Του Ρίτσαρντ Χάας*
Για περισσότερα από 75 χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαδραμάτιζαν τεράστιο, εποικοδομητικό ρόλο στον κόσμο. Σίγουρα διαπράχθηκαν μεγάλα λάθη, όπως ο πόλεμος του Βιετνάμ και ο πόλεμος στο Ιράκ το 2003, αλλά οι ΗΠΑ έκαναν το σωστό πολύ πιο συχνά.
Τα αποτελέσματα μιλούν από μόνα τους. Η είσοδος των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποδείχθηκε καθοριστική. Εν μέρει λόγω της προτροπής των Αμερικανών, η αποικιακή εποχή έφτασε σε ένα γρήγορο, αν και όχι απόλυτα ειρηνικό, τέλος. Η δημιουργία μιας μεταπολεμικής τάξης συμμαχιών συνέβαλε στο να εξασφαλιστεί ότι ο Ψυχρός Πόλεμος θα παρέμενε ψυχρός και έληξε με όρους σύμφωνους με τα Δυτικά συμφέροντα και αξίες. Μια σειρά θεσμών και πολιτικών έθεσαν τα θεμέλια για άνευ προηγουμένου παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη και αύξηση του προσδοκώμενου χρόνου ζωής των ανθρώπων.
Αλλά η ικανότητα των ΗΠΑ να συνεχίσουν να διαδραματίζουν μεγάλο και σημαντικό παγκόσμιο ρόλο καθίσταται ολοένα πιο αβέβαιη. Ορισμένοι από τους λόγους στους οποίους οφείλεται αυτό δεν έχουν καμία σχέση με τις ΗΠΑ, αλλά επηρεάζουν τη θέση τους.
Υπάρχουν νέες εξωτερικές προκλήσεις. Η οικονομία των ΗΠΑ, υπεύθυνη για το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παράγει σήμερα μόνο το ένα τέταρτο. Η στρατιωτική ισχύς είναι πλέον ευρέως κατανεμημένη μεταξύ άλλων χωρών και ομάδων. Οι ενεργειακοί και οι ορυκτοί πόροι, καθώς και παραγωγικοί κόμβοι από τους οποίους εξαρτώνται οι ΗΠΑ και άλλα κράτη, είναι επίσης ευρέως κατανεμημένοι. Αυτή η κατανομή ισχύος και πλούτου παρέχει σε άλλους τη δυνατότητα να αντισταθούν ή να αντιμετωπίσουν την επιρροή και την ισχύ των ΗΠΑ. Η θέση της Αμερικής σε αυτόν τον κόσμο είναι γενικής υπεροχής, αλλά όχι κυριαρχίας.
Η ικανότητα της Αμερικής να επιβάλλει τη θέλησή της περιορίζεται περαιτέρω από την παγκοσμιοποίηση. Είτε πρόκειται για την κλιματική αλλαγή είτε για ιούς, οι ΗΠΑ δεν μπορούν να μείνουν ανεπηρέαστες από τις δαπανηρές συνέπειες των εξελίξεων πέρα από τα σύνορά τους ή να δημιουργήσουν λύσεις από μόνες τους. Ούτε ο απομονωτισμός ούτε η μονομέρεια είναι βιώσιμες λύσεις.
Η πιο σοβαρή απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια και σταθερότητα, ωστόσο, πηγάζει από τις εξελίξεις εντός των ΗΠΑ, από τις βαθιές πολιτικές και κοινωνικές διαιρέσεις που απειλούν την ανταγωνιστικότητα της χώρας, την ικανότητά της να σχεδιάζει και να εφαρμόζει συνεκτικές πολιτικές, ακόμη και τη σταθερότητά της.
Αναμφίβολα, ορισμένοι αναγνώστες θα αισθανθούν κάτι παραπάνω από λίγη χαιρεκακία και θα ικανοποιηθούν από τις δυσκολίες των ΗΠΑ, μετά από δεκαετίες που υποχρεούνταν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Αμερικής. Αλλά οποιαδήποτε τέτοιας μορφής ικανοποίηση θα είναι σύντομη, γιατί σε έναν κόσμο που ενίοτε είναι βίαιος και πάντα παγκόσμιος, οι δυσκολίες των ΗΠΑ μπορούν και θα γίνουν γρήγορα και δικές τους. Η περαιτέρω διάβρωση της αμερικανικής δημοκρατίας θα επιτρέψει σε αντιδημοκρατικές κυβερνήσεις αλλού στον κόσμο να δικαιολογήσουν και να επεκτείνουν την καταστολή των δικών τους πληθυσμών. Και δίχως μια ισχυρή αμερικανική οικονομία, θα επιβραδυνθεί και η ανάπτυξη των οικονομιών άλλων χωρών, λόγω της μείωσης των εξαγωγών τους.
Μια πιο αδύναμη και λιγότερο προβλέψιμη Αμερική θα έφθειρε τον ιστό των συμμαχιών, οι οποίες, για να είναι αποτελεσματικές, απαιτείται η αμοιβαία συνδρομή να είναι σχεδόν βέβαιη. Παρομοίως, θα ενισχυόταν η πεποίθηση των όποιων εχθρών ότι μπορούν να ενεργούν ατιμώρητα. Το αποτέλεσμα θα ήταν ένας κόσμος πιο συχνών συγκρούσεων, όπου τα προηγμένα όπλα θα πολλαπλασιάζονταν ευρύτερα και οι επιθετικές χώρες θα ασκούσαν μεγαλύτερη επιρροή.
Επιπλέον, μια Αμερική στραμμένη στο εσωτερικό της και διχασμένη δεν θα έχει την ικανότητα και τη συναίνεση να πρωτοστατεί στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, όπως είναι η κλιματική αλλαγή. Χωρίς αμερικανικούς πόρους και ηγεσία, το ήδη μεγάλο χάσμα μεταξύ αυτών των παγκόσμιων προκλήσεων και των παγκόσμιων απαντήσεων σχεδόν σίγουρα θα διερυνθεί. Δεν υπάρχει άλλη χώρα (ή ομάδα χωρών) που να είναι πρόθυμη και ικανή να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή.
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αν οι ΗΠΑ θα ξαναβρούν σύντομα τα ερείσματα τους και θα αρχίσουν να μοιάζουν με τη χώρα των προηγούμενων 75 ετών. Υπάρχουν κάποιες καθησυχαστικές ενδείξεις. Η αμερικανική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία ήταν σημαντική. Τα αποτελέσματα των ενδιάμεσων εκλογών του Νοεμβρίου 2022 ήταν καθησυχαστικά, καθώς πολλοί από τους πιο ακραίους υποψηφίους, που αποτελούσαν τη μεγαλύτερη απειλή για την αμερικανική δημοκρατία, ηττήθηκαν.
Υπάρχουν όμως και λιγότερο καθησυχαστικές εξελίξεις. Μόλις συμπληρώθηκε μια διετία από την επίθεση της 6ης Ιανουαρίου του 2021 στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ, η οποία κόντεψε να καταστρέψει την αμερικανική δημοκρατία και κανείς δεν μπορεί να υποθέσει ότι τέτοιες βίαιες διαμαρτυρίες δεν θα επαναληφθούν. Και τώρα που μια διαιρεμένη κυβέρνηση είναι και πάλι πραγματικότητα, μένει να δούμε αν ένας Δημοκρατικός πρόεδρος και μια Δημοκρατική Γερουσία θα μπορέσουν να συνεννοηθούν για το οτιδήποτε με μια Βουλή υπό την ηγεσία των Ρεπουμπλικανών. Τα πρώτα σημάδια δεν είναι καλά, καθώς οι πρόσφατα ενισχυμένοι Ρεπουμπλικανοί δείχνουν να είναι επικεντρωμένοι περισσότερο στη διερεύνηση και την παρεμπόδιση παρά στη νομοθεσία και την ηγεσία.
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είχε αναφέρει χαρακτηριστικά πως «μπορείς πάντα να βασίζεσαι στους Αμερικανούς ότι θα κάνουν το σωστό – αφού έχουν δοκιμάσει όλα τα άλλα». Αυτό το απόφθεγμα πρόκειται να δοκιμαστεί. Το πρόβλημα για τον υπόλοιπο κόσμο είναι ότι, ενώ θα επηρεαστεί σημαντικά από αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ, έχει ελάχιστες (ή και καμία) δυνατότητες να επηρεάσει τις εξελίξεις εκεί. Πρόκειται για μια άβολη αλλά αναπόφευκτη πραγματικότητα.
* Ο Richard Haass, πρόεδρος του Council on Foreign Relations, διετέλεσε στο παρελθόν διευθυντής σχεδιασμού πολιτικής για το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ (2001-2003) και ήταν ειδικός απεσταλμένος του προέδρου Τζορτζ Μπους στη Βόρεια Ιρλανδία και συντονιστής για το Μέλλον του Αφγανιστάν. Το άρθρο αυτό αναδημοσιεύεται αποκλειστικά για την Ελλάδα από το Project Syndicate
Πηγή: Protagon.gr
