ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ: ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ & ΕΓΧΩΡΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΑ… Του Σταύρου Χρ. Τσέτση

Η Πολεοδομία ως εργαλείο ανάδειξης της Ιστορικής Μνήμης ή ολετήρας τεκμηρίων του Παγκόσμιου Πολιτισμού;

Του Σταύρου Χρ. Τσέτση*

Η πρόσφατη ανακοίνωση του Ιταλικού Ιδρύματος Ερευνών για το σημείο ταφής του Πλάτωνα στην Ακαδημία -με αφορμή την ανάγνωση απανθρακωμένου παπύρου του Φιλόδημου, στο Ercolano– προκάλεσε ένα γενικευμένο ενδιαφέρον για τον όλως ξεχωριστό αυτό «Οικουμενικό Τόπο»^. πιθανόν εφήμερο. Αναφύονται ωστόσο κρίσιμα ερωτήματα που ξεπερνούν την συγκυρία.

Η διαχρονία της απαράμιλλης αξίας της Ακαδημίας.

Οι πηγές της Ελληνικής Γραμματείας -κλασσικής και βυζαντινής- κάνουν ρητή αναφορά στην Ακαδημία του Πλάτωνα:

Ο Παυσανίας στα Αττικά, γράφει ότι «κοντά στην Ακαδημία βρίσκεται ο τάφος του Πλάτωνα»^. συνεχείς είναι οι αναφορές στην Ακαδημία στα Λεξικά, ήδη από τον 2^ο μ.Χ. αιώνα: Αρποκρατίωνας (2^ος μ.Χ.), Ησύχιος (5^ος μ.Χ.), Στέφανος Βυζάντιος (6^ος μ.Χ.), Φώτιος (9^ος μ.Χ.),

Σουίδα (10^ος μ.Χ.), Μέγα Ετυμολογικό (10^ος -11^ος μ.Χ.).

Ο Cosimo de Medici, εντυπωσιασμένος από την προσωπικότητα του Πλήθωνα στη Σύνοδο της Φερράρας το 1438, τον προσκαλεί στην Φλωρεντία τον επόμενο χρόνο^. εγκαινιάζεται η εγκαθίδρυση Σχολών, στο πρότυπο του Λυκείου και της Ακαδημίας. Η Accademia Platonica (αρχικά) στη Villa Medicea Careggi, υπό τον εγγονό του Lorenzo τον Μεγαλοπρεπή, αποτελεί την εξύψωση αυτής της πνευματικής τάσης^. με διδάσκοντες, μέλη, μαθητές και συμμετέχοντες, το σύνολο σχεδόν των πρωταγωνιστών του «Primo Rinascimento». Μία πρωτοβουλία σταθμός, που έμελλε να αλλάξει την πορεία της Ευρώπης.

Ο μαθητής του Χαλκοκονδύλη και έξοχος Ελληνιστής Giangiorgio Trissino (L. Puppi), οργανώνει στη Villa Cricoli, έξω από την Vicenza, μία αντίστοιχη Σχολή, όπου συχνάζουν μεταξύ των διακεκριμένων μελών της οι κορυφαίοι εκπρόσωποι της ενετικής οχυρωματικής Αρχιτεκτονικής, με ανεξίτηλο αποτύπωμα και στη χώρα μας: ο Michele Sanmicheli, και ο Giulio Savorgnan.

Εκεί διαμορφώνεται ο Andrea di Pietro della Gondola, υπό την καθοδήγηση αυτού του «μεγάλου Ευρωπαίου λογίου (L. Puppi)», ο οποίος τον “μεταμορφώνει” σε Palladio.

Στη Βενετία νωρίτερα, το 1500, ο εκδότης με τη μεγαλύτερη επιρροή στην Ευρώπη -ο Aldo Manuzio, στενός του συνεργάτης ο Μάρκος Μονσούρος – συστήνει την «NeoAccademia», με επίσημη γλώσσα τα Ελληνικά^. μεταξύ των στόχων, η έκδοση ανέκδοτων Ελληνικών κωδίκων.

Η Ακαδημία και ο κύκλος της συνεχίζουν να ελκύουν το ενδιαφέρον και να ερεθίζουν τη φαντασία καλλιτεχνών και ανθρώπων των γραμμάτων από τον 17^ο αιώνα και μετέπειτα^. στην παλέτα του Solvatore Rosa, του Carlo Maratta, του Pietro Testa^. o Φρήντριχ Χάϊντερλιν την αποκαλεί «εύγλωττη αγορά». Οι Περιηγητές -πριν και μετά την απελευθέρωση- την απεικονίζουν, με διάθεση αναπαράστασης της: ο Jean Denis Barbie du Bocage και ο Francois, είναι χαρακτηριστικοί.

Το Ελληνικό «παράδοξο»

Η σύγχρονη Ελλάδα – και ακριβέστερα και η πολιτική της έκφραση- δεν εκτιμά τη βαρύτητα του «Τόπου», ή και τον αγνοεί^. όταν δεν «κλείνει το μάτι» στη βίαια αστικοποίηση που σταδιακά τον συρρικνώνει, για να καταλήξει σ΄ ένα «Άλσος» τυπικά προστατευόμενο -ως «φύλλο συκής»- εν μέσω, σε σημαντικό βαθμό, ενός «αστικά αδιάφορου» ιστού και αυτού, μερικά κακοποιημένου.

Η αποκορύφωση έρχεται με την σχετικά πρόσφατη επιβράβευση μιας πολεοδομικής λύσης, η οποία επιτρέπει την οικοδόμηση πολιτισμικής δομής σε ικανό μέρος του θεσμοθετημένου Αρχαιολογικού Πάρκου^. όχι σε εφαπτομένη ή γειτνιάζουσα περιοχή, αλλά εντός του Αρχαιολογικού Χώρου.

Η πολεοδομία, εμφανώς, ως μηχανισμός «Λήθης», ενός σπάνιου, όσο και μοναδικού «Τόπου» της Παγκόσμιας Ιστορίας.

Επίμονα Ερωτήματα

Η ακριβής θέση του τάφου του Αθηναίου στοχαστή, είναι προδήλως αρμοδιότητα -ευθύνη και υποχρέωση- των ειδικών στην αποκάλυψη των τεκμηρίων του παρελθόντος, που θεμελιώνουν την Αστική Μνήμη.

Ωστόσο, η όλη θεματική θέτει ξανά κρίσιμα -έως σήμερα αναπάντητα- ερωτήματα και εκ των πραγμάτων, γεννά ερωτηματικά:

• Είναι δυνατόν ένας «Τόπος» έμβλημα του Δυτικού Κόσμου και των επιτευγμάτων του «Ελληνικού Τρόπου» -να παραμένει «αφανής», εσωτερικά διαρρηγμένος, με περιβάλλοντα χώρο ξένο, σαφώς αναντίστοιχο του διαμετρήματος των αξιών που διαχρονικά εκπέμπει;

• Με ποια σχεδιαστική λογική προωθούνται Σχέδια που οικοδομούν εντός ενός «Τόπου» όπου διαμορφώθηκε η Ανθρώπινη Σκέψη; Εκτός εάν, μία τέτοια «ανίερη» προσέγγιση, αντλεί από τον Filippo Tommaso Marinetti και τους Futuristi– εκ των πρώτων υποστηρικτών του κινήματος των Μελανοχιτώνων, της πλέον σκοτεινής περιόδου της Ιταλίας^. ο οποίος, ενδεικτικά, ήθελε να καταστραφεί κάθε ιστορικός Ιστός και Μουσείο, συμπεριλαμβανομένης της Βενετίας και να ξαναχτιστεί από την αρχή.

• Μπορεί ένας τέτοιος Οικουμενικός Χώρος, να παραμένει εκτός του καταλόγου προστατευόμενων «Τόπων» της UNESCO;

• Γιατί δεν (επανα)συστήθηκε ο Φορέας Ενοποίησης Αρχαιολογικών και Ιστορικών Χώρων της Αθήνας, ανεξάρτητα της μορφής^. και ως συναπακόλουθο, γιατί δεν προωθήθηκε η σχεδιασμένη Ενοποίηση από τον Κεραμικό έως την Ακαδημία και τον Αρχαιολογικό Χώρο Ιππίου Κολωνού;

Η ράθυμη στάση της Πολιτείας, ο εξοβελισμός της Κοινωνίας των Πολιτών και το «φύλλο συκής» των τοπικών Σχεδίων

Τα (όποια) Σχέδια, δίχως ευρύτερες προγραμματικές στοχεύσεις, λειτουργούν μάλλον ως άλλοθι, εν μέσω μιας ασύγγνωστης ραθυμίας -προοίμιο περαιτέρω εγκατάλειψης.

Η Πολιτεία, η οποία διαθέτει τη δύναμη της πρωτοβουλίας, έχει, ανέκαθεν χρέος να προστατεύει και να αναδεικνύει τους πυλώνες της ταυτότητά της.

Η Πολεοδομία, η οποία στοχεύει στο σχεδιασμό της ιστορικής εξέλιξης του Αστικού Φαινομένου (G. Astengo), μπορεί από φορέα ανάδειξης της Μνήμης, να διολισθαίνει σε ολετήρα των θεμελίων του Δυτικού κόσμου;

Στοιχειοθετούνται νομικά, μέτρα «επί παραλείψει» για την κακοποίηση ενός χώρου Οικουμενικής Αξίας;

Η διεθνής κοινότητα, μπορεί να αφήσει να καταρρεύσουν τα θεμελιώδη συστατικά της ίδιας της κοιτίδας;

Περιποιεί τιμή για τη χώρα, οι εξελίξεις «επ΄ αγαθώ» -δηλαδή της ανάδειξης της- να προέρχονται από ενδιαφέρον «extra muros» ;

Πάντως, τα παραπάνω ερωτήματα, παρότι ηχούν ως ρητορικά, μόνο τέτοια δεν είναι…

ΠΗΓΕΣ

1. Σταύρος Τσέτσης : «Η Ακαδημία Πλάτωνα και η ευρύτερη περιοχή της: Από την «Υβριν» της κακοποίησης στο Οικουμενικό Χρέος της προστασίας και ανάδειξης της» . Newideas: https://newideas.gr/i-akadimia-platona-kai-i-eyryteri-periochi-tis-apo-tin-yvrin-toy-stayroy-chr-tsetsi/
2. Σταύρος Τσέτσης : «Ακαδημία Πλάτωνος: Η «Υβρις» της Νέας Δόμησης ή η «θρυμματισμένη» πολεοδομική μνήμη, προοίμιο ιστορικής στρέβλωσης» European Business Review: https://www.europeanbusiness.gr/page.asp?pid=11168
3. Σταύρος Τσέτσης : «Το Σύνδρομο της «Ηροστράτειας δόξας» και η «Ύβρις» της δόμησης εντός της Ακαδημίας του Πλάτωνος». Newideas: https://newideas.gr/to-syndromo-tis-irostrateias-doxas-kai-i-yvris-tis-domisis-entos-tis-akadimias-toy-platonos-toy-stayroy-chr-tsetsi/

*Δρ. ΕΜΠ