Του Τάκη Θεοδωρόπουλου
Το τελευταίο βιβλίο που εξέδωσε ο Αντρέ Μαλρώ έχει τον τίτλο: «L’homme précaire et la littérature». Δύσκολη η μετάφρασή του στη γλώσσα μας. Précaire θα μπορούσε να σημαίνει πρόσκαιρος, ανασφαλής και ό,τι άλλο σχετικό. Το βιβλίο το εξέδωσε τη δεκαετία του εβδομήντα, μετά τον Μάη του ’68, και οφείλω να πω ότι αυτό που έχω συγκρατήσει από την ανάγνωσή του είναι ο ορισμός του κόσμου του ως τον «πρώτο παγκόσμιο πολιτισμό της Ιστορίας». Είναι ό,τι εμείς, υποτελείς της αγγλοσαξονικής ηγεμονίας στη σκέψη, αποκαλούμε «παγκοσμιοποίηση». Αναλογισθείτε τη διαφορά της παραγωγής πολιτισμικού πλούτου: Η «παγκοσμιοποίηση» είναι μια παθητική έννοια που παραπέμπει κυρίως σε οικονομικές συναλλαγές. Ο «πρώτος παγκόσμιος πολιτισμός της Ιστορίας» εντάσσει στον ορίζοντα του κόσμου μας τον ορίζοντα που έβλεπε ο Μαλρώ όταν έβαζε δίπλα στα έργα της γλυπτικής από την Καμπότζη τη ζωγραφική του Γκόγια. Και τα συνέκρινε πιστεύοντας ότι ανήκουν στο ίδιο σύστημα αξιών, αυτό που οικοδόμησε ο «πρώτος παγκόσμιος πολιτισμός της Ιστορίας».
Ο Μαλρώ έβλεπε μπροστά και δικαιώθηκε. Στον σημερινό κόσμο δεν υπάρχουν στεγανά μεταξύ των πολιτισμών και των έργων τους. Η Αφροδίτη της Μήλου ανταγωνίζεται το οποιοδήποτε αριστούργημα της ανατολικής τέχνης. Δεν υπερέχει αυτομάτως επειδή είναι «ελληνικό», όπως συνέβαινε στον δέκατο ένατο ή ακόμη και τον εικοστό αιώνα. Υπόκειται στην κρίση ενός αξιολογικού συστήματος, που υπερβαίνει τα όρια αυτού που τη δημιούργησε. Είναι αυτό που προκαλεί το αίσθημα του «πρόσκαιρου» στον άνθρωπο του Μαλρώ. Ο σύγχρονος κόσμος τού στέρησε την ασφάλεια της αιωνιότητάς του. Ο δυτικός άνθρωπος πίστευε σ’ αυτήν. Η Ακρόπολη του ενέπνεε ασφάλεια. Δεν μπορούσε να την ανταγωνισθεί ούτε το Τατζ Μαχάλ ούτε οι Πυραμίδες των Αζτέκων. Κάποτε ήταν μοναδική. Σήμερα διεκδικεί τη μοναδικότητά της.
Ο «πρόσκαιρος άνθρωπος» του Μαλρώ είναι ο άνθρωπος που διεκδικεί την ασφάλεια της συνείδησής του, που δεν τη θεωρεί δεδομένη αναπαύοντάς την είτε σε θρησκευτικές είτε σε ιδεολογικές προδιαγραφές. Ο «πρόσκαιρος άνθρωπος» είναι αυτός που ψάχνει τον δρόμο του μέσα από τις σκιές της αμφιβολίας. Τη βρίσκει δεν τη βρίσκει; Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι την ψάχνει.
Ας παρακάμψουμε τις συγκεκριμένες συντεταγμένες της νεοελληνικής ύπαρξης. Τη θέση μας στη νότια Βαλκανική, τη μονίμως προβληματική μας σχέση με την Τουρκία, τα ευάλωτα σύνορά μας απέναντι σε μια μουσουλμανική Ανατολή, που θεωρεί την Ελλάδα πύλη της Δυτικής Ευρώπης. Ας τα παρακάμψουμε, αν θέλουμε να συνειδητοποιήσουμε ποια είναι η πραγματική μας θέση στον σύγχρονο κόσμο. Και δεν εννοώ τη γεωστρατηγική σημασία της χώρας μας. Προς Θεού! Δεν υποτιμώ τη σημασία της γεωστρατηγικής της θέσης, της ισορροπίας στο Αιγαίο, ιδιαιτέρως δε τη σοβαρότητα της γραμμής άμυνας απέναντι στα μεταναστευτικά κύματα που έχει καταφέρει να οργανώσει τα τελευταία χρόνια. Εννοώ κατά μείζονα λόγο τη σημασία του πολιτισμού της για τον «πρόσκαιρο άνθρωπο» του κόσμου μας. Υπάρχει μια ελληνική βλακεία, δεν έχω αντίρρηση. Είναι αυτή που ταυτίζει τον ελληνικό πολιτισμό με το Φεστιβάλ Επιδαύρου ή με το «Μαργαρίτα Μαγιοπούλα» του Θεοδωράκη – αριστούργημα ειρήσθω εν παρόδω. Πλην όμως, πλην όμως.
Ο «πρόσκαιρος άνθρωπος» έχει ανάγκη από κάτι παραπάνω. Το «Αχ Μαργαρίτα Μαγιοπούλα» μπορεί να τον συγκινεί, όπως εμένα με συγκινεί, όμως δεν του φτάνει. Ζητάει κάτι παραπάνω για να σταθεί στα πόδια του. Αυτό το «παραπάνω» το λένε Ελληνικό Πολιτισμό. Ελάτε τώρα. Τι σημαίνει για όλους εμάς που μιλάμε ελληνικά «Ελληνικός Πολιτισμός»; Είναι μια οντότητα που διαθέτει όρια και εσωτερική συνέπεια; Ή μήπως ένα σημείο στίξης στη διεθνή πραγματικότητα, μια τελεία, ένα θαυμαστικό, που αναζητά στα τυφλά τη νοηματοδότηση του κόσμου του;
Εχει τη δύναμη αυτός ο «Ελληνικός Πολιτισμός» να διεκδικήσει κάποια θέση στον κόσμο του; Θα έλεγα, ναι. Αρκεί να το συνειδητοποιήσει. Αρκεί να συνειδητοποιήσει ότι η θέση του στον σύγχρονο κόσμο δεν είναι δεδομένη. Την έννοια της «ελευθερίας» δεν μας τη χάρισε κανείς. Την υπερασπιστήκαμε όπως οι κληρονόμοι υπερασπίζονται την κληρονομιά τους.
Πηγή: kathimerini.gr
