Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Ο Εμμανουέλ Μακρόν υποστηρίζει μετ’επιτάσεως ότι ενδεχομένως θα χρειαστεί να σταλούν στρατιωτικοί από το ΝΑΤΟ στην Ουκρανία. Καλεί τους Ευρωπαίους “να επιδείξουν θάρρος”. Οι Ρώσοι προβαίνουν σε επιθετικές προειδοποιήσεις, επισείοντας την πυρηνική απειλή. Η Γερμανία δεν ακολουθεί τη Γαλλία και αρνείται να στείλει τους πυραύλους Taurus στην Ουκρανία.
Η γαλλογερμανική κακοφωνία δύο χρόνια μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι ενδεικτική των αδιεξόδων. Η θερινή ουκρανική αντεπίθεση απέτυχε· εξαντλούνται τα πυρομαχικά· η επίθεση στη Γάζα αποσπά την προσοχή. Σε αυτά τα προβλήματα πρέπει να προστεθεί η εντεινόμενη επιφυλακτικότητα του αναπτυσσόμενου κόσμου απέναντι στις δυτικές θέσεις και ο επανακάμπτων αμερικανικός απομονωτισμός.
Ο ρωσικός νεο-ιμπεριαλιστικός επεκτατισμός αποδεικνύεται πολύ δύσκολος αντίπαλος. Οι αρχικές εκτιμήσεις των Δυτικών έχουν διαψευστεί. Οι κυρώσεις δεν έχουν αποδώσει και, παρά τον ηρωϊσμό τους, ο χρόνος δεν λειτουργεί υπέρ των Ουκρανών. Ένας συμβιβασμός με τη Ρωσία, όμως, παραπέμπει ευθέως στο σύνδρομο του Μονάχου. Η προοπτική ενός γενικευμένου ευρωπαϊκού πολέμου, σήμερα ή αργότερα, αρχίζει να διαφαίνεται στον ορίζοντα. Η εναλλακτική είναι η υποταγή/συνεργασία με τη Μόσχα. Μόναχο, collaboration ή εκτεταμένος πόλεμος με ανθρώπινες απώλειες; Πότε και πώς φτάσαμε εδώ;
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ώθησε τη Δύση και, κυρίως, τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια στάση αλαζονείας, ύβρεως. Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι ξεχάστηκαν. Θεωρίες όπως το “Τέλος της Ιστορίας” ή η “Σύγκρουση των Πολιτισμών” έσβησαν από τη μνήμη τις ευρωπαϊκές γεωπολιτικές πραγματικότητες, η εμμονή των οποίων θεμελιώνεται στην Γεωγραφία της Ηπείρου. Οι παλαιές μεγάλες δυνάμεις, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία αναδεικνύονται και πάλι καθοριστικοί παίκτες, με τις βλέψεις, την ιστορία και τη γεωγραφία του καθενός. Το ευρωπαϊκό όραμα περιορίζεται σε οικονομικές διαστάσεις, υποτεταγμένες και αυτές στη Γεωπολιτική. Στο φόντο της αναβίωσης αυτής, οι Ηνωμένες Πολιτείες κινδυνεύουν να αφυπνιστούν με καθυστέρηση, όπως συνέβη στο παρελθόν- όταν συνειδητοποίησαν ότι οι ανεξέλεγκτες ευρωπαϊκές εξελίξεις απειλούσαν τα ζωτικά τους συμφέροντα.
Όπως στον Πρώτο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ευρωπαϊκές δημοκρατικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν μια μείζονα κρίση απροετοίμαστες, πνευματικά και υλικά. Καλλιέργησαν συστηματικά την ψευδαίσθηση ότι η οικονομική και τεχνολογική ισχύς τούς εξασφαλίζουν μια όαση ειρήνης σε έναν συγκλονιζόμενο κόσμο. Ο Χάλφορντ Μακίντερ έγραφε το 1919 ότι “Σωθήκαμε … χάρη στην εξαιρετική ευφυΐα και τον εξαιρετικό ηρωισμό, από τα αποτελέσματα της άρνησής μας να προβλέψουμε και να προετοιμαστούμε. Εύγλωττη μαρτυρία τόσο της δύναμης όσο και της αδυναμίας της δημοκρατίας”.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι μετασχηματισμοί της παγκόσμιας οικονομικής γεωγραφίας έχουν δημιουργήσει την εντύπωση ότι ο κόσμος μας είναι ριζικά διαφορετικός από τον προηγούμενο. Οι άνθρωποι όμως δεν αλλάζουν, όπως διαπιστώνουμε ανατρέχοντας στους Αρχαίους συγγραφείς. Επίσης, οι μεγάλες γεωγραφικές κατανομές παραμένουν. Στη συνεχή ευρωπαϊκή πεδιάδα που απλώνεται από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια, τα παλιρροϊκά ιστορικά κύματα εξακολουθούν να καθορίζουν τις τύχες μας.
Η διαφαινόμενη σύγκρουση θυμίζει εφιαλτικά τις συγκρούσεις του περασμένου αιώνα.
*Ομότιμος Καθηγητής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)
