Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Σίγουρα ο ορθολογισμός είναι βασικό εργαλείο για την πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας. Το ερώτημα, που τίθεται όμως, είναι, ποιους στόχους υπηρετεί η αξιοποίηση του και σε ποια δεδομένα στηρίζεται στο πλαίσιο του σχεδιασμού της δυναμικής της εξέλιξης.
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα οριοθετεί την χρησιμότητα του ορθολογισμού ως εργαλείου στο χώρο της πολιτικής και τον βαθμό λειτουργικότητας του για τον σχεδιασμό και την πραγμάτωση πολιτικών, οι οποίες είναι βιώσιμες σε βάθος χρόνου και καλύπτουν τις ανάγκες των κοινωνιών χωρίς ανισότητες.
Για παράδειγμα, όταν η πολιτική επιλογή ή η ανάλυση της πραγματικότητας βασίζεται σε λανθασμένες προϋποθέσεις, οδηγεί σε ανάλογα συμπεράσματα. Δηλαδή δεν αρκεί μόνο η ορθολογική σκέψη, αλλά πρέπει να στηρίζεται σε δεδομένα, που αποτυπώνουν την πραγματικότητα.
Επίσης οι στόχοι, που υπηρετεί, οι οποίοι μπορεί να μην είναι ορατοί για την πλειοψηφία των πολιτών, προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της αξιοποίησης του και την κοινωνική τους χρησιμότητα.
Στην σύγχρονη πολιτική οπτική κυριαρχεί ο συστημικός πραγματισμός, ο οποίος «τεμαχίζει» την πραγματικότητα και δεν παρέχει αντικειμενικά δεδομένα με γενικεύσιμη προοπτική στην ορθολογική προσέγγιση. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση του μεμονωμένου κοινωνικού συστήματος (π.χ. οικονομικό, εργασιακό, υγείας κ.λ.π.), χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο βαθμός συμβολής του στην πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος.
Αυτό δείχνει, ότι ως προς τα δεδομένα, που στηρίζεται για τον σχεδιασμό της δυναμικής της εξέλιξης, οι συνθήκες δεν είναι λειτουργικές, διότι δεν οδηγούν στην προσέγγιση του συνόλου των διαστάσεων της πραγματικότητας. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εθνική οριοθέτηση της πολιτικής σε συνθήκες αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και οι πολυδιάστατες παρενέργειες τους.
Συμπληρωματικά η πόλωση στο επίπεδο της πολιτικής λειτουργίας είτε στο εσωτερικό των κρατών είτε μεταξύ τους στο διεθνές πεδίο αποδυναμώνει τον ορθολογισμό και πριμοδοτεί το συναίσθημα και το θυμικό με αποτέλεσμα την άνοδο του βαθμού διακινδύνευσης.
Η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας τεκμηριώνει με μεγάλη σαφήνεια τον τρόπο αξιοποίησης του ορθολογισμού στην πολιτική της διαχείριση. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και ο πόλεμος, που ξέσπασε μεταξύ των δύο χωρών, στην σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης αποκαλύπτουν με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο, πως χρησιμοποιείται ο ορθολογισμός στο πολιτικό πεδίο όχι μόνο από αυτές τις δύο χώρες αλλά από την παγκόσμια κοινότητα.
Η αξιοποίηση του γίνεται με μονοδιάστατη βραχυπρόθεσμη οπτική για την προώθηση συγκεκριμένων στόχων στο πλαίσιο γεωπολιτικών συσχετισμών και επιδιώξεων και όχι για την αποκατάσταση λειτουργικών και χωρίς ανισότητες σχέσεων μεταξύ των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας, παρά τον υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ τους σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης, από την οικονομία και την υγεία μέχρι τον πολιτισμό.
Σε αυτό το πλαίσιο η σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας γενικεύεται στον οικονομικό τομέα με την λήψη αποφάσεων για κυρώσεις κατά της Ρωσίας από τις ανεπτυγμένες κοινωνίες με ηγέτη τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η αντιπαράθεση αποκτά πλανητικές διαστάσεις με ανάλογες παρενέργειες.
Συγκεκριμένα ο πόλεμος στην Ουκρανία σύμφωνα με τον David Beasley, εκτελεστικό διευθυντή του World Food Programme (Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, έχει προκαλέσει μια πρωτοφανή επισιτιστική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο, διότι η Ουκρανία και η Ρωσία παράγουν το 30% της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού, το 20% του καλαμποκιού και το 75% έως 80% του ηλιελαίου.
Η έλλειψη επαρκών ποσοτήτων αυτών των προϊόντων σε πλανητικό επίπεδο και ιδιαιτέρως στις φτωχές χώρες προκαλεί την άνοδο των τιμών γενικά και συνθήκες πείνας σε πολλές από αυτές, με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών και την δημιουργία προβλημάτων σε σχέση με την κοινωνική συνοχή στις χώρες υποδοχής τους.
Αν ληφθούν υπόψη και οι επιπτώσεις στον τομέα της ενέργειας, εάν επιβληθεί embargo στην εισαγωγή ορυκτών καυσίμων από την Ρωσία ή η Ρωσία αναστείλει την εξαγωγή τους, τότε μπορεί να υπάρξουν οδυνηρές παρενέργειες στην παγκόσμια οικονομία.
Έχουν πολύ ενδιαφέρον οι εκτιμήσεις ερευνητικών ιδρυμάτων για τις επιπτώσεις σε μια ισχυρή οικονομία, όπως είναι η γερμανική. Σύμφωνα με την Bundesbank (Ομοσπονδιακή Τράπεζα) ο πόλεμος στην Ουκρανία θα επηρεάσει για ένα χρονικό διάστημα την γερμανική οικονομία.
Το κλίμα ανασφάλειας (συρρίκνωση κατανάλωσης λόγω ανόδου των τιμών στους τομείς ενέργειας, επισιτισμού κ.λ.π.) θα επιδράσει στην οικονομική ανάκαμψη. Οι τιμές έχουν ήδη αυξηθεί κατά 5,1% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Επίσης το Institut für Weltwirtschaft (Ινστιτούτο για την Παγκόσμια Οικονομία, IfW) εκτιμά, ότι ο πληθωρισμός το 2022 θα κυμανθεί στο 5,8%.
Σύμφωνα δε με έρευνα του Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung (Γερμανικό Ινστιτούτο Έρευνας στην Οικονομία, DIW) ένα γερμανικό embargo στην εισαγωγή ενέργειας από την Ρωσία θα επιφέρει συρρίκνωση της οικονομίας, η οποία μετά από 18 μήνες θα κυμαινόταν στο 3% περίπου και θα διαρκούσε 10 χρόνια. Επίσης η απαγόρευση εισαγωγών θα οδηγούσε σε 2,3% άνοδο του πληθωρισμού.
Επιπτώσεις βέβαια θα υπήρχαν και στη Ρωσία. Η εύρεση νέων αγοραστών (π.χ. Κίνα) θα την ανάγκαζε να μειώσει τις τιμές. Αυτό θα αποσταθεροποιούσε την ρωσική οικονομία με επιπτώσεις και στην πολιτική διαχείριση στο εσωτερικό της χώρας.
Ιδιαιτέρως στην Ελλάδα, η οικονομία της οποίας έχει πολύ υψηλό χρέος και χαμηλό δείκτη ενεργειακής και επισιτιστικής επάρκειας, που σημαίνει αδυναμία αντιμετώπισης του εισαγόμενου πληθωρισμού, ο βαθμός διακινδύνευσης είναι πολύ υψηλός.
Σύμφωνα με την Moody‘ s το έλλειμμα θα υπερβεί το 5% (5,2%), ο πληθωρισμός θα κυμανθεί στο 5% σε ετήσια βάση και ο ρυθμός ανάπτυξης δεν θα υπερβεί το 3%. Τον Μάρτιο 2022 σύμφωνα με την Eurostat ο πληθωρισμός κυμάνθηκε στο 8%.
Από την εμπειρική αποτύπωση των συνθηκών, που επικρατούν σε πλανητικό επίπεδο με αφετηρία τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, προκύπτει, ότι ο τρόπος αξιοποίησης του ορθολογισμού στην πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας παράγει επικίνδυνες ανισορροπίες.
Αυτό οφείλεται στην λογική του πολιτικού συστήματος να αξιοποιεί τον ορθολογισμό για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, οι οποίοι «τεμαχίζουν» την δυναμική της εξέλιξης ανάλογα με τις επιδιώξεις του στα στενά όρια ενός κοινωνικού συστήματος (π.χ. οικονομία) ή του εθνικού κράτους, αν και στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης ο καταμερισμός εργασίας στους διάφορους τομείς δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης και αλληλεπίδρασης.
Δεν κατανοείται, ούτε λαμβάνεται υπόψη, ότι αυτός τρόπος πολιτικής διαχείρισης προϋποθέτει δεδομένα, τα οποία δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα ως ενιαίο σύνολο παραμέτρων, που οριοθετούν τις σχέσεις των κοινωνιών στο πλαίσιο της δυναμικής της εξέλιξης. Το αποτέλεσμα είναι η διαμόρφωση επικίνδυνων ανισορροπιών, όπως οι παρενέργειες του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας (αύξηση των τιμών στον τομέα της ενέργειας και των τροφίμων, διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, δημιουργία συνθηκών πείνας στις φτωχές χώρες, καθυστέρηση στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, απειλή κατά της βιωσιμότητας του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας, μαζική μετακίνηση πληθυσμών κ.λ.π.).
Ουσιαστικά ο ορθολογισμός στο πλαίσιο της πολιτικής διαχείρισης αποδυναμώνεται και μετατρέπεται σε εργαλείο για την βραχυπρόθεσμη προώθηση επιδιώξεων, οι οποίες διαρρηγνύουν την παγκόσμια συνοχή και απειλούν την ειρηνική και βιώσιμη πορεία προς το μέλλον, ενώ παράλληλα οριοθετείται από την οπτική της λήψης αποφάσεων, οι οποίες δεν αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα ως πολυδιάστατο ενιαίο μέγεθος, αλλά την «τεμαχίζουν» σε επιμέρους αυτόνομα κοινωνικά συστήματα ή μεμονωμένες κοινωνίες, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο υψηλός βαθμός αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ τους.
Επίσης δεν γίνεται η απαραίτητη λειτουργική αξιοποίηση των επιστημονικών μεθοδολογικών εργαλείων για την ανάλυση και κατανόηση της λειτουργίας των κοινωνιών στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης στην σύγχρονη πολύπλοκη πραγματικότητα στην δυναμική προβολή της σε βάθος χρόνου.
Τέλος καθοριστικό ρόλο για την ορθολογική πολιτική διαχείριση της εξέλιξης παίζει η σύνδεση της με το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον και η ανάληψη της κοινωνικής ευθύνης από πολίτες, οι οποίοι λειτουργούν ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα στο πολιτικό πεδίο και όχι ως καταναλωτές φαντασιώσεων για το μέλλον και την μονοδιάστατη ατομική υλική ευημερία.
Πηγή: metarithmisi.gr
