Του Θανάση Φροντιστή*
Η εποχή της κρίσης αλλά και της εντεινόμενης ασυνέχειας που ζει ο κόσμος σήμερα με παραπέμπει στο 1969. Χρονιά κρίσιμη του Ψυχρού Πολέμου μετά την εισβολή Σοβιετικών στρατευμάτων στην Τσεχοσλοβακία, το 1968, αλλά και η βάση υποβρυχίων της ΕΣΣΔ στην Κούβα τον Οκτώβριο του 1969. Τα δύο αυτά γεγονότα δεν ματαίωσαν όμως τις προκαταρτικές συνομιλίες ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις για τον περιορισμό των στρατηγικών όπλων. Και σήμερα, στο ζενίθ της έντασης των Αμερικανο-Ρωσικών σχέσεων εξαιτίας του Ουκρανικού, οι δύο χώρες διεξάγουν διαπραγματεύσεις για την αποτροπή πολεμικών εμπλοκών.
Το 1969 ήταν ο δεύτερος χρόνος των πτυχιακών-διδακτορικών σπουδών μου στο New York University, στο οποίο δίδασκαν κορυφαίοι Καθηγητές ανάμεσα στους οποίους και ο αποκαλούμενος γκουρού του μάνατζμεντ Peter Drucker. Σε κάποια από τις τακτικές συναντήσεις που είχαμε μαζί του, ο Drucker μας παρουσίασε ένα σημαντικό βιβλίο του που μόλις είχε εκδοθεί, το “The Age of Discontinuity”(Η Εποχή της Ασυνέχειας). To ρεζουμέ μιας από τις συζητήσεις που είχαμε για το βιβλίο ήταν ότι σε εποχές ασυνέχειας, όπως εκείνη, οι προγνώσεις είναι από εξαιρετικά δύσκολες ως αδύνατες. Όπως λέει ο Drucker και στον πρόλογο του βιβλίου: «Ζηλεύω το θάρρος των ‘προφητών΄, που μας λένε πώς μπορεί να μοιάζει το 2000. Αλλά δεν έχω καμία επιθυμία να τους μιμηθώ. Θυμάμαι πολύ καλά πώς έμοιαζε το… μέλλον το 1933. Κανένας προγνώστης δεν μπορούσε τότε να φανταστεί την πραγματικότητά μας το 1968. Ούτε θα μπορούσε κανείς, μια γενιά νωρίτερα, το 1900, να προβλέψει τις πραγματικότητες του 1933. Το μόνο που μπορούμε να προβλέψουμε είναι η συνέχεια που επεκτείνει τις τάσεις του χθες στο αύριο… Αλλά αυτές οι συνεχείς τάσεις, όσο σημαντικές κι αν είναι, είναι μόνο μια διάσταση του μέλλοντος, μόνο μια πτυχή της πραγματικότητας».
Ο Drucker μιλούσε τότε για τις υπό… εφεύρεση τεχνολογίες, που θα αχρήστευαν ένα σημαντικό τμήμα των βιομηχανικών επενδύσεων και θα δημιουργούσαν εντελώς νέες βιομηχανίες. Τις προσδοκίες του εκείνες τις πραγματοποίησαν δεκαετίες αργότερα, οι Steve Jobs, Bill Gates, Paul Allen κ.ά., η εμφάνιση του διαδικτύου και του παγκόσμιου ιστού! Η ασυνέχεια για την οποία μιλούσε τότε ο Drucker δεν έγινε ποτέ συνέχεια! Πολλές από τις σημερινές καινοτομίες τις πραγματοποίησαν και τις πραγματοποιούν άγνωστες, νεοφυείς επιχειρήσεις. Διεθνώς. Τις πιο πολλές όμως τις εκμεταλλεύονται μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες. Το σημείο αυτό είναι κομβικό για να αποτολμηθεί μια απάντηση στο ερώτημα του τίτλου του άρθρου αυτού.
Η καπιταλιστική ανάπτυξη ήταν πάντα μια δυναμική διαδικασία. Με διαρκή αναζήτηση και ανάπτυξη νέων προϊόντων που αχρήστευαν κυριολεκτικά τα πιο παλιά. Η «δημιουργική καταστροφή» του Σουμπέτερ, για την οποία έχει γράψει και μιλά συχνά ο Θανάσης Παπανδρόπουλος, είναι απότοκος αυτής της δυναμικής διαδικασίας, το σύνθημα της οποίας είναι, στην ουσία, «σκότωσε την επιτυχία σου» πριν τη σκοτώσει κάποιος άλλος. Δηλ. μια επιχείρηση για να επιβιώσει και να αναπτυχθεί πρέπει συνεχώς να δημιουργεί νέα, καλύτερα προϊόντα.
Η σοβούσα κρίση και ένταση ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα εδράζεται, κατά την άποψή μου, πάνω σε αυτή τη βάση. Μπορεί δηλ. ο καπιταλισμός των ΗΠΑ και του λοιπού δυτικού κόσμου να ανταγωνιστεί την επερχόμενη λαίλαπα της κινέζικης ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και προϊόντων; Πολύ φοβάμαι, και πιστεύω ότι φοβάμαι βάσιμα, ύστερα από μια δεκαετία στη διοίκηση του Ελληνοκινεζικού Επιμελητηρίου, ότι η Κίνα ετοιμάζει θεαματικές καινοτομίες που σύντομα θα την καταστήσουν όχι απλώς την μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, αλλά και ηγέτη στον τομέα των νέων τεχνολογιών. Αυτό φοβάμαι ότι φοβάται η Αμερικανική κυβέρνηση μπροστά στο φαινόμενο Κίνα. Εκείνοι δε που φοβούνται πιο πολύ από τους πολιτικούς, είναι οι δυτικές πολυεθνικές εταιρίες, οι οποίες, αποδίδουν την Κινέζικη εισβολή στις βιομηχανίες και στις αγορές στο δικτατορικό της σύστημα! Το οποίο, βέβαια, κακώς ερμηνεύουν, ότι εξασφαλίζει ασυδοσία στις επιχειρήσεις και δεν επιτρέπει τον εργατικό συνδικαλισμό. Ένα σύστημα πάντως που ορέγονται να μιμηθούν, ελέγχοντας, φυσικά, οι ίδιες τις χώρες. Θεωρείτε ότι ήταν τυχαία η εισβολή των οπαδών του Προέδρου Τραμπ στο Καπιτώλιο; Θεωρείτε ότι είναι μια απλή προτίμηση στους ρεπουμπλικάνους το γεγονός ότι πολλές μεγάλες και γνωστές πολυεθνικές εταιρίες χρηματοδοτούν με μεγάλα ποσά τις κινήσεις «φίλοι της δημοκρατίας» του Τραμπ, που ενεργοποιούνται εν όψει των εκλογών σε Βουλή, Γερουσία και Κυβερνήτες Πολιτειών που αλλάζουν ακόμα και τιε εκλογικές τους νομοθεσίες των Πολιτειών τους με στόχο να ελέγξουν την προεδρεία της χώρας, με τον Τραμπ πολύ πιθανά, στις επόμενες εκλογές; Τι σημαίνει το φαινόμενο Τραμπ, δηλ. η αύξουσα μαχητικότητα και επιθετικότητα του καπιταλιστικού συστήματος στην ακραία νεοφιλελεύθερη εκδοχή του και στις πολιτικές εκφάνσεις του;
Μετά τα επεισόδια στο Καπιτώλιο, ο τίτλος ενός άρθρου μου, που δημοσιεύτηκε και στο διαδίκτυο, ήταν «Ο φασισμός χτυπάει την πόρτα της Αμερικής;» Η απάντησή μου τώρα είναι ναι, όπως ναι είναι και η απάντησή μου στο ερώτημα που έχω θέσει στον τίτλο του άρθρου αυτού. Κι αυτό, γιατί φοβάμαι ότι οι πολυεθνικές εταιρίες έχουν αποκτήσει τέτοια και τόση οικονομική δύναμη, που δεν δέχονται κανέναν έλεγχο από το πολιτικό σύστημα και από τις κοινωνίες. Για παράδειγμα, όπως προκύπτει από πρόσφατα δημοσιοποιημένα στοιχεία (kReport), η κεφαλαιοποίηση της εταιρίας APPLE είναι 3 τρις δολάρια, πολύ μεγαλύτερη δηλ., ακόμα και υπερδιπλάσια, από το ΑΕΠ πολλών, ακόμα και μεγάλων χωρών, όπως η Ιταλία (2 τρις), η Βραζιλία (1,8 τρις), η Ρωσία (1,7 τρις), η Ισπανία (1,4 τρις), το Μεξικό (1,3 τρις) κ.ά., σχεδόν είκοσι φορές το ΑΕΠ της Ελλάδας! Για τέτοια δύναμη μιας και μόνης εταιρίας μιλάμε. Φανταστείτε τη δύναμη όλων αυτών των εταιριών μαζί. Με τέτοια δύναμη, ναι, ο καπιταλισμός θα γίνεται όλο και πιο μαχητικός, πιο επιθετικός, πιο ακραίος…
*Δρ. Οικονομολόγος-Συγγραφέας
