Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Η κρίση στη Γάζα δεν περιορίζεται στην ισραηλινο-παλαιστινιακή κλίμακα. Οι μέλλοντες ιστορικοί θα εντοπίσουν, ίσως, την αφετηρία για τις αγριότητες της Χαμάς. Δεν χρειάζεται, όμως, αυτή η γνώση για να διακριθούν οι ομόκεντροι κύκλοι της γεωπολιτικής λογικής.
Οι Ισραηλινοί και οι Εβραίοι ανά τον κόσμο αναβίωσαν τους εφιάλτες από τις ανατριχιαστικά παρόμοιες ναζιστικές βαρβαρότητες. Ακολούθησε, φυσικά, οργή και η ανάγκη για απάντηση. Τα πλήγματα του Ισραήλ στη Γάζα, καταλλήλως προβεβλημένα, εξεγείρουν τους αραβικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς, η πίεση των οποίων καθορίζει την στάση των κυβερνήσεων. Ο αμερικανικός σχεδιασμός για εναλλακτικό “δρόμο της μετάξης” ακυρώνεται. Η νέα κρίση αποσπά την προσοχή από την Ουκρανία. Αναμφιβόλως, οι μεγάλοι ωφελημένοι είναι η Ρωσία και η Κίνα.
Ο ρωσικός αναθεωρητισμός υποχρέωσε τις Ηνωμένες Πολιτείες να στραφούν ξανά προς την Ευρώπη· τώρα πρέπει να διαχειριστούν ένα ακόμη μέτωπο στη Μέση Ανατολή. Έχουν, δηλαδή, δύο περισπασμούς από τον στρατηγικό τους στόχο· την Κίνα. Μετά την ουκρανική κρίση, είναι το δεύτερο μεγάλο χτύπημα στα δυτικά σύμφέροντα, σε μιαν εποχή κατά την οποία η Δύση υπερ-αμφισβητείται.
Η Ευρώπη βρίσκεται ακόμη περισσότερο εμπλεγμένη, καθώς γειτνιάζει με τις δύο εστίες. Η ουκρανική κρίση επανέφερε στον ευρωπαϊκό ορίζοντα τη Γεωπολιτική. Η κρίση της Γάζας και η έξαρση της τρομοκρατίας εντείνει το αίσθημα της ανασφάλειας. Ταυτοχρόνως, η Ευρώπη έχει τραυματική εμπειρία από την περίοδο Τραμπ, όταν η ευρωατλαντική αλληλεγγύη αμφισβητήθηκε. Έχουν συγκεντρωθεί οι απαραίτητες προϋποθέσεις για μια μείζονα ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση, ώστε να προσαρμοστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση στους νέους αβέβαιους ασταθείς καιρούς. Το αίτημα της ασφάλειας έχει καταστεί πολύ ισχυρότερο από την ευημερία. Το “μέρισμα της ειρήνης” φαίνεται πολύ μακρυνό.
Κατά συνέπειαν, μετά τις επόμενες ευρωεκλογές θα τεθούν ζητήματα αλλαγών, τα οποία αφορούν πρωτίστως και την Ελλάδα. Επείγει η προετοιμασία της ελληνικής στρατηγικής, ώστε να επηρεάσει και να αξιοποιήσει την ante portas ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, εντάσσοντας την Ελλάδα στην ΕΟΚ εξάλειψε τους κινδύνους για το δημοκρατικό πολίτευμα. Ο Κώστας Σημίτης, εντάσσοντας την Ελλάδα στην ΟΝΕ απέτρεψε επί μακρόν τον κίνδυνο της χρεωκοπίας. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αν αξιοποιήσει καταλλήλως τα νέα ευρωπαϊκά ρεύματα, μπορεί να διασώσει την Ελλάδα από την απειλή του τουρκικού αναθεωρητισμού. Ανεξαρτήτως από τις προσπάθειες για προσέγγιση, δεν πρέπει να λησμονούνται ή να υποτιμώνται οι τουρκικές απειλές στα ελληνικά νησιά. Οι αυταρχικοί ηγέτες δηλώνουν τις προθέσεις τους. Ο Χίτλερ και ο Πούτιν είχαν αναγγείλει τα επιθετικά τους σχέδια -και τα πραγματοποίησαν. Γιατί να εξαιρεθεί ο Ερντογάν;
Ήδη έχει αρχίσει η συζήτηση για τις επικείμενες ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις. Πρόσφατα, μετά από πρόσκληση των υφυπουργών Εξωτερικών της Γαλλίας και της Γερμανίας, δώδεκα εμπειρογνώμονες παρουσίασαν μια σχετική μελέτη. Στόχοι της προτεινόμενης μεταρρύθμισης είναι να αυξηθεί η ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλαμβάνει δράση· να προετοιμαστεί η διεύρυνση· να ενισχυθεί το Κράτος Δικαίου. Ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα έχει η πρόταση να επεκταθεί η “ειδική πλειοψηφία” και στους τομείς κοινής εξωτερικής πολιτικής και ασφαλείας -ή, τουλάχιστον, στην κοινή πολιτική ασφαλείας. Σε αυτήν την υπόθεση, τα σύνορα της Ελλάδας θα μετατραπούν σε πραγματικά, κοινώς αποδεκτά, ευρωπαϊκά σύνορα.
Οι μικρές χώρες όπως η Ελλάδα είθισται να αντιστέκονται στη διεύρυνση του κανόνα της ειδικής πλειοψηφίας, δηλαδή την κατάργηση της ομοφωνίας. Σήμερα, όμως, οι γεωπολιτικές συνθήκες απαιτούν να συνταχθεί με τους υποστηρικτές της. Το κόστος κάποιων δυσμενών αποφάσεων ισοσταθμίζεται από την συνεπαγόμενη ασφάλεια απέναντι στον τουρκικό αναθεωρητισμό.
Στον ρευστό, αβέβαιο κόσμο, οι Ευρωπαίοι αρχίζουν να συμμερίζονται την ανάγκη της προστασίας. Λόγω της συμμετοχής της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, η Ελλάδα είναι η μόνη νατοϊκή χώρα η οποία δεν καλύπτεται από τη συμμαχία ως προς τη βασική αμυντική της ανάγκη. Η μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αμυντικό φορέα γεννά σοβαρές ελπίδες, καθώς προκύπτει από την επιδείνωση των συνθηκών ασφαλείας παγκοσμίως και, ιδιαιτέρως, στο ευρωπαϊκό πεδίο. Οι καιροί ου μενετοί.
*Ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης {Paris 1}
