Αδιέξοδη πλανητική δυναμική

Του Χρίστου Αλεξόπουλου

Ίσως το εύρος και η ένταση των επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19) να συμβάλλει στην συνειδητοποίηση από το πολιτικό σύστημα και τους πολίτες των κοινωνιών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα, ότι συσσωρεύονται επικίνδυνες ανισορροπίες, οι οποίες διαμορφώνουν πολύ αρνητικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη βιώσιμης δυναμικής σε πλανητικό επίπεδο.

Το πιστοποιούν οι συνεχώς αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες, ο τρόπος διαχείρισης και εκμετάλλευσης της φύσης και οι επιπτώσεις (π.χ. εξόρυξη ορυκτών καυσίμων με επακόλουθο την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου), η ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και του νερού, η εξαφάνιση πολλών ειδών ζώων.

Επίσης οι αναπτυξιακές ανισορροπίες σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ των χωρών με αποτέλεσμα τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, την πείνα και τον θάνατο ακόμα και παιδιών (π.χ. στην Αφρική), η εξάρτηση από τον καταναλωτισμό και την λογική της κοινωνίας του θεάματος ως μοναδικών κοινωνικών αξιών σε πλανητικό επίπεδο από το ένα μέρος και από το άλλο η ισοπέδωση των πολιτισμικών ταυτοτήτων των κοινωνιών.

Η κορωνίδα των υπαρξιακής διάστασης ανισορροπιών είναι η κλιματική αλλαγή, η οποία βέβαια απειλεί την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας.

Αυτή η αδιέξοδη πραγματικότητα θέτει επιτακτικά ένα ζωτικής σημασίας ερώτημα. Τελικά το ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης υπηρετεί το ανθρώπινο συμφέρον ή εργαλειοποιεί τον άνθρωπο με κύριο στόχο την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων (π.χ. οικονομικό, εργασιακό, υγείας κ.λ.π.) με τίμημα την υπόσκαψη της βιωσιμότητας τόσο της δικής του όσο και της βιοποικιλότητας;

Αυτό το ερώτημα δείχνει βέβαια, ότι η ακολουθούμενη πορεία δεν οριοθετείται από ηθικούς κανόνες με κοινωνικό προσανατολισμό, διότι δεν διαμορφώνει στους πολίτες ατομικές συνειδήσεις, οι οποίες έχουν αναφορά στο ανθρώπινο συμφέρον, στο πλαίσιο του οποίου διασφαλίζεται η ζωή του ανθρώπου σε πλανητικό επίπεδο, η κάλυψη των βασικών αναγκών του (π.χ. υγεία, εργασία, παιδεία με οικοδόμηση της ορθολογικής σκέψης, πληροφόρηση για την παγκόσμια πραγματικότητα κ.λ.π.) ως ατομικού και συλλογικού υποκειμένου, με κοινωνική δικαιοσύνη και στόχο την ευημερία σε ένα βιώσιμο φυσικό περιβάλλον.

Γι’ αυτό και η αυτοπραγμάτωση, ως δικαίωμα του ανθρώπου είτε ως ατόμου είτε ως πολίτη, δεν είναι εύκολα εφικτή στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου οργάνωσης των κοινωνιών.

Ενισχυτικά προς την ίδια κατεύθυνση εκτός από την εργαλειοποίηση λειτουργεί και η μαζοποίηση των σύγχρονων κοινωνιών με την υπερβολική πληθυσμιακή συγκέντρωση στα μεγάλα αστικά κέντρα, την συρρίκνωση της παραγωγής αξιών στην κοινωνική βάση και την μαζική διοχέτευση προτύπων, στα οποία η αναζήτηση νοήματος στην ζωή από τους πολίτες ταυτίζεται με την καταναλωτική τους δυνατότητα, ενώ η απόκτηση κοινωνικού στάτους συμπορεύεται με την εικόνα, που μπορούν να «εκπέμπουν» στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος.

Παράλληλα η αναζήτηση μικρής χρονικής διάρκειας εξόδου από την μαζοποιημένη κοινωνική πραγματικότητα των μεγάλων αστικών κέντρων (π.χ. στις διακοπές) οδηγεί στην αύξηση της κινητικότητας, ώστε να είναι εφικτή η μικρής χρονικής διάρκειας βίωση πιο λειτουργικών, υποτίθεται, συνθηκών για τα μεμονωμένα άτομα, το περιεχόμενο των οποίων δεν αναπαράγει την καθημερινότητα τους.

Αυτό βέβαια ισχύει μόνο θεωρητικά, διότι οι συνθήκες παραμένουν μαζοποιημένες και στους τόπους προορισμού με την αναπαραγωγή του τρόπου ζωής στις κοινωνίες προέλευσης τους (π.χ. καταναλωτική λογική, το θέαμα ως μέσο αυτοπαρουσίασης). Η διαφορά έγκειται στην ύπαρξη περισσότερου ελεύθερου χρόνου.

Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι συνθήκες στους τουριστικούς προορισμούς με τον τρόπο διασκέδασης και εξισορρόπησης της πίεσης, που ασκείται από την καθημερινότητα στις μαζοποιημένες μεγαλουπόλεις.

Στην περίπτωση όμως που «διαταραχθεί» αυτός ο κανόνας για σημαντικούς λόγους, που μπορεί να άπτονται, για παράδειγμα, της δημόσιας υγείας, όπως είναι στην περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού και μειωθεί η κινητικότητα, τότε αναδύονται ζωτικής σημασίας για τις κοινωνικές ισορροπίες προβλήματα.

Έχει πολύ ενδιαφέρον, ότι στο πρώτο 6μηνο του 2020 στην Ευρωπαϊκή Ένωση η μείωση της κινητικότητας (περιορισμοί στην κυκλοφορία λόγω πανδημίας, πτώση της τουριστικής κίνησης κ.λ.π.) επέφερε την μείωση της ζήτησης για καινούργια επιβατικά αυτοκίνητα κατά 38,1%, με τις ανάλογες επιπτώσεις στην απασχόληση.

Η μεγαλύτερη μείωση καταγράφεται στην Ισπανία 50,9% και ακολουθούν η Ιταλία 46,1%, η Γαλλία 38,6% και η Γερμανία 34,5% (Efsyn, «Covid-19: Βαρύτατες οι απώλειες για την αυτοκινητοβιομηχανία», 31.7.2020).

Αυτά τα φαινόμενα δείχνουν την αδυναμία των κοινωνιών, όπως είναι οργανωμένες, να διαχειρισθούν με ασφάλεια και λειτουργικές ισορροπίες την δυναμική της εξέλιξης, διότι ο σχεδιασμός της δεν είναι πολυδιάστατος και με μετρήσιμα μεγέθη μακροπρόθεσμος, ώστε να προλαμβάνονται αρνητικές επιπτώσεις.

Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ανεπάρκειας είναι η διαχείριση της πυρκαγιάς στο Μάτι (2018) με τις τραγικές συνέπειες της απώλειας ανθρώπινων ζωών. Έχουν περάσει δύο χρόνια από τότε και η αντιμετώπιση αυτής της τραγωδίας εξαντλείται στην επικοινωνιακή διαχείριση της με την αναζήτηση ατομικών ευθυνών (πολιτικών και υπηρεσιακών παραγόντων), χωρίς να αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια (αυθαίρετα με την ανοχή της πελατειακής πολιτικής λειτουργίας, έλλειψη λειτουργικού οικιστικού σχεδιασμού, επιχωμάτωση ρεμάτων κ.λ.π.), για τα οποία ευθύνονται όλα τα κόμματα, που διαχειρίσθηκαν κυβερνητική εξουσία μέχρι το ξέσπασμα της πυρκαγιάς, ώστε να μην επαναληφθούν παρόμοια φαινόμενα.

Είναι εμφανές, ότι τόσο σε εθνικό όσο και σε πλανητικό επίπεδο η δυναμική, που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, είναι σε μεγάλο βαθμό αδιέξοδη και με πολλές επικίνδυνες ανισορροπίες.

Οι λύσεις αυτών των προβλημάτων είναι εφικτές, εάν απαντηθούν ορισμένα βασικά ερωτήματα και η υλοποίηση τους στηριχθεί στην στενή συνεργασία και συμπόρευση των κοινωνιών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεξάρτησης τους.

Βασικά ερωτήματα είναι, πως η οικονομική λειτουργία θα συμβάλλει στο κλείσιμο της ψαλίδας των κοινωνικών ανισοτήτων και ποιος ο ρόλος και οι επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή του ανθρώπου (θα τον υποκαταστήσει στην διεκπεραίωση κοινωνικών ρόλων π.χ. εργασία κ.λ.π.).

Επίσης πως θα ισορροπήσουν ο υψηλός βαθμός αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας με τις αναγκαίες πλανητικών διαστάσεων λύσεις των προβλημάτων, οι οποίες όμως διαφοροποιούν  την πραγματικότητα και τον τρόπο βίωσης της σε εθνικό επίπεδο, όπως είναι στην αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων της κλιματικής αλλαγής, της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών, της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. με πλαστικά) και πολλών άλλων.

Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα σε συνδυασμό και με τον αξιακό προσανατολισμό στο ανθρώπινο συμφέρον θα προσδιορίσουν και τον βαθμό αναίρεσης των αδιεξόδων της πλανητικής δυναμικής, διότι ουσιαστικά θα οριοθετήσουν την οπτική προσέγγισης του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας  στην προοπτική του χρόνου.

Πηγή: metarithmisi.gr