Του Μαργαρίτη Σχοινά*
Αν κάποιος αναζητούσε το κεντρικό ζήτημα που προκάλεσε τον πόλεμο στην Ουκρανία – και ξεπερνούσε την κατεστημένη αντίληψη ότι πρόκειται για θέμα διευθέτησης των παραμέτρων ασφάλειας στην Ευρώπη -τότε η απάντηση είναι προφανής: όταν συζητάμε για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, μιλάμε κυρίως για ζήτημα δημοκρατίας, όχι ασφαλείας.
Εξηγούμαι.
Το μοντέλο της δυτικής ευρωπαϊκής δημοκρατίας με ανοικτές κοινωνίες, πολιτική εναλλαγή, σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες δεν είναι πια ένα προνόμιο λίγων κρατών στη Δύση.
Στις στάχτες του Β Παγκόσμιου Πολέμου και στα συντρίμμια του τείχους του Βερολίνου, η ενωμένη Ευρώπη συμφιλίωσε τη γεωγραφία με την ιστορία. Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής και το μοντέλο κοινωνίας που μας αντιπροσωπεύει μεταλαμπαδεύτηκαν όχι μόνο στη νότια Ευρώπη και τα Βαλκάνια αλλά και σε ένα μεγάλο τόξο δημοκρατίας που ξεκινάει από τις χώρες της Βαλτικής, διέρχεται από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και κατέληξε στη Γεωργία, τη Μολδαβία, την Αρμενία και φυσικά την Ουκρανία.
Αυτός ο άνεμος δημοκρατίας που σάρωσε και άλλαξε την Ευρώπη, ενέπνευσε όχι μόνο την πολιτική και επιχειρηματική τάξη αλλά κυρίως την κοινωνία, τους νέους, τους καλλιτέχνες, τους πολίτες κάθε φύλου, θρησκευτικής, εθνικής και σεξουαλικής ταυτότητας. Χωρίς αμφιβολία αποτέλεσε την ισχυρότερη δύναμη ειρήνης, ευημερίας και μετασχηματισμού σε μια ήπειρο που ρήμαξε πρώτα ο Πόλεμος και μετά ο ολοκληρωτισμός.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία απλά κατέδειξε ότι αυτή – η δικαιωμένη από την Ιστορία διαδικασία – που οι λαοί είδαν ως μοναδική ευκαιρία, για κάποιες κλειστές αυταρχικές ελίτ αποτελεί θεμελιώδη κίνδυνο. Μια δημοκρατική Ουκρανία είναι η μεγαλύτερη απειλή για τη Ρωσία του Πούτιν. Η συζήτηση για την ασφάλεια δεν μπορεί να επισκιάσει ότι ουσιαστικά αυτές τις ιστορικές στιγμές που ζούμε, στην καρδιά της γεωπολιτικής κρίσης βρίσκεται η κρίσιμη και θεμελιώδης ερώτηση για το μέχρι πού μπορεί να φτάσει το δημοκρατικό τόξο στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η απάντηση κατά τη γνώμη μου είναι ευκρινής: αργά ή γρήγορα και η Ρωσία θα είναι δημοκρατική.
Και δεν θα υπάρξει μεγαλύτερη και πιο απόλυτη εγγύηση για ασφάλεια στην Ευρώπη, από τη γέννηση μιας δημοκρατικής Ρωσίας.
Η πορεία προς αυτή την εξέλιξη δεν θα είναι γραμμική ούτε ανώδυνη.
Από τη μια η Ευρώπη πρέπει να παραμείνει ένας φάρος δημοκρατικών αξιών που εμπνέει. Μια Ένωση που συμβολίζει την προστασία, όχι την αμφισβήτηση του Κράτους Δικαίου. Μην ξεχνάμε ότι η δημοκρατική Ουκρανία γεννήθηκε μετά τη δολοφονία νέων που διαδήλωναν στην πλατεία Μεϊντάν κυματίζοντας την ευρωπαϊκή σημαία.
Παράλληλα όμως η ΕΕ πρέπει να συνεχίζει να μαθαίνει να μιλάει τη γλώσσα της ισχύος, όχι μόνο τη γλώσσα των αξιών. Στη φωτιά του πολέμου – όπως νωρίτερα στην πανδημία με τα εμβόλια – γκρεμίσαμε ταμπού δεκαετιών. Με πρωτοφανείς, χωρίς προηγούμενο κυρώσεις και για πρώτη φορά με αγορά όπλων από τον κοινοτικό προϋπολογισμό για την υπεράσπιση μιας φίλης χώρας που δέχεται επίθεση. Και ναι ελπίζω σύντομα – και με μια κοινή ευρωπαϊκή δύναμη αποτροπής.
Η γλώσσα της ισχύος σε συνδυασμό με τη δύναμη των ιδεών, της δημοκρατίας και του τρόπου ζωής μας παράγουν ήδη αποτελέσματα. Η Ευρώπη που εμπνέει, η Ευρώπη που προστατεύει διαμορφώνει πειστικές απαντήσεις στο πεδίο, στην καρδιά της κρίσης.
Η γλώσσα της ισχύος σε συνδυασμό με τη δύναμη των ιδεών, της δημοκρατίας και του τρόπου ζωής μας παράγουν ήδη αποτελέσματα. Η Ευρώπη που εμπνέει, η Ευρώπη που προστατεύει διαμορφώνει πειστικές απαντήσεις στο πεδίο, στην καρδιά της κρίσης.
Ταυτόχρονα όμως σπέρνει και τον σπόρο της δημοκρατίας και πέρα από τα σύνορά της, παντού στην ήπειρο, μέχρι εκεί που φθάνει η επιθυμία όλων των Ευρωπαίων όπου κι αν ζουν, να ζήσουν ελεύθερα και δημοκρατικά.
Γιατί απλά η δημοκρατία παράγει ασφάλεια και ασφάλεια δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία.
*Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
