Του Xρίστου Χ. Λιάπη*
Το Mundial του Qatar είναι σίγουρα ένα από τα πιο αντιφατικά Mundial όλων των εποχών. Μέχρι προσφάτως, το εμιράτο κατηγορούταν για στενές σχέσεις υπόθαλψης της ισλαμικής τρομοκρατίας, ενώ τώρα βρίσκεται στο θετικό επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Xώρα με μηδενική ποδοσφαιρική παράδοση, αλλά με τεράστια οικονομική ευμάρεια, αντλούμενη από τα μεγάλα αποθέματα ρυπογόνων ορυκτών καυσίμων -κυρίως πετρελαίου και φυσικού αερίου- που την καθιστά ικανή να οικοδομεί πολυτελή στάδια στη μέση της ερήμου, με τίμημα, όμως, την καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων και των ελευθεριών, ακόμη και την απώλεια της ίδιας της ζωής πολλών από τους αλλοδαπούς μετανάστες οι οποίοι αναζήτησαν δουλειά στο ζάμπλουτο εμιράτο, προσφέροντας φτωχό εργατικό δυναμικό για την ανέγερση των φαραωνικών υποδομών που απαιτούσε το μεγαλεπήβολο σχέδιο της διοργάνωσης του Παγκόσμιου Ποδοσφαιρικού Κυπέλλου. Η “Daily Mail” κάνει, μάλιστα, λόγο για 2.823 μετανάστες που έχασαν τη ζωή τους ανεγείροντας τα έργα υποδομής και οργάνωσης του Καταριανού Mundial 2022.
Οι περισσότεροι από τους εργάτες αυτούς που υποχρεώθηκαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους υπό καθεστώς σύγχρονης σκλαβιάς, προέρχονται από την Ινδική Υποήπειρο, ενώ ανάμεσά τους αναφέρονται αυξημένα ποσοστά νεφρικής ανεπάρκειας, λόγω της εξαντλητικής εργασίας τους υπό τις κλιματολογικές συνθήκες της ερήμου και χωρίς πρόσβαση στο αναγκαίο πόσιμο νερό. Ένα εκρηκτικό άνυδρο μείγμα που προάγει την αφυδάτωση και τη συνακόλουθη νεφρική κατάρρευση. Έχω υπηρετήσει ως Αγροτικός Ιατρός και σε Μονάδα Τεχνητού Νεφρού και έχω δει τη γαιώδη, στο χρώμα της ερήμου, χροιά στο δέρμα των νεφροπαθών συνανθρώπων μας, κάτω από το οποίο, φουσκώνει υποδόρια, σαν έρπουσα οχιά της ερήμου, η φίστουλα –μια αρτηριοφλεβική επικοινωνία που διευκολύνει τις διαδικασίες αιμοκάθαρσης-. Λίγα χρόνια πριν το Αγροτικό μου, είκοσι χρόνια πριν από το σύγχρονο Mundial του Qatar, στο οποίο, το επίπεδο ευαισθησίας για τα εργασιακά δικαιώματα, αλλά και για τα υπόλοιπα δικαιώματα των γυναικών ή των ομοφυλόφιλων, συναγωνίζεται τα χαμηλά επίπεδα ερημικού υετού, έγραφα, ως φοιτητής Ιατρικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το καλοκαίρι του 2002, με τη χώρα μας να εξαρθρώνει, εκείνη την περίοδο, την τρομοκρατική οργάνωση της 17 Νοέμβρη και να ετοιμάζεται να διοργανώσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, το παρακάτω άρθρο:
Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, ΟΙ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΕΣ ΚΑΙ Η ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ
21 Ιουλίου 2002
Αφού εξάντλησε τη θεματολογία της σε επαληθευμένες και ανεπαλήθευτες πληροφορίες για τη δίωξη των τρομοκρατών, αφού ανακύκλωσε τις συνηθισμένες κοινολογίες για τον επερχόμενο καύσωνα, η επικαιρότητα ασχολήθηκε και με το τέταρτο, κατά σειρά, θανατηφόρο, εργατικό ατύχημα που σημειώθηκε στο Ολυμπιακό Χωριό, στοιχίζοντας τη ζωή ενός αλλοδαπού εργάτη. Βεβαίως η εξάρθρωση της τρομοκρατίας είναι μια σημαντική επιτυχία που πιστώνεται στη δημοκρατικά συντεταγμένη πολιτεία. Παρασυρόμενοι, όμως, όλοι μας από την έκπληξη, τους πανηγυρισμούς, τα σενάρια και τα παρασενάρια που τροφοδοτούν οι αστυνομικές έρευνες λησμονούμε πως η εξάλειψη της τρομοκρατίας δεν είναι το ζητούμενο, αλλά ένα από τα δεδομένα της λειτουργίας της δημοκρατίας.
Η κοινωνία, η πολιτεία και η επικαιρότητα, θριαμβολογώντας για την επίτευξη αυτού που κανονικά θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο, αποπροσανατολίζονται από τις κρίσιμες προκλήσεις, η διαχείριση των οποίων είναι αυτή που ουσιαστικά καταξιώνει ή απαξιώνει τη λειτουργία του κράτους. Η ποιότητα, το θεσμικό περιεχόμενο και η αποτελεσματικότητα της δημοκρατικής μας λειτουργίας δεν αξιολογούνται μέσα από τη μονόσημη καταγραφή επιτυχιών στο μέτωπο της τρομοκρατίας, αλλά αντίθετα αντανακλώνται στην ικανότητα της πολιτείας να ανταποκρίνεται παραγωγικά στο σύνολο των εθνικών υποθέσεων και να τροφοδοτεί τους πολίτες με ένα πολύμορφο όραμα ανάπτυξης, τόσο στο επίπεδο των συνθηκών της καθημερινότητας, όσο και στο πεδίο των διεθνών εξελίξεων.
Μια τέτοια, εθνική, υπόθεση είναι αναμφισβήτητα και οι Ολυμπιακοί Αγώνες που καλούμαστε να διοργανώσουμε. Μια υπόθεση με τεράστια οφέλη για τη χώρα μας που ταυτόχρονα εγκυμονεί μεγάλες οικονομικές και εθνικές απώλειες, σε περίπτωση κακοδιαχείρισης ή αποτυχίας, ενώ –όπως πληροφορούμαστε από τα «ψιλά» γράμματα της επικαιρότητας- έχει συχνά και ανθρώπινες απώλειες. Η ζωή του μετανάστη Μανέα Μαρινέλ που χτίζει το Ολυμπιακό Χωριό μπορεί να μην είναι ειδησεογραφικά τόσο ελκυστική όσο η μυθιστορηματική ζωή των διαφόρων τρομοκρατών και παρατρομοκρατών που έχουν εισβάλλει, τελευταία, μέσω της τηλεόρασης, στην καθημερινότητά μας. Δεν πρέπει να προσπερνούμε όμως τα θύματα των έντονων οικοδομικών ρυθμών που επέβαλαν οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στα ολυμπιακά έργα και η ανάλγητη κερδοσκοπία ορισμένων εργολάβων που, ανεξέλεγκτοι από τον κρατικό μηχανισμό, αδιαφορούν για τις συνθήκες ασφάλειας στα έργα αυτά. Δεν πρέπει να τα προσπερνούμε γιατί έτσι προσφέρουμε άλλοθι στους τρομοκράτες που, συμψηφίζοντας τις στυγνές δολοφονίες αθώων με τα επίσης αθώα θύματα των εργατικών ατυχημάτων, χαλκεύουν το σαθρό ιδεολογικό υπόβαθρο των πράξεών τους. Η τηλεόραση, σε πλήρη, αρνητική αναλογία με την κοινωνία αδυνατεί, για ακόμα μια φορά, να ξεχωρίσει το ουσιώδες από το επουσιώδες και προσφέρει αφειδώλευτα, εν είδη σαπουνόπερας, την ατέρμονη σεναριολογία της τρομοκρατίας ως υποκατάστατο για την καινή ουσιαστικών ενδιαφερόντων και προβληματισμών ζωή των τηλεθεατών.
Η πάταξη της τρομοκρατίας είναι ένας πολύ σημαντικός συντελεστής δημοκρατικής ομαλότητας και –κοντά στα άλλα- συντελεί αποφασιστικά στη διαμόρφωση του απαραίτητου για τη διοργάνωση της Ολυμπιάδας κλίματος ασφάλειας. Η αποτελεσματικότητα, όμως της συντεταγμένης πολιτείας αναδεικνύεται, κατά πρώτο λόγο, μέσα από τη δημιουργική διαχείριση της ομαλότητας και δευτερευόντως μέσα από τη δυναμική καταπολέμηση της ανωμαλίας. Όταν θριαμβολογούμε για το δεδομένο αδυνατώντας να διακρίνουμε το ζητούμενο τότε βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αδράνεια των υψηλών σκοπών, την τελμάτωση των ιδεών και την απουσία ουσιαστικού οράματος μελλοντικής αναφοράς. Ένα τέτοιο όραμα αποτελεί η διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων και η πραγμάτωση των αξιών που αυτοί αντιπροσωπεύουν· αξίες που δεν μπορεί να καυχηθεί πως υπηρετεί η κοινωνία μας όταν μεταχειρίζεται την εξαθλίωση, την απελπισία, ακόμα και τις ίδιες τις ζωές των οικονομικών μεταναστών για να χτίσει βεβιασμένα, σπασμωδικά και με αμφίβολές συνθήκες ασφάλειας τα ολυμπιακά έργα.
Πριν από αρκετό καιρό παρακολουθήσαμε στις τηλεοπτικές μας οθόνες μια σκηνή συμβολικά δραματική. Στη Σεούλ, κατά την ανέγερση ενός μνημείου προς τιμήν των Ολυμπιακών Αγώνων του 88 που διοργανώθηκαν εκεί, ένα ελικόπτερο προσπαθούσε να τοποθετήσει ένα γιγάντιο μεταλλικό ομοίωμα της ολυμπιακής φλόγας πάνω σε μια σιδηροκατασκευή. Ο έλικας του, όμως, μπλέχθηκε στις σιδηροπλεγμένες φλόγες της ολυμπιακής φωτιάς και το ελικόπτερο συνετρίβει φλεγόμενο στη βάση του τεράστιου μεταλλικού πυρσού παρασέρνοντας στον θάνατο το πλήρωμά του. Δεν είμαστε, σίγουρα, η μόνη χώρα όπου συμβαίνουν ‘ολυμπιακά ατυχήματα’. Ο άνθρωπος, έλκεται από τη λάμψη, τα φώτα και την οικουμενική προβολή των Ολυμπιακών Αγώνων όπως οι πεταλούδες έλκονται από το φως και πετούνε αυτοκαταστροφικά γύρω του μέχρι να κάψουν τα φτερά τους. Είμαστε, όμως, η χώρα όπου γεννήθηκε το ολυμπιακό πνεύμα, ως ύψιστη έκφραση των αξιών του μέτρου και του «αγωνιζόμενου ανθρώπου». Στις σημερινές Ολυμπιάδες της εμπορευματοποίησης, των τηλεοπτικών δικαιωμάτων, της αδηφάγου επιφανειακής εικονοπλασίας και της υπερφίαλης εξεικόνισης της μεγαλοπρέπειας του κενού στενεύουνε τα περιθώρια για να καρποφορήσουνε τα ολυμπιακά οράματα. Τα φλεγόμενα συντρίμμια του ελικοπτέρου που καπνίζουν σαν μεταλλικά αποκαΐδια της ολυμπιακής φλόγας, γύρω από το μνημείο της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, στέλνουνε το δικό τους μήνυμα καλώντας μας να επαναπροσδιορίσουμε την κλίμακα των αξιών μας και να αποκαταστήσουμε την κλονισμένη σχέση μας με το μέτρο.
Όταν, όμως, οι στόχοι και τα οράματα χρεοκοπούν, τότε αναζητούνται αφορμές για εγκώμια στην επίτευξη αυτών που θα έπρεπε να θεωρούνται προαπαιτούμενα. Έτσι η τρομοκρατία κοντεύει να καταφέρει, τώρα που πνέει τα λοίσθια, αυτό που δεν πέτυχε στα τόσα χρόνια της δράσης της· κοντεύει, δηλαδή, να αναδειχθεί σε «Λυδία Λίθο» της δημοκρατικής μας λειτουργίας, σε τιμητή των εθνικών και των πολιτειακών μας επιτυχιών.
Η εποχή των τρομοκρατών ανήκει στο σκοτεινό παρελθόν της πολιτικής και της κοινωνικής ιστορίας. Όπως στο παρελθόν ανήκουν και οι εποχές του «Γεφυριού της Άρτας» που, όπως και πολλά ολυμπιακά έργα, «…ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν…» και για να στεριώσει χρειαζότανε ανθρώπινες ζωές χτισμένες στα θεμέλιά του. Στο παρελθόν πρέπει να παραδοθεί και η ανθρώπινη ματαιοδοξία που σπρώχνει τα ελικόπτερα να πετούν, σαν τεράστιες σιδερένιες πεταλούδες, γύρω από τη σβησμένη ολυμπιακή φλόγα, για να προσφέρουν, τελικά, την ανάφλεξή τους ανθρωποθυσία στον σύγχρονο ‘Ολυμπισμό’. Το 2004 –όμως- οι Ολυμπιακοί Αγώνες καλούνται να αναβιώσουν σε μια χώρα όπου η ολύμπια ηρεμία των ανθρωπόμορφων αρχαίων θεών της είχε από πολύ παλιά τοποθετήσει την ανθρώπινη αξία στο κέντρο του πολιτισμού, κλείνοντας τους λογαριασμούς της ανθρωπότητας με τις ανθρωποθυσίες.
Με τέτοια βαριά κληροδοτήματα πορευόμαστε προς την Ολυμπιάδα του 2004. Όταν, όμως, τα προαπαιτούμενα εμφανίζονται ως στόχοι τότε στερεύουν οι πηγές των οραμάτων. Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας είναι μια αναγκαία αλλά όχι και -από μόνη της- ικανή συνθήκη για την επίτευξη των μεγάλων εθνικών στόχων, όπως η Ολυμπιάδα της Αθήνας και η έκφραση μέσα από αυτήν της ανάγκης για μια πιο ανθρωποκεντρική κατεύθυνση του πολιτισμού. Η τυφλή βία της τρομοκρατίας αποτελεί την έσχατη προσβολή της ανθρώπινης ζωής, αλλά πριν καυχηθεί η κοινωνία μας για τη νίκη που κατήγαγεν ενάντια στους τρομοκράτες ας προβληματιστεί για το αν η ίδια σέβεται περισσότερο τη ζωή και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων που οικοδομούν τα ολυμπιακά έργα. Τα μεγάλα στοιχήματα που θα αναδείξουν την αποτελεσματικότητά της δημοκρατικής μας κοινωνίας και πολιτείας παραμένουν ακόμη ανοικτά και αυτό θα πρέπει να γίνει έγκαιρα αντιληπτό, γιατί αλλιώς το 2004 μπορεί να λάβουμε ως άλλοι Ιουλιανοί πικρό χρησμό που θα λέει πως στέρεψε η Κασταλία Πηγή και «…απέσβετω και λάλων ύδωρ…».
*Ψυχίατρος – Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Πρόεδρος ΔΣ ΚΕΘΕΑ
Μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας
