Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέχουν συνήθως τα πρωτεία παγκοσμίως όσον αφορά το κράτος δικαίου, ενώ μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου παρουσιάζει πτώση. Στην παγκόσμια κατάταταξη, αυτή τη φορά η Βουλγαρία και η Σλοβακία σημείωσαν τη θετικότερη πρόοδο για το 2023, ενώ η Ελλάδα και το Βέλγιο βρίσκονται σε εντελώς αντίθετη πορεία, σύμφωνα με νέα έκθεση του World Justice Project.
Με λίγα λόγια
- 14 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ έπεσαν στην κατάταξη μεταξύ 2022 και 2023
- Η Βουλγαρία κατέλαβε την πρώτη θέση στην παγκόσμια κλίμακα (+1,7%), ενώ η Σλοβενία κατέλαβε την τέταρτη θέση (+1,6%). Η Βουλγαρία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτό το αποτέλεσμα ως επιχείρημα απέναντι στην Αυστρία και στην Ολλανδία που εξακολουθούν να ασκούν βέτο για την είσοδο στο χώρο Σένγκεν.
- Η Ελλάδα και το Βέλγιο έχουν τις χειρότερες επιδόσεις από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς υποχώρησαν αντίστοιχα κατά 1,4% και 1% σε σύγκριση με το 2022.
- Η Ουγγαρία σημείωσε πτώση μόνο 0,2% σε σύγκριση με την κατάταξή της το 2022, συγκεντρώνοντας συνολική πτώση 9,9% από το 2016, φέρνοντάς την χαμηλότερα από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.
- Η Πολωνία επίσης σημείωση μείωση κατά 0,6% σε σχέση με το 2022, καταγράφοντας μια συνολική μείωση 11% από το 2016.
Ολισθηρή πορεία
Η έκθεση διαπίστωσε ότι στο 78% των χωρών του κόσμου παρατηρήθηκε επιδείνωση του κράτους δικαίου από το 2016, με τα νομοθετικά σώματα, τα δικαστήρια και την κοινωνία των πολιτών να χάνουν έδαφος στον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι βαθμολογίες του δείκτη για την κυβερνητική λογοδοσία και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς μειώθηκαν στο 74% των χωρών τα τελευταία επτά χρόνια.
Παρόλο που η ΕΕ παραμένει προπύργιο για το κράτος δικαίου, καθώς τα κράτη έχουν υποχωρήσει λιγότερο σε σύγκριση με άλλες χώρες του παγκόσμιου χάρτη, 14 κράτη μέλη κατέγραψαν πτώση βάσει του δείκτη μεταξύ 2022 και 2023.
Ο δείκτης κράτους δικαίου βασίζεται σε αξιολογήσεις των νομικών συστημάτων των χωρών, της ανοικτής διακυβέρνησης, των περιορισμών στην κυβέρνηση, των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της τάξης και της ασφάλειας και της εφαρμογής των κανονισμών.
Οι πρωταθλητές της ΕΕ
Η Βουλγαρία, η οποία είχε τη δεύτερη χειρότερη βαθμολογία της ΕΕ με 0,56 το 2023, βρέθηκε στην κορυφή της κατάταξης όσον αφορά την πρόοδο για το κράτος δικαίου, καθώς σημείωση αύξηση 1,7% από το 2022 και βελτίωση σε όλους τους τομείς εκτός από την επιβολή των κανονιστικών ρυθμίσεων.
Αυτό αποτελεί μια θετική εξέλιξη για την Βουλγαρία καθώς ενώ διεκδικεί την είσοδό της στον χώρο Σένγκεν, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το εν λόγω αποτέλεσμα για να ασκήσει πιέσεις στα κράτη που ασκούν ακόμη βέτο (Αυστρία και Ολλανδία) στην είσοδό της, καθώς και οι δύο έχουν αναφέρει ανησυχίες για το κράτος δικαίου ως τα κύρια επιχειρήματα για το βέτο τους.
Ταυτόχρονα, τα θετικά νέα θα σταθεροποιήσουν τις θέσεις του μεταρρυθμιστικού φιλοευρωπαϊκού συνασπισμού στο βουλγαρικό κοινοβούλιο, ο οποίος αγωνίζεται για τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων.
Η βελτίωση του δικαστικού συστήματος και της ανεξαρτησίας του μπορεί να αποδοθεί στις ριζικές αλλαγές που είχαν ξεκινήσει ήδη από την άνοιξη ως προς τη θέση του ανωτάτου εισαγγελέα.
Τα κόμματα που τάσσονται υπέρ της ΕΕ στη Σόφια, με την υποστήριξη του πρώην μεταρρυθμιστή υπουργού Δικαιοσύνης Krum Zarkov, κατάφεραν να απολύσουν τον άλλοτε ανέγγιχτο επικεφαλής εισαγγελέα της Βουλγαρίας, Ivan Geshev.
Η Βουλγαρία σχεδιάζει επίσης περαιτέρω συνταγματικές μεταρρυθμίσεις μέχρι το τέλος του έτους, όπως αλλαγές στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο και στην Εισαγγελία. Η χώρα αναμένεται επίσης να δώσει στους πολίτες άμεση πρόσβαση στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Η Σλοβενία, από την άλλη, κατέλαβε την τέταρτη θέση όσον αφορά την πρόοδο, με αύξηση 1,6% μεταξύ 2022 και 2023 και ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Αυτή τη στιγμή κατέχει βαθμολογία 0,69.
Υπό την προηγούμενη δεξιά κυβέρνηση, η Σλοβενία υπέστη σοβαρές οπισθοδρομήσεις όσον αφορά τη θεσμική ανεξαρτησία, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και το δικαστικό της σύστημα. Το 2022 σχηματίστηκε νέα προοδευτική κυβέρνηση, το κορυφαίο κόμμα της οποίας υποσχέθηκε προεκλογικά να σταματήσει την οπισθοδρόμηση και να αποκαταστήσει το κράτος δικαίου.
Τον περασμένο Ιούλιο, η κυβέρνηση ψήφισε έναν νόμο omnibus που καταργούσε 11 νόμους της προηγούμενης εκτελεστικής εξουσίας και λίγο αργότερα αποκατέστησε τη χρηματοδότηση του Σλοβενικού Πρακτορείου Τύπου (STA), ένα επίμαχο σημείο στις τελευταίες εκθέσεις της ΕΕ για το κράτος δικαίου.
Πιο πρόσφατα, η κυβέρνηση πρότεινε επίσης συνταγματικές αλλαγές βάσει των οποίων το κοινοβούλιο δεν μπορεί πλέον να διορίζει δικαστές.
Η άτακτη λίστα
Όσον αφορά τις χώρες της ΕΕ που έπεσαν στην κατάταξη, η Ελλάδα ήταν αυτή με τη μεγαλύτερη πτώση.
Με το κράτος δικαίου στην Ελλάδα να έχει επισημανθεί πολλές φορές ως προβληματικό από Ευρωβουλευτές και τη χώρα να βρίσκεται στην «επικίνδυνη ζώνη» εδώ και χρόνια, ο αντίστοιχος δείκτης επαληθεύει τους ισχυρισμούς αυτούς. Συγκεκριμένα, παρουσιάζει μείωση της τάξεως του 1,4% από το 2022 και 0,4% από το 2016. Αυτή τη στιγμή κατατάσσεται στην τρίτη χαμηλότερη θέση στις χώρες εντός ΕΕ συνολικά με 0,61, με τη μεγαλύτερη υποχώρηση να καταγράφεται στους τομείς της αστικής και της ποινικής δικαιοσύνης, με μείωση 2,2% και 4,3% σε σχέση με το 2022, αντίστοιχα.
Το δικαστικό σύστημα της Ελλάδας αναφέρεται συνεχώς στις ετήσιες εκθέσεις της ΕΕ για το κράτος δικαίου. Το 2023, η έκθεση της ΕΕ διαπίστωσε επιδείνωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη και υπέδειξε ότι απαιτούνται αλλαγές, ειδικά όσον αφορά στη μεταρρύθμιση του τρόπου διορισμού των ανωτάτων δικαστών για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι το πολυσυζητημένο «ελληνικό Watergate», το σκάνδαλο υποκλοπών στο οποίο διαπιστώθηκε ότι τα τηλέφωνα αρκετών πολιτικών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων παρακολουθούνταν από παράνομο κατασκοπευτικό λογισμικό Predator.
Αν και το σκάνδαλο ξέσπασε τον Ιούλιο του 2022, η ελληνική δικαιοσύνη έχει αποφέρει μέχρι στιγμής μηδενικά αποτελέσματα στην έρευνά της. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν ότι υπάρχει συνεχής προσπάθεια συγκάλυψης των υπευθύνων για το σκάνδαλο.
Από την άλλη, η βαθμολογία του Βελγίου έχει μειωθεί κατά 1% σε σχέση με το 2022 σε όλους τους τομείς, ιδίως στην αστική δικαιοσύνη, την επιβολή της νομοθεσίας και την ανοικτή διακυβέρνηση. Ωστόσο, παραμένει μία από τις κορυφαίες χώρες στην παγκόσμια κατάταξη με βαθμολογία 0,78 το 2023.
Αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί από τις χρονοβόρες αστικές διαδικασίες του Βελγίου και τον περιοριστικό νόμο περί διαμαρτυρίας.
Σύμφωνα με την έκθεση της ΕΕ για το κράτος δικαίου του 2023, το Βέλγιο αδυνατεί επίσης συστηματικά να συμμορφωθεί με τις δικαστικές αποφάσεις, δεν αναλύει την αποτελεσματικότητα του δικαστικού του συστήματος και παρουσιάζει ελλείψεις στη διαφάνεια.
Τι γίνεται με τους συνήθεις υπόπτους;
Η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι δύο χώρες που έχουν εδώ και καιρό φθίνουσα βαθμολογία για το κράτος δικαίου, δεν αναφέρονται άμεσα στην έκθεση, αν και η έκθεση ρίχνει φως στις μακροπρόθεσμες τάσεις σε αυτές τις δύο χώρες.
Η Ουγγαρία μειώθηκε κατά 0,2% από τη βαθμολογία της το 2022, συγκεντρώνει συνολική μείωση 9,9% σε σύγκριση με το 2016 και συνολικά καταγράφει 0,51 στο δείκτη για το 2023, βαθμολογία που είναι και η χαμηλότερη σε όλη την ΕΕ.
Με 0,51, η Ουγγαρία κατατάσσεται χαμηλότερα ακόμα και από τις υποψήφιες προς ένταξη στην ΕΕ χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, συμπεριλαμβανομένων του Μαυροβουνίου (0,56), της Μολδαβίας (0,53) και της Βόρειας Μακεδονίας (0,53). Η Ουγγαρία έχει επίσης χειρότερη βαθμολογία από το Κόσοβο (0,56) και τη Γεωργία (0,60), δύο χώρες που φιλοδοξούν να ξεκινήσουν τη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ.
Επίσης, η Πολωνία έχει χάσει 0,6% σε σύγκριση με πέρυσι και έχει καταγράψει μείωση 11% από το 2016, με την τρέχουσα βαθμολογία της να διαμορφώνεται στο 0,64 – πάνω από την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Κροατία και την Ελλάδα.
Δεδομένων των πρόσφατων εκλογών που έδωσαν την πλειοψηφία στις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις, ο απολογισμός του κράτους δικαίου της χώρας προσδοκάται ότι θα βελτιωθεί σημαντικά το επόμενο έτος.
Πηγή: euractiv.gr
