Των Γεωργίου Κ. Μπήτρου* – Στέργιου Μπακάλη** – Sun Jin***
Από χρόνια τώρα γνωρίζουμε ότι στην Κίνα διεξάγεται ένα πείραμα ιστορικών διαστάσεων. Αυτό επικεντρώνει στην ανεύρεση ενός άριστου συνδυασμού μεταξύ της άσκησης της κυβερνητικής εξουσίας από ένα κόμμα, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ), χωρίς εκλογές, διάκριση εξουσιών, κλπ., και της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς.1 Ειδικότερα, πρόκειται για ένα πείραμα όπου, ο δυναμισμός των ελευθεριών που συναρτώνται με την ατομική ιδιοκτησία των παραγωγικών συντελεστών, και συνεπώς με το μηχανισμό της αγοράς, ρυθμίζεται από την κεντρική εξουσία ώστε να αποφέρει τα προσδοκώμενα οφέλη για τους ίδιους τους Κινέζους πολίτες και την Κίνα.
Μετά από τέσσερεις δεκαετίες προσαρμογών σε διάφορες συνθήκες και παραμέτρους του πειράματος, είναι εύλογο να διερωτάται κανείς για τα αποτελέσματα. Η απάντηση εξαρτάται από τα κριτήρια της αξιολόγησης. Με βάση τις αξίες και την κουλτούρα ενός φιλελεύθερου, το πείραμα έχει αποτύχει οικτρά γιατί, πχ., με τα δεδομένα του πιο κάτω Πίνακα, στην Κίνα έχει επικρατήσει ένα καθεστώς πλήρους απουσίας γενικής και οικονομικής ελευθερίας.2 Στο άλλο άκρο, με τα μέτρα και τα σταθμά ενός στρατηγικού αναλυτή στη Δύση, το πείραμα έχει στεφθεί από εξαιρετική επιτυχία γιατί στο ίδιο διάστημα η Κίνα κατάφερε να γίνει η δεύτερη παγκόσμια υπερδύναμη μετά τις ΗΠΑ. Τέλος, αλλά όχι τελευταίος, ένας τρίτος ουδέτερος παρατηρητής, ενθυμούμενος τι συνέβη στην πάλαι ποτέ Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) το 1991, θα επιφυλαχτεί γιατί στα κοινωνικά πειράματα ο μακρύς χρόνος έχει ιδιαίτερη σημασία, τέσσερεις δεκαετίες από την έναρξη του πειράματος στην Κίνα δεν είναι αρκετός χρόνος, και μόνο ένας θεός γνωρίζει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα εκεί, πχ., τα επόμενα 50 χρόνια.
Δεν είμαστε ουδέτεροι. Αντιλαμβανόμαστε ότι η Δυτική δημοκρατία είναι ένα διαχρονικά επιτυχημένο σύστημα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. Το κρίνουμε αυστηρά για τα πολλά ψεγάδια του.3 Αλλά προσδοκούμε ότι θα καταφέρει να ξεπεράσει την κρίση που διέρχεται, όπως το έκανε πολλάκις από τα χρόνια της Γαλλικής και της Αμερικανικής επανάστασης. Για να συμβεί αυτό, ο δρόμος είναι ένας. Να μεγεθύνουμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του ελεύθερου τρόπου ζωής και να συγκρατήσουμε ή και να συρρικνώσουμε τα μειονεκτήματά του. Προκειμένου λοιπόν να συμβάλλουμε προς αυτήν την κατεύθυνση, με το παρόν σκεφθήκαμε να φέρουμε στο προσκήνιο της δημοσιότητας κάτι που ανακαλύψαμε πρόσφατα με την ευκαιρία της έρευνας που κάνουμε για τα συνταξιοδοτικά συστήματα στις χώρες που αναφέρονται στον πιο πάνω Πίνακα.
Η ανακάλυψή μας έχει να κάνει με τη διαπίστωση ότι ως χώρα εισάγουμε από την Κίνα μύρια όσα προϊόντα εκτός από ένα ιδιαίτερα πολύτιμο, το οποίο μάλιστα μας προσφέρεται εντελώς δωρεάν. Πρόκειται για τη γνώση και την εμπιστοσύνη4 με την οποία οι Κινέζοι πολίτες και το ΚΚΚ, ναι το ΚΚΚ, προσβλέπουν από το 1978 στις εγχώριες και στις διεθνείς αγορές, κοντολογίς στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς, για να λύσουν τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Αλλά πριν έλθουμε σ’ αυτά που μάθαμε μελετώντας τη θαρραλέα μεταρρύθμιση που έκαναν πρόσφατα στο συνταξιοδοτικό τους σύστημα, τα ακόλουθα εισαγωγικά θα βοηθήσουν στην κατανόηση αυτής της εξέλιξης.
«Ο Πλάτωνας πηγαίνει στην Κίνα» είναι ο τίτλος ενός πρόσφατου βιβλίου που έγραψε η Bartsch (2023) και δημοσιεύθηκε από τον εκδοτικό οίκο Princeton University Press. Η συγγραφέας επιχειρεί μια προκλητική ματιά στην κινεζική πολιτική και ιδεολογία, εξερευνώντας κινεζικές αναγνώσεις του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Θουκυδίδη και άλλων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Δείχνει πώς οι Κινέζοι στοχαστές έχουν αναδιατυπώσει δραματικά τις απόψεις αυτών των γιγάντων της κλασσικής περιόδου για να υποστηρίξουν την πολιτική ατζέντα του ΚΚΚ, να διαγνώσουν τα δεινά της Δύσης, και να επιβεβαιώσουν την ανωτερότητα της Κομφουκιανής κλασικής παράδοσης της ίδιας της Κίνας. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η αρετή συνίσταται στην ορθότητα της συμπεριφοράς και η δικαιοσύνη μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν τόσο η κυρίαρχη τάξη όσο και το ευρύ κοινό ασκούν αυτήν την αρετή. Στην Κίνα, σε συνέπεια με τα διδάγματα του Κομφούκιου, η αντίληψη του Πλάτωνα για την ορθότητα της συμπεριφοράς, και συνεπώς της δικαιοσύνης, ερμηνεύτηκε ως κανόνας ο οποίος απαιτεί «κάθε άτομο να ασχολείται με τη δουλειά για την οποία έχει εκπαιδευτεί». Αυτός πέρασε στην καθημερινότητα και έγινε γενικά αποδεκτό από τους πολίτες ότι μόνο εκείνοι που είναι ειδικά εκπαιδευμένοι για την πολιτεία έχουν εξουσιοδότηση να ασχολούνται με δραστηριότητες όπως πχ. η δημόσια διοίκηση και η διπλωματία, ενώ οι απλοί πολίτες θα πρέπει να παραμένουν πολιτικά αδιάφοροι για να είναι ελεύθεροι να αφιερωθούν στα εμπορικά και βιομηχανικά έργα που τους αναλογούν. Έτσι, με την μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών πεπεισμένη ότι οι αποφάσεις της ηγεσίας για τη χώρα πηγάζουν από τη σοφία του Πλάτωνα και του Κομφούκιου, και όχι τις πικρές εμπειρίες των διακηρύξεων του Μαρξ και του Ένγκελς,5 το ΚΚΚ νομιμοποιήθηκε στη συνείδηση των πολιτών να εισαγάγει όποια μεταρρύθμιση απαιτείται για να επιστρέψει η Κίνα σε ηγετική θέση στον κόσμο, ανεξάρτητα αν ή φύση της μεταρρύθμισης πηγάζει από τον Adam Smith, τον Misses, τον Friedman ή κάποιο άλλο πρωθιερέα του νεοφιλελευθερισμού.6 Έχοντας υπόψη τα πιο πάνω, μπορούμε τώρα να τεκμηριώσουμε αυτήν την πρόταση με αναφορά στις μεταρρυθμίσεις που εισήγαγαν πρόσφατα στο συνταξιοδοτικό τους σύστημα, και για παραδειγματισμό να τις αντιπαραβάλλουμε με τι κάνουμε εμείς στην Ελλάδα.
Από αρκετά χρόνια έχει διαπιστωθεί ότι το εργατικό δυναμικό στην Κίνα συρρικνώνεται αριθμητικά και γηράσκει ταχύταται ηλιακά, με αποτέλεσμα το δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα να μην είναι πλέον βιώσιμο. Για παράδειγμα, μια έρευνα που έγινε το 2018 υπό την αιγίδα της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών έδειξε ότι το κρατικό συνταξιοδοτικό ταμείο της Κίνας, το οποίο αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του κρατικού συνταξιοδοτικού συστήματος της χώρας, θα ξεμείνει από χρήματα έως το 2035. Ενόψει αυτού του ενδεχόμενου, και δεδομένου ότι η συμπληρωματική συνταξιοδοτική κάλυψη των εργαζομένων μέσω των επιχειρήσεων και των επαγγελματικών ταμείων δεν επαρκεί, το πρόβλημα έπρεπε να αντιμετωπιστεί με ριζικό τρόπο. Έτσι, μετά από μια περίοδο πιλοτικών εφαρμογών, στις 21 Απριλίου 2022, εκδόθηκε ο νόμος «Γνωμοδοτήσεις του Γενικού Γραφείου του Κρατικού Συμβουλίου για την Προώθηση της Ανάπτυξης των Ατομικών Συντάξεων». Αυτός καθιέρωσε το σύστημα της σύνταξης μέσω προσωπικών αποταμιεύσεων, το οποίο για τους πολίτες αποτελεί ορόσημο για τη νέα εποχή της Κίνας.
Ειδικότερα, με τον εν λόγω νόμο το Κρατικό Συμβούλιο της Κίνας δίνει κίνητρα στους πολίτες να κάνουν και να καταθέτουν αποταμιεύσεις σε δικό τους Ατομικό Συνταξιοδοτικό Λογαριασμό, να τις τοποθετούν σε χρηματοοικονομικά προϊόντα της επιλογής τους, και να φροντίζουν κατά τα εργασιακά τους χρόνια να αυξήσουν το συνταξιοδοτικό τους εισόδημα. Κάτω απ’ αυτό το νομικό πλαίσιο, μπορούν να τοποθετούν τις αποταμιεύσεις τους σε μια σειρά εγκεκριμένων χρηματοοικονομικών εταιρειών και προϊόντων, να εκμεταλλεύονται τον ανταγωνισμό στις χρηματαγορές για την οικοδόμηση πλούτου, και παράλληλα να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα της χώρας. Η έναρξη αυτού του αποκεντρωμένου κεφαλαιοποιητικού συνταξιοδοτικού συστήματος ή πυλώνα αποτελεί τη σημαντικότερη εξέλιξη εδώ και χρόνια γιατί, περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο πολίτες παροτρύνονται από το κράτος, δηλαδή το ΚΚΚ, να ξεκινήσουν την ατομική συνταξιοδοτική τους αποταμίευση, και με δική τους ιδιοκτησία των αποτελεσμάτων να προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν το εξ αυτών προσδοκώμενο συνταξιοδοτικό εισόδημα, επωφελούμενοι των ευκαιριών που προσφέρονται στις ανοικτές εγχώριες και διεθνείς αγορές.
Σε αντίθεση μ’ αυτή την εκπληκτική επίδειξη εμπιστοσύνης του ΚΚΚ στις αγορές και στους πολίτες να συμβάλλουν στη λύση του μεγάλου συνταξιοδοτικού προβλήματος που αντιμετωπίζει η Κίνα, εμείς εδώ στην Ελλάδα που έχουμε το ίδιο πρόβλημα τι κάνουμε; Κάνουμε τρύπες στο νερό γιατί δεν έχουμε ούτε εμπιστοσύνη στις δυνατότητες που προσφέρει η ελεύθερη οικονομία της αγοράς, ούτε διάθεση να μάθουμε ακόμη και από το ΚΚΚ της μεγάλης πλέον Κίνας. Για παράδειγμα, το 2021 η κυβέρνησή μας προχώρησε στη ίδρυση του Κρατικού Επικουρικού Κεφαλαιοποιητικού Ταμείου (ΤΕΚΑ), στο οποίο μεταξύ άλλων, άκουσον-άκουσον !!!, ανέθεσε να διαχειρίζεται τις επικουρικές ασφαλιστικές εισφορές των νέων εργαζομένων σε μονοπωλιακή βάση και, για να εξασφαλίσει εκ των προτέρων την αμφίβολη επιτυχία του, έβαλε τις μελλοντικές γενεές να εγγυηθούν ότι δεν θα υπάρχουν αρνητικές πραγματικές αποδόσεις στα ασφαλιστικά αποθεματικά του.
Επί πλέον, αφού ως χώρα αγνοήσαμε επί 5 χρόνια τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η βουλή νομοθέτησε ότι μπορούν να ιδρύονται Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) από πολλούς εργοδότες και επιχειρήσεις του ίδιου ή διαφορετικού κλάδου, εφόσον υπάρχει συμφωνία τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων. Αλλά πρόκειται για μια κούφια μεταρρύθμιση γιατί, έχοντας από σχεδίου εξασφαλίσει την κυριαρχία του ΤΕΚΑ, οι κρατιστές της κυβέρνησης έπρεπε να γνωρίζουν ότι δεν θα υπάρχουν αποταμιεύσεις ώστε τα ΤΕΑ να γίνουν ένας εύρωστος μηχανισμός δυναμικής συσσώρευσης αποταμιεύσεων και χρηματοδότησης της υγιούς ιδιωτικής οικονομίας.
Συμπερασματικά, στη χώρα μας συνεχίζουμε να υποφέρουμε από το «Σύνδρομο του Στάβλου» και αδυνατούμε να πάρουμε μυρωδιά των κάλλιστων πρακτικών που εφαρμόζονται στο εξωτερικό, Το να δοθεί στο ΤΕΚΑ το μονοπώλιο στη διαχείριση των υποχρεωτικών επικουρικών ασφαλιστικών εισφορών και παράλληλα εγγύηση για μη αρνητική πραγματική απόδοση στα ασφαλιστικά αποθεματικά του, καθιστά βέβαιο ότι οι εργαζόμενοι δεν θα έχουν τα οικονομικά μέσα να συμμετέχουν στα ΤΕΑ ή σε άλλα ατομικά συνταξιοδοτικά προγράμματα. Αντιθέτως, στις αναπτυγμένες αγορές, περιλαμβανομένης της κομμουνιστικής Κίνας, όπου λειτουργούν κρατικά επικουρικά ταμεία, δίνουν στους συμμετέχοντες την ελευθερία να αποφασίσουν οι ίδιοι εάν θα εγγραφούν σε κρατικά ή ιδιωτικά συνταξιοδοτικά ταμεία. Δεν φοβούνται τον ανταγωνισμό γιατί έχουν εμπιστοσύνη στους πολίτες και στους αποκεντρωμένους θεσμούς της δημοκρατίας και της ελεύθερης οικονομίας.
Πηγές
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, (2007), «Πράσινο φώς για ατομική ιδιοκτησία στην Κίνα,» άρθρο σε μετάφραση από το περιοδικό The Economist, 11/3/2007.
Μπήτρος, Γ. Κ., (2023), «Δημοκρατία, δημόσιο συμφέρον, και λογοδοσία,» https://www.liberal.gr/politiki/dimokratia-dimosio-symferon-kai-logodosia
Doyon, Z., (2023), «Γιατί οι νέοι στην Κίνα επιλέγουν τον κομμουνισμό την εποχή της παγκοσμιοποίησης», συνέντευξη στη Μαριλίζα Αναστασοπούλου, 17/12/2023, https://www.liberal.gr/diethni-themata/giati-oi-neoi-stin-kina-epilegoyn-ton-kommoynismo-tin-epohi-tis-pagkosmiopoiisis.
Feizi, Η., (2023), “From low trust to high in China.” From low trust to high in China – Asia Times.
Li, S., Vertinsky, I., Zhou, D., (2004), “The emergence of private ownership in China,” Journal of Business Research, 57, 1145– 1152.
Keyu, Jin, (2023), “The New China Playbook: Beyond Socialism and Capitalism”, Penguin Random House LLC
Marx, K, Engels, F., (1848), The communist manifesto, S. H. Beer, (ed.), New York: Appleton-Century-Crofts, Inc.
Minter, A., (2023), “What the West still doesn’t get about China,” an interview with Keyu Jin, author of the book The new China Playbook: Beyond Socialism and Capitalism, Bloomberg, May 16, 2003, What the West Still Doesn’t Get About China – Bloomberg.
Bartsch, S., (2023), Plato goes to China: the Greek classics and Chinese nationalism, Princeton, NJ: Princeton University Press.
1 H σύγχρονη Κίνα θεμελιώθηκε από τον Μάο Τσε Τουνγκ το 1947. Μέχρι το θάνατό του το 1976, έμεινε μια αγροτική και καθυστερημένη χώρα. Το πείραμα του «Κομμουνισμού με κινέζικο πρόσωπο» ξεκίνησε με τις ιδέες και τις πολιτικές που πρότεινε ο Ντένγκ Ξιαοπίνγκ, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία του ΚΚΚ το 1978.
2 Πέραν από τους δείκτες οι οποίοι επιβεβαιώνουν την καταθλιπτική κατάσταση της ελευθερίας στην Κίνα, ο εν λόγω φιλελεύθερος θα μπορούσε εύλογα να παραπέμψει σε δεδομένα και αναλύσεις όπως αυτά που αναφέρονται, πχ,, στη συνέντευξη του Doyon (2023).
3 Βλέπε Μπήτρος (2023).
4 Για την μεγάλη σημασία της εμπιστοσύνης στη διαδικασίας της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας, βλέπε πχ. Feizi (2023),
5 Συνιστώντας την κατάργηση της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, οι Marx, Engels (1948, 24) υποστήριζαν ουσιαστικά την αντικατάσταση της δημοκρατίας, ας πούμε, σε βιομηχανικές χώρες όπως η Γαλλία, η Αγγλία, και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, από ένα καθεστώς που ονόμασαν Δικτατορία του Προλεταριάτου. Ευτυχώς δεν συνέβη κάτι τέτοιο. Αντίθετα, ξεκινώντας από την επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917, οι προτάσεις τους δοκιμάστηκαν και η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής καταργήθηκε μόνο στην «Ένωση των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών» της Ρωσίας και της Ανατολικής Ευρώπης». Αλλά, όπως είναι γνωστό, το πείραμα απέτυχε άσχημα και άφησε αυτές τις χώρες πάμφτωχες. Αυτή η μνημειώδης αποτυχία του Σταλινικού κομμουνισμού στη Ρωσία ίσως εξηγεί σε κάποιο βαθμό γιατί το ΚΚΚ επέλεξε ένα διαφορετικό δρόμο προς την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, επιτρέποντας την ατομική ιδιοκτησία σε μια «κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία της αγοράς» ή όπως είναι πιο κοινά γνωστό ένα «σύστημα καπιταλισμού με Κινέζικο πρόσωπο». Επί του θέματος της ιδιοκτησίας, βλέπε Li, Vertinsky, Zhou (2004), και Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (2007).
6 Στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που πήρε ο Minter (2023) από την Keyu (2023), αναφέρονται και πολλοί άλλοι ιστορικοί και πολιτισμικοί λόγοι για τους οποίους οι κινέζοι έχουν ως λαός μεγάλο σεβασμό στην άσκηση της εξουσίας από το KKK.
* Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, bitros@aueb.gr.
** Τέως Καθηγητής Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Βικτώριας, Αυστραλία, steve.bakalis@gmail.com
*** Καθηγήτρια Οικονομικών, Κεντρικό Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, Κίνα, sunjin815@cufe.edu.cn
