Η συγκυρία είναι αντικειμενικά δύσκολη και οι προκλήσεις μεγάλες
Tου Γιάννου Παπαντωνίου*
Η ελληνική οικονομία, μετά από έναν αναπάντεχα καλό πρώτο μεταπανδημικό χρόνο, με αξιόλογη οικονομική ανάκαμψη και μείωση της ανεργίας, επανέρχεται στο γνώριμο έδαφος της προετοιμασίας για την επόμενη κρίση. Η αύξηση των επιτοκίων και του κόστους δανεισμού, που ξεκίνησε ως ανάχωμα στις εντεινόμενες πληθωριστικές πιέσεις, μια δύσκολα ελέγξιμη ενεργειακή κρίση γιατί συνδέεται με τη μετάβαση στο νέο – ακόμα μακρινό – «πράσινο» ενεργειακό μοντέλο, καθώς και γεωπολιτικές αναταραχές, όπως η σημερινή ουκρανική κρίση, που πλήττουν τη διεθνή οικονομία, απαιτούν λεπτούς και αποφασιστικούς χειρισμούς.
Στόχος πρέπει να είναι η εξασφάλιση των δημοσιονομικών συνθηκών που είναι απαραίτητες για την εδραίωση οικονομικής σταθερότητας, η αναβάθμιση της πιστοληπτικής αξιοπιστίας μας – απαραίτητης για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων –, η απορρόφηση των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, και η συγκρότηση αποτελεσματικού μηχανισμού για τη διοχέτευση των επενδυτικών πόρων στην υλοποίηση ενός φιλόδοξου σχεδίου για τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας μας.
Η συγκυρία είναι αντικειμενικά δύσκολη και η πρόκληση μεγάλη. Η ιστορία μας είναι γεμάτη από «τραίνα που χάσαμε». Όμως, στην πρόκληση της συμμετοχής στο νέο κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, ανταποκριθήκαμε θετικά με αδιάλειπτη προσπάθεια μιας περίπου δεκαετίας. Βέβαια, άφρονες πολιτικές των δύο πρώτων κυβερνήσεων μετά την ένταξη στο ευρώ, την περίοδο 2004-2010, παρά λίγο να ακυρώσουν την προσπάθεια. Με μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος – ανάλογο με τα λάθη που έγιναν – αποτράπηκε η καταστροφή και κρατήσαμε το νόμισμα.
Η σημερινή κυβέρνηση, στα δυόμιση χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, έδειξε σχετική επάρκεια στην διαχείριση της εξωτερικής πολιτικής απέναντι στη διογκούμενη τουρκική απειλή καθώς και στη διαμόρφωση πλαισίου οικονομικής πολιτικής εναρμονισμένου με τις απαιτήσεις της σταθερότητας και της ανάπτυξης. Από την άλλη μεριά, βαθμολογήθηκε αρνητικά στη διαχείριση κρίσεων, ιδιαίτερα στην πολιτική προστασία, και στην προώθηση μεταρρυθμίσεων σε κρίσιμους τομείς της κρατικής λειτουργίας, όπως η παιδεία, η υγεία , η Διοίκηση και η Δικαιοσύνη.
Αναποφασιστικότητα και αναποτελεσματικότητα χαρακτηρίζουν τη δράση της σε αυτούς τους τομείς, αντανακλώντας την προβληματική υπόσταση του «επιτελικού κράτους». Στη Ελλάδα δεν έλειψαν, διαχρονικά, οι επιτελείς. Υπάρχει, τόσο μέσα στη χώρα όσο και στο εξωτερικό, πληθώρα μορφωμένων ανθρώπων που μπορούν, και πρέπει, να συμβάλουν στην κατάρτιση σχεδίων δράσης. Πρώτη μου έννοια, όταν ανέλαβα το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών στο ξεκίνημα της προσπάθειας για την ένταξη στο ευρώ, ήταν να στρατολογήσω τους «καλύτερους» για τη συγκρότηση αυτού που άρχισε από τότε να αποκαλείται «οικονομικό επιτελείο». Όταν ξαναδυσκόλεψαν τα πράγματα με τα Μνημόνια, οι τότε κυβερνώντες προσέφυγαν, πολύ σωστά, στα ίδια πρόσωπα. Όμως, ποτέ δεν θεώρησα ότι οι επιτελείς μπορούν να ασκήσουν την οικονομική πολιτική που είχε σχεδιαστεί. Γι’ αυτό χρειάζεται αποτελεσματική διοίκηση και, γενικότερα, καλά οργανωμένο κράτος.
Το μοντέλο που έχει επιλέξει ο σημερινός πρωθυπουργός δεν μπορεί να πάει μακριά την κυβέρνηση. Για να αξιοποιήσει τον απομένοντα χρόνο έως στις εκλογές θα πρέπει να στηριχτεί στους Υπουργούς πραγματοποιώντας παράλληλα τολμηρές μεταρρυθμίσεις στον κρατικό μηχανισμό. Πρέπει καταρχάς να ξεπεραστούν οι αντιστάσεις στην εισαγωγή της αξιολόγησης σε όλα τα στάδια της εξέλιξης των δημοσίων και, βέβαια, των δικαστικών λειτουργών. Είναι αδιανόητο, στην Ελλάδα του 2022, να αποτελούν κριτήρια προαγωγής η αρχαιότητα και οι πολιτικές ή άλλες συγγένειες. Πρέπει, επίσης, να αναπτυχθούν συστήματα διαρκούς μετεκπαίδευσης και επιμόρφωσης των δημοσίων και των δικαστικών λειτουργών ώστε να αναβαθμιστεί το επίπεδο προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Στη Δικαιοσύνη, όλες οι προσπάθειες που έχουν κατά καιρούς αναληφθεί για να περιοριστούν οι τεράστιες καθυστερήσεις στην εκδίκαση υποθέσεων απέτυχαν γιατί προσέκρουαν στην αναποτελεσματικότητα των υπεύθυνων λειτουργών. Κανένα διοικητικό σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν υπάρχει έλλειμμα κατάρτισης και απουσία λογοδοσίας. Τέλος, όλοι οι σημαντικοί τομείς κρατικής δράσης, χρειάζονται αναδιαρθρώσεις και ευρείες αναδιατάξεις στην κατεύθυνση της αποτελεσματικής αξιοποίησης των ανθρώπινων πόρων. Η παιδεία δεν μπορεί να προχωρήσει με βάση την αρχή «κάθε χωριό και πανεπιστήμιο». Εξάλλου, οι αδυναμίες του Εθνικού Συστήματος Υγείας που αναδείχτηκαν στη διάρκεια της πανδημίας στην περιφέρεια σε σύγκριση με τις νοσοκομειακές μονάδες του κέντρου πρέπει να αναταχθούν ώστε να αντιμετωπιστούν οι σημερινές ελλείψεις και ανισότητες.
Όλες οι παραπάνω τομές και παρεμβάσεις έχουν το αποκαλούμενο «πολιτικό κόστος». Αυτό έχει ματαιώσει προηγούμενες προσπάθειες. Όμως όσες πέτυχαν, το ξεπέρασαν, και ανταμείφθηκαν πολιτικά όπως για παράδειγμα το ευρώ. Η διαχείριση των προβλημάτων της σημερινής συγκυρίας, ιδιαίτερα η διαφύλαξη της οικονομικής σταθερότητας και η αξιοποίηση των σημαντικών, δημόσιων και ιδιωτικών, επενδυτικών πόρων που θα εισρεύσουν στην οικονομία, απαιτεί ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης που θα εστιάσει στη βελτίωση του διυπουργικού συντονισμού και της αποδοτικότητας του κρατικού μηχανισμού.
Ισχυροί Υπουργοί και εύρυθμα λειτουργούσες κρατικές υπηρεσίες αποτελούν προϋπόθεση επιτυχίας. Γιατί επιτυχία σημαίνει αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων, αυστηρό έλεγχο των δημοσίων δαπανών – για να αποτραπούν εκτροχιασμοί –, γρήγορες και αξιόπιστες διαδικασίες διαγωνισμών, αξιολογήσεων και αναθέσεων στα επενδυτικά προγράμματα, τήρηση χρονοδιαγραμμάτων στο στάδιο υλοποίησής τους, γρήγορη δικαστική διευθέτηση ενστάσεων που εγείρονται στις διοικητικές διαδικασίες. Σε μια μακρότερη προοπτική, η επιτυχία υποστηρίζεται από ένα σύγχρονο σύστημα εκπαίδευσης, που θα καλύπτει τις ανάγκες σε προσωπικό μιας τεχνολογικά αναβαθμισμένης οικονομίας, και ένα σύστημα υγείας ικανό να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες υγειονομικές κρίσεις.
Αν ξεπεραστούν οι σημερινές δυσκολίες και δρομολογηθεί ένα πειστικό αναπτυξιακό πρόγραμμα στηριγμένο σε ένα αποτελεσματικότερο κράτος, θα ανοίξει ο δρόμος για μια μακρά περίοδο ευημερίας και προόδου.
*Πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής, πρώην υπουργός
