Η λογική της αγέλης… Του Χρίστου Αλεξόπουλου

Του Χρίστου Αλεξόπουλου

Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) επανέφερε στον δημόσιο διάλογο την έννοια της αγέλης στο πλαίσιο της αξιοποίησης της για την έκφραση της ανοσίας του κοινωνικού συνόλου. Στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες στα μεγάλα αστικά κέντρα η λογική της αγέλης δεν εξαντλεί τα όρια της μόνο στη χρήση της από τους επιδημιολόγους, αλλά σε μεγάλο βαθμό χαρακτηρίζει την κοινωνική λειτουργία.

Ιδιαίτερη σημασία βέβαια για την πορεία των κοινωνιών έχει η χρησιμοποίηση αυτής της λογικής σε κοινωνικές λειτουργίες, όπως είναι η πολιτική, διότι σε αυτό το πλαίσιο λαμβάνονται αποφάσεις, οι οποίες οριοθετούν την προοπτική των κοινωνιών και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής δυναμικής.

Δύο πολύ αντιπροσωπευτικά παραδείγματα δείχνουν με μεγάλη σαφήνεια τον τρόπο λειτουργίας της λογικής της αγέλης, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι είναι τα μοναδικά. Αυτή η λογική είναι δομικό στοιχείο του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης.

Το πρώτο παράδειγμα έχει σχέση με την προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εντάξει την πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο στην πράσινη κατηγορία, ώστε να καταστεί εφικτή η χρηματοδότηση τους στο πλαίσιο της ταξονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Γαλλία και άλλες 14 χώρες στηρίζουν την ένταξη της πυρηνικής ενέργειας στην πράσινη κατηγορία. Η Γερμανία στηρίζει την χρήση φυσικού αερίου και αναμένει την λειτουργία του αγωγού Nord Stream 2 (προϊόν της συνεργασίας Γερμανίας και Ρωσίας).

Το φυσικό αέριο εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα και η πυρηνική ενέργεια δηλητηριώδη ραδιενεργά απόβλητα, για τα οποία η Γαλλία θα πρέπει να βρει χώρους έκτασης 1,7 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων εντός της χώρας, που θα χρησιμοποιηθούν για την βαθιά γεωλογική απόθεση τους. Η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας βέβαια εμπεριέχει πολλούς κινδύνους τόσο για τον άνθρωπο όσο και για την βιοποικιλότητα (π.χ. Τσερνόμπιλ).

Η Μη Κυβερνητική Οργάνωση Παγκόσμιο Ταμείο για την Φύση (WWF) μέσω του παραρτήματος της στην Γερμανία επέκρινε την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Το απόφδεγμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο μοιάζει να είναι, κλείσε τα μάτια και να ελπίζεις, ότι όλα θα πάνε καλά».

Περιττό να επισημανθεί, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση υπονομεύει το κλίμα και την προοπτική των κοινωνιών σε πλανητικό επίπεδο. Φαίνεται, ότι η τραγωδία του Τσερνόμπιλ ξεχάστηκε. Οι συνθήκες όμως είναι ώριμες για την άμεση αλλαγή προσανατολισμού των οικονομιών και την οικοδόμηση οικολογικής και βιώσιμης οπτικής.

Το δεύτερο παράδειγμα, το οποίο δείχνει με εξίσου μεγάλη σαφήνεια τον τρόπο λειτουργίας της λογικής της αγέλης αναφέρεται στην εξαφάνιση γλωσσών και πολιτισμικών ταυτοτήτων.

Σύμφωνα με την έρευνα «Nature Ecology and Evolution», η οποία έγινε από ερευνητές του Australian National University το 2021 με επικεφαλής τον Lindell Bromham, από τις 7.000 αναγνωρισμένες γλώσσες οι μισές περίπου είναι σε κίνδυνο εξαφάνισης. Μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα μπορεί να χαθούν 1.500 γλώσσες.

Στην Αυστραλία από τις 250 γλώσσες των αυτόχθονων απέμειναν μόνο 40. Εάν δεν γίνουν παρεμβάσεις για την ανακοπή αυτής της πορείας, στα επόμενα 40 χρόνια θα μπορούσε να χάνεται μία γλώσσα κάθε μήνα. Επισημαίνεται δε, ότι σημαντικό ρόλο για την πορεία των γλωσσών παίζουν η εκπαιδευτική πολιτική, οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες και οι περιβαλλοντικές εξελίξεις.

Επίσης μαζί με τις γλώσσες χάνονται και οι πολιτισμικές ταυτότητες λαών, χωρίς να προηγείται διαπολιτισμική προσέγγιση και ανταλλαγή με κατάληξη την όσμωση στο πλαίσιο της κοινής πορείας προς το μέλλον. Χάνεται η πολυδιάστατη πολιτισμική κληρονομιά από την ιστορική διαδρομή των κοινωνιών και οι αξίες υποκαθίστανται από τα μαζικά διοχετευόμενα πρότυπα με μονοδιάστατη καταναλωτική οπτική, τα οποία προωθούν την λογική της κοινωνίας του θεάματος και της αγέλης.

Από την ανάλυση της πραγματικότητας (με αιχμή τα δύο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα) βγαίνουν όχι και τόσο θετικά συμπεράσματα.

Βασική διαπίστωση είναι, ότι το πολιτικό σύστημα και τα θεσμικά όργανα των κρατών ή των υπερεθνικών μορφωμάτων (όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση) παίρνουν αποφάσεις για την πορεία των κοινωνιών προς το μέλλον και οι πολίτες κρίνουν εκ των υστέρων, χωρίς να έχουν ερωτηθεί στο πλαίσιο θεσμοθετημένου διαλόγου, στον οποίο συμμετέχουν ως κοινωνικές συλλογικότητες, σχετικά με τα αίτια και τους στόχους των αποφάσεων (π.χ. ένταξη της πυρηνικής ενέργειας και του φυσικού αερίου στην πράσινη κατηγορία, αν και συμβάλλουν στην κλιματική κρίση και αυξάνουν τον βαθμό διακινδύνευσης).

Αυτή η πρακτική δεν αφήνει περιθώρια λειτουργίας των πολιτών ως ατομικών ή συλλογικών υποκειμένων. Αυτό ενισχύεται και από την αδυναμία παροχής ουσιαστικής ενημέρωσης στο πλαίσιο της σύνθετης, ταχύτατα εξελισσόμενης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας σε συνδυασμό με την μη επαρκή διάθεση χρόνου και των κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων για την ανάλυση και την κατανόηση της στο επίπεδο των πολιτών ως ατόμων. Το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση των περιθωρίων υπέρβασης της λειτουργίας τους ως αγέλης.

Αυτό ενισχύεται επίσης λόγω της κυριαρχίας της οπτικής του θεάματος ως κοινωνικής αξίας για την πρόσδωση νοήματος στη ζωή, διότι διευκολύνεται η χειραγώγηση των πολιτών με τις δυνατότητες, που διαθέτει η σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία και τον τρόπο επικοινωνιακής αξιοποίησης της (μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εικονικά μέσα ενημέρωσης). Η εικονική προσέγγιση της πραγματικότητας αποτυπώνει μόνο ένα τμήμα της και μάλιστα ανάλογα με την οπτική και τον τρόπο χρησιμοποίησης του φακού του εικονικού μέσου.

Σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης η λογική της αγέλης δρομολογεί την σταδιακή συρρίκνωση της πολυπολιτισμικότητας και επιβάλλει την εξαφάνιση πολιτισμικών ταυτοτήτων και των γλωσσικών εργαλείων έκφρασης τους. Η εξαφάνιση γλωσσών σε συνδυασμό με την μη παραγωγή κοινωνικών αξιών στις τοπικές κοινωνίες και την υποκατάσταση τους από μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την οικοδόμηση μαζοποιημένων κοινωνιών, οι οποίες έχουν χαρακτηριστικά αγέλης.

Η παγκόσμια κοινότητα οδηγείται σε πλανητικών διαστάσεων συνθήκες μαζοποίησης και κυριαρχίας προτύπων, τα οποία έχουν συστημικό προσανατολισμό (σημείο αναφοράς είναι το συστημικό συμφέρον, δηλαδή η λειτουργικότητα και οικονομική του απόδοση) και όχι πολιτισμικό, ο οποίος υπηρετεί το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.

Η λογική της αγέλης όμως δεν θα είναι λειτουργική για τις κοινωνίες του μέλλοντος, διότι θα είναι πολύ δύσκολα διαχειρίσιμες πολιτικά από το ένα μέρος και από το άλλο θα είναι ευάλωτη η κοινωνική συνοχή, επειδή οι στάσεις των πολιτών στις διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες δεν θα στηρίζονται στην πολυδιάστατη ενημέρωση και ορθολογική προσέγγιση και ανάλυση των δεδομένων της πραγματικότητας αλλά στην συναισθηματική ενεργοποίηση, που προκαλούν οι εξιδανικευτικές προσεγγίσεις του μέλλοντος. Η διαμόρφωση στάσης, η οποία στηρίζεται σε μη ρεαλιστικά δεδομένα, δεν έχει μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ενώ παράλληλα διαμορφώνονται συνθήκες κοινωνικής ρευστότητας.

Η δυναμική τόσο των μεμονωμένων κοινωνιών όσο και της παγκόσμιας κοινότητας όμως στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της πολυπλοκότητας, που την διαπερνά, σε συνδυασμό με την ταχύτατη ροή του χρόνου δεν θα οδηγεί σε βιώσιμη πορεία, διότι οι πολίτες δεν θα πληρούν τις ποιοτικές προϋποθέσεις, όταν η λογική, που διέπει την στάση τους, δεν υπερβαίνει τα όρια της αγέλης, στο πλαίσιο της οποίας το νόημα της ζωής τους οριοθετείται από τις φαντασιώσεις και τις ψευδαισθήσεις της κοινωνίας του θεάματος.

Πηγή: metarithmisi.gr