Μου φαίνεται ντροπή για τους Ευρωπαίους να γνωρίζουν από την ελληνική Ιστορία μόνο το επταετές επεισόδιο Χούντας των συνταγματαρχών . Έχουμε ευθύνη για την παρουσίαση της Ιστορίας μας και για τη δημόσια εικόνα μας: Θέλουμε να μας βλέπουν ως τη μικρή, φτωχή χώρα στην άκρη της Μεσογείου με τα υπέρογκα χρέη και τα εξωτικά ηλιοβασιλέματα;
Της Σώτης Τριανταφύλλου
Πριν από λίγες μέρες, στον χώρο του γαλλικού πανεπιστημίου, συζητούσαν για την έκθεση «Παρίσι-Αθήνα» στο Λούβρο που αφορά τις ελληνογαλλικές σχέσεις, διπλωματικές και πολιτιστικές, από τον 17ο αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού. Ένας από τους διδάσκοντες, αφού περιέγραψε την έκθεση, είπε ότι έμαθε πολλά πράγματα για την Ελλάδα κι ότι κατάλαβε γιατί «αυτή η χώρα παραπαίει ανάμεσα στη δημοκρατία και τη στρατιωτική δικτατορία». Pardon?? Οι υπόλοιποι κουνούσαν τα μεγάλα τους κεφάλια με συγκατάβαση. «Εξάλλου», πρόσθεσε κάποιος, «η Ελλάδα βρισκόταν κάτω από γερμανική επιτήρηση για πάνω από 200 χρόνια: στην έκθεση την ονόμαζαν “Βαυαροκρατία”».
Στη συνέχεια, επειδή προσπάθησα να αποκαταστήσω την ιστορική αλήθεια με απλά λόγια ώστε να την καταλάβουν ακόμα και τόσο μικρόνοες και αμόρφωτοι άνθρωποι, παρατήρησα ανταλλαγή βλεμμάτων που σήμαιναν «ελληνικός υπερπατριωτισμός» -ή κάτι παρόμοιο. Όμως, αν τίθεται ζήτημα υπερπατριωτισμού τίθεται ως εξής: η αμάθεια για τις εθνικές ιστορίες των ευρωπαϊκών χωρών-ας αφήσουμε τις μη ευρωπαϊκές εκτός επιχειρήματος- οφείλεται στην εθνικιστική και επαρχιωτική διδακτική της ιστορίας στο ότι, αν και μετέχουμε σε μια ένωση ευρωπαϊκών χωρών, διδασκόμαστε σχεδόν αποκλειστικά την τοπική μας ιστορία κι όταν αυτή η τοπική ιστορία διασταυρώνεται με εκείνη άλλων λαών, συνήθως διδασκόμαστε τα γεγονότα της συγκεκριμένης διασταύρωσης, όχι το υπόβαθρό τους. Η ενοριακή νοοτροπία είναι βαθιά ριζωμένη: παρά κάποιες προσπάθειες, ΤΙ.Χ. του Ινστιτούτου Ντελόρ, στο σχολείο η ευρωπαϊκή εκπαίδευση παραμένει λειψή το μάθημα των ευρωπαϊκών θεσμών θεωρείται από τα πιο βαρετά, κι όσο για το μάθημα της ιστορίας ως ευρωπαϊκή και όχι ως εθνική αφήγηση δεν έχει εισαχθεί ακόμα σε κανένα εκπαιδευτικό σύστημα. Κι όμως, δεν υπάρχει τρόπος διαμόρφωσης ευρωπαϊκής συνείδησης και ευρωπαϊκής civitas χωρίς άνοιγμα στην Ευρώπη: εκτός από άνοιγμα των συνόρων, χρειάζεται άνοιγμα του μυαλού αποδοχή μιας κοινής ιστορίας και ενός κοινού πολιτισμού.
Οι αντιστάσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι προς το παρόν πανίσχυρες: προέρχονται από τις περισσότερες πολιτικές δυνάμεις οι οποίες οδηγούν τους λαούς σε αντιευρωπαϊκές θέσεις καλλιεργώντας εθνικές και τοπικιστικές ταυτότητες και προειδοποιώντας για τους δήθεν κινδύνους της απώλειάς τους. Καθώς η δεξιά αγκιστρώνεται στον παραδοσιακό πατριωτισμό και η αριστερά θεωρεί την Ευρωπαϊκή Ένωση λέσχη χριστιανών και μεγάλου κεφαλαίου, ο χώρος στον οποίον μπορεί να αναπτυχθεί η ευρωπαϊκή ιδέα συμπιέζεται ασφυκτικά. Προστίθενται εξίσου παραδοσιακές ιδέες ανωτερότητας: δεν ξεχνώ ότι όταν ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί επισκέφτηκε την Ελλάδα δήλωσε εντυπωσιασμένος από το πόσο «οι Έλληνες πολιτικοί γνώριζαν τις διεθνείς υποθέσεις». Ξανα-pardon? Λες και είχε επισκεφτεί φυλή κυνηγών στο δάσος του Αμαζονίου.
Μου φαίνεται ντροπή για τους Ευρωπαίους να γνωρίζουν από την ελληνική ιστορία μόνο το επταετές επεισόδιο της χούντας των συνταγματαρχών στην οποία επικεντρωνόταν η παλαιότερη γενιά Ελλήνων αποδίδοντάς της όλα μας τα δεινά. Έχουμε ευθύνη για την παρουσίαση της ιστορίας μας και για τη δημόσια εικόνα μας: θέλουμε να μας βλέπουν ως τη μικρή, φτωχή χώρα στην άκρη της Μεσογείου με τα υπέρογκα χρέη και τα εξωτικά ηλιοβασιλέματα; Μας ικανοποιούν τα στερεότυπα που έχουν δημιουργηθεί επειδή επί δεκαετίες κραδαίναμε ταυτότητα orientale γραφικότητας; Η επαφή των συν-Ευρωπαίων με τον κόσμο του ελληνικού τουρισμού επιτείνει την άγνοιά τους για την Ελλάδα: αποκομίζουν μια εικόνα διακοπών διαρκείας και μόνιμης ηλιοφάνειας που καθιστά τις πρόσφατες χιονοπτώσεις στην Αττική εξαιρετικά αλλόκοτο φαινόμενο. Με λίγα λόγια, δεν φαίνεται να γνωρίζουν ούτε τι σημαίνει «εύκρατη ζώνη»· πιθανότατα τοποθετούν την Ελλάδα στους τροπικούς -άρα, χιόνι=επεισόδιο επιστημονικής φαντασίας.
Αν ρωτήσουμε στην τύχη Ευρωπαίους πολίτες για τα ιστορικά γεγονότα δύο αιώνων (ας μην έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις για μεγαλύτερο βάθος χρόνου), θα διαπιστώσουμε είτε πλήρη ιστορικό αναλφαβητισμό -ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους- είτε επιφανειακή και πολιτικοποιημένη ενημέρωση: μιαν αόριστη ιδέα για επιλεγμένα πολιτικά θέματα του παρελθόντος. Η πολιτική τοποθέτηση του καθενός αναδεικνύει διαφορετικά επεισόδια της ιστορίας επισύροντας μια σειρά από παρεξηγήσεις: για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια, πολλοί Γάλλοι ασχολούνταν με τη Χρυσή Αυγή: είχαν πεισθεί ότι στην Ελλάδα εκκολαπτόταν το αβγό του φιδιού. Οι δικές μου παρεμβάσεις σε τέτοιες συζητήσεις, όπου υποστήριζα ότι πρόκειται για φαινόμενο που σε λίγα χρόνια δεν θα θυμάται κανείς, αντιμετωπίζονταν με καχύποπτα βλέμματα. Έτσι κι αλλιώς, στην πρόσληψη της ιστορίας, η ενοριακή νοοτροπία και το υποκείμενο αίσθημα της γαλλικής ανωτερότητας καταλήγουν σε λανθασμένες αντιστοιχίσεις:
Αν θέλουμε να προχωρήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και πιθανώς να φτάσει στην ομοσπονδοποίηση, θα χρειαστεί να εμβαθύνουμε στην ιστορία όλων των μελών της πέρα από τα ιστορικά ταμπού και τις ιστορικές καραμέλες (π.Χ. η χούντα του ’67 για μας, ο Μάης του ’68 για τους Γάλλους, η μαφία για τους Ιταλούς κτλ.), η οποία έχει επηρεάσει, αναπόφευκτα, τη δική μας και αντιστρόφως. Το πρόβλημα είναι ότι η εισαγωγή της ευρωπαϊκής εκπαίδευσης σκοντάφτει σε μια πολυδιανυσματική αντιευρωπαϊκή προπαγάνδα, η οποία είναι δικαιολογημένη μόνο στον βαθμό που ανησυχούμε για τη woke culture ή για την τυφλότητα έναντι του εξισλαμισμού. Η δυσφήμιση της Ευρώπης, αντί για την επανόρθωση της, διαιωνίζει τον επαρχιωτισμό και μας καθηλώνει στη διαλεκτική της ανωτερότητας κατωτερότητας μεταξύ ισότιμων χωρών-σε έναν κύκλο παρεξηγήσεων, εξευτελισμών, υπερβολικής υπερηφάνειας και παιδαριώδους ανταγωνισμού.
