγκοινωνίες του.

Τους τελευταίους μήνες είχαν ξεκινήσει πρωτοβουλίες για εκτόνωση της κρίσης μεταξύ ΗΑΕ και Κατάρ, ενώ υπήρξαν και προσπάθειες εκτόνωσης των τεταμένων σχέσεων της Τουρκίας με την Αίγυπτο. Η επίσκεψη του ΜΒΖ στην Αγκυρα αποτελεί το αποκορύφωμα των προσπαθειών συμφιλίωσης μεταξύ των δύο χωρών.

Πολλοί θα σπεύσουν ίσως να ερμηνεύσουν την εξέλιξη αυτή σαν μία ακόμα ένδειξη της διεθνοπολιτικής απομόνωσης και του οικονομικού αδιεξόδου στο οποίο έχει περιέλθει η Τουρκία, γεγονός που την αναγκάζει να «ικετεύσει» για την οικονομική στήριξη των μέχρι πρότινος αντιπάλων της.

Πιστεύω ότι μια τέτοια ανάγνωση είναι μονοσήμαντη. Παραβλέπει τις μεγάλες και εν πολλοίς αόρατες διεργασίες που συμβαίνουν στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και αφορούν ασφαλώς και τις σχέσεις της Τουρκίας με τον αραβικό κόσμο. Ας σημειωθεί ότι λίγες μόνο ημέρες μετά την αναπάντεχη συνάντηση του σεΐχη με τον Ερντογάν ο γάλλος πρόεδρος Μακρόν ανακοίνωνε στο Ντουμπάι την πώληση 80 πολεμικών Ραφάλ στα ΗΑΕ, μια αγορά ενδεικτική των γεωπολιτικών φιλοδοξιών των εμιράτων.

Είναι σχεδόν αδύνατον να προβλέψει κανείς αν αυτή η καταρχήν ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας – ΗΑΕ θα διαρκέσει ή αν οι σχέσεις τους θα επανέλθουν στην αντιπαλότητα των τελευταίων ετών. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις αραβικές χώρες είναι ένα από τα πιο περιπετειώδη κεφάλαια της ιστορίας των διεθνών σχέσεων των τελευταίων δύο αιώνων. Υπάρχουν ιστορικοί δεσμοί που σφυρηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά υπάρχουν και αρνητικές μνήμες εξεγέρσεων και καταπίεσης. Εξίσου απρόβλεπτες και περίπλοκες είναι και οι σχέσεις ανάμεσα στις ίδιες τις αραβικές χώρες.

Μέσα σε ένα τόσο τοξικό και ευμετάβλητο περιβάλλον, η χώρα μας δεν μπορεί να πορευθεί χωρίς μια ολοκληρωμένη στρατηγική για τη Μεσόγειο και τον αραβικό κόσμο. Η ευρωμεσογειακή συνεργασία που αποτελούσε ένα λειτουργικό πλαίσιο τη δεκαετία του ’90 δεν υπάρχει πλέον ούτε έχει αντικατασταθεί από κάποια άλλη ευρωπαϊκή στρατηγική κοινής αποδοχής. Η παρορμητική αντίδραση ότι ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου δεν μπορεί να αποτελέσει αξιόπιστη πυξίδα μέσα στο σημερινό ομιχλώδες και αβέβαιο τοπίο.

*Ο Δημήτρης Κούρκουλας διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών και πρεσβευτής της ΕΕ στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη»