Οι δημοσιογράφοι και οι παρατηρητές αξίζουν καλύτερη προστασία από τις «νομικές επιθέσεις» ισχυρών πολιτικών ή επιχειρήσεων, καθώς η νέα πρωτοβουλία της ΕΕ κατά των καταγγελιών SLAPP θα μπορούσε να ανατρέψει την ανησυχητική τάση της χρησιμοποίησης των νόμων και των δικαστηρίων ως όπλα για τη φίμωση των επικριτικών φωνών στην Ευρώπη.
Η Linda Ravo είναι ανώτερη σύμβουλος υπεράσπισης στην Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών για την Ευρώπη.
Ο Jonathan Day είναι ανώτερος υπεύθυνος επικοινωνίας στην Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών για την Ευρώπη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέλεξε να τιμήσει την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου νωρίς – και με στυλ. Την περασμένη εβδομάδα δημοσίευσε μια πρόταση-ορόσημο για τον περιορισμό των καταχρηστικών αγωγών που έχουν ως στόχο να φιμώσουν τον κριτικό λόγο, να αποκλείσουν τη λογοδοσία και να υπονομεύσουν τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Γνωστές ως SLAPPs (στρατηγικές αγωγές κατά της δημόσιας συμμετοχής), οι υποθέσεις αυτές έχουν γίνει όλο και πιο συχνές στην ΕΕ, και χρησιμοποιούνται τόσο από πολιτικούς όσο και από επιχειρηματίες για να εκφοβίσουν δημοσιογράφους, παρατηρητές και άλλους που αναφέρουν θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος.
Εδώ και χρόνια, οι ακτιβιστές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις υποθέσεις αυτές και τις βλαβερές συνέπειες που έχουν για τη δημοκρατία και την εξάπλωσή τους: Οι SLAPPs αυξάνονται σχεδόν σε όλα τα κράτη της ΕΕ, ακόμη και σε εκείνα με ισχυρές δημοκρατικές παραδόσεις. Η πρόταση της Επιτροπής είναι ένα ελπιδοφόρο βήμα προς την εξάλειψη αυτών των καταχρηστικών αγωγών και την κατάλληλη προστασία των δημοσιογράφων και των παρατηρητών. Αλλά πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά για να θεωρηθεί ότι θα αλλάξει πραγματικά τα δεδομένα.
Μια στέρεη βάση για την ανάπτυξη
Η πρωτοβουλία της Επιτροπής έχει πολλά θετικά στοιχεία για όσους υποστηρίζουν εδώ και καιρό τη θέσπιση ενός νόμου της ΕΕ κατά των SLAPP. Η δέσμη μέτρων περιλαμβάνει μια πρόταση οδηγίας της ΕΕ με βασικές εγγυήσεις και προστατευτικά μέτρα που θα πρέπει να περιλαμβάνονται σε κάθε σοβαρό νόμο κατά των SLAPP.
Το πεδίο εφαρμογής είναι ευρύ και δείχνει μια σταθερή κατανόηση των SLAPPs. Ποιος κρύβεται πίσω από αυτά, ποιον στοχοποιούν και γιατί. Οι κανόνες θα παρέχουν σε κάθε παρατηρητή – είτε πρόκειται για δημοσιογράφο, ΜΚΟ, ακτιβιστή ή ακαδημαϊκό – διαδικαστικά εργαλεία για να αποκρούσει αγωγές που είτε είναι προδήλως αβάσιμες είτε φέρουν τα χαρακτηριστικά της κατάχρησης και ασκούνται αποκλειστικά για να παγώσουν ή να εκδικηθούν τη συμμετοχή του κοινού.
Η Επιτροπή έχει καταλήξει σε έναν καινοτόμο ορισμό των διασυνοριακών υποθέσεων προσαρμοσμένο στη φύση των SLAPPs, ο οποίος θεωρεί ότι ο διεθνής αντίκτυπός τους αντικατοπτρίζεται επίσης στο ότι οι ενάγοντες συχνά φιμώνουν τους παρατηρητές που ασχολούνται με θέματα των οποίων η σημασία υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα.
Εκτός από το πεδίο εφαρμογής της πρότασης, ο τρόπος προστασίας που παρέχει είναι επίσης αξιέπαινος. Περιλαμβάνει έναν μηχανισμό για την πρόωρη απόρριψη των υποθέσεων SLAPP στο πλαίσιο μιας ταχείας διαδικασίας, με το βάρος της απόδειξης να πέφτει στον ενάγοντα. Στα θύματα SLAPP θα παρέχεται οικονομική ασφάλεια για τα έξοδα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας και αποζημίωση για τα δικαστικά έξοδα και τις ζημίες – συμπεριλαμβανομένης της σωματικής και ψυχολογικής βλάβης.
Οι εμπνευστές των SLAPP θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν οικονομικές κυρώσεις για την υποβολή αυτών των επιπόλαιων αγωγών. Οι ΜΚΟ που ενδιαφέρονται να καταπολεμήσουν την απειλή για τη συμμετοχή του κοινού που θέτει μια SLAPP θα μπορούν να παρέμβουν στην υπόθεση για να υποστηρίξουν το θύμα. Η πρόταση περιλαμβάνει ακόμη και διατάξεις για την προστασία των παρατηρητών της ΕΕ που έχουν υποστεί SLAPP εκτός της Ένωσης, προσφέροντάς τους έτσι τη δυνατότητα να ζητήσουν από τα εθνικά τους δικαστήρια να εμποδίσουν την αναγνώριση και εκτέλεση αλλοδαπών αποφάσεων και να υποχρεώσουν τους διαδίκους να τους αποζημιώσουν για ζημίες.
Επιπλέον, η δέσμη μέτρων της Επιτροπής υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση, με τη νομοθετική πρόταση να συνοδεύεται από συστάσεις για την απομόνωση των νομικών και δικαστικών συστημάτων από την κατάχρηση και την αποτροπή της χρήσης τους για τη φίμωση των παρατηρητών.
Ζητά ευαισθητοποίηση και συλλογή δεδομένων, νομική κατάρτιση των δικαστικών και νομικών επαγγελματιών, επανεξέταση των δεοντολογικών κωδίκων που διέπουν τους δικηγόρους, υποστήριξη και δωρεάν νομική βοήθεια για τους στόχους και επανεξέταση των νόμων που εμποδίζουν αδικαιολόγητα την ελευθερία του λόγου. Αυτό είναι απαραίτητο για να επέλθει μια αλλαγή νοοτροπίας κατά των SLAPPs και να εκπαιδευτούν ακόμη και όσοι ανήκουν στο νομικό επάγγελμα σχετικά με αυτές τις υποθέσεις.
Οι παγίδες παραμένουν
Παρά τη φιλοδοξία της Επιτροπής και τη συνολική ισχύ της πρότασής της, υπάρχουν ακόμη τομείς που πρέπει να βελτιωθούν. Ο προτεινόμενος νόμος περιλαμβάνει μια εξαίρεση από το ευρύ πεδίο εφαρμογής του για υποθέσεις που σχετίζονται με «διοικητικά θέματα» – μια διφορούμενη διάκριση που θα μπορούσε να παρέχει στους ενάγοντες SLAPP περιθώριο να παρακάμπτουν τους κανόνες. Για παράδειγμα, η εξαίρεση αυτή θα κάλυπτε ορισμένες υποθέσεις που σχετίζονται με τον ΓΚΠΔ;
Υπάρχουν επίσης κενά στην προστασία. Ειδικότερα, η προτεινόμενη εφαρμογή του μηχανισμού πρόωρης απόρριψης μόνο σε υποθέσεις που είναι «προδήλως αβάσιμες» ενέχει τον κίνδυνο να επιτρέψει σε πολλές υποθέσεις SLAPP να συνεχίσουν να οδηγούνται σε δίκη.
Η διακριτική ευχέρεια που αφήνεται στα δικαστήρια όσον αφορά τη χορήγηση συγκεκριμένων ένδικων μέσων θα μπορούσε επίσης να ματαιώσει την προστασία των θυμάτων SLAPP. Για παράδειγμα, η επιδίκαση εξόδων δεν είναι αυτόματη και η εθνική δικαιοδοσία μπορεί να απαιτεί από τα θύματα να ξεκινήσουν νέες διαδικασίες για να αποζημιωθούν για τις ζημίες. Οι διατάξεις σχετικά με τις κυρώσεις θα μπορούσαν επίσης να επωφεληθούν από μια πιο αυστηρή διατύπωση ώστε να διασφαλιστεί ότι ο «αποτρεπτικός» χαρακτήρας των κυρώσεων λαμβάνει δεόντως υπόψη τη δύναμη και τον πλούτο στα οποία στηρίζονται οι SLAPP.
Τα ζητήματα αυτά πρέπει να επιλυθούν, εάν η ΕΕ αποφασίσει να θεσπίσει τους αυστηρότερους δυνατούς κανόνες κατά των SLAPPs.
Όλα είναι ακόμα ανοιχτά
Παρόλο που η πρωτοβουλία της Επιτροπής έχει πολλά που μπορούν να ενθουσιάσουν, είναι ακριβώς αυτό – απλώς μια πρωτοβουλία. Τώρα αρχίζει η σκληρή δουλειά.
Η φιλοδοξία που επέδειξε η Επιτροπή πρέπει να αντιστοιχηθεί τόσο κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την τελική οδηγία όσο και κατά την ενδεχόμενη εφαρμογή της από τα κράτη μέλη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο πρέπει να καταπολεμήσουν κάθε απόπειρα αποδυνάμωσης της πρότασης της Επιτροπής κατά τις προσεχείς διαπραγματεύσεις, εστιάζοντας στο κλείσιμο των κενών που απομένουν.
Μόλις οι ευρωβουλευτές συμφωνήσουν επί του κειμένου, οι εθνικές αρχές πρέπει να εφαρμόσουν τις διατάξεις κατά τρόπο που να συνάδει με τους στόχους και το πεδίο εφαρμογής τους.
Εν τω μεταξύ, η Επιτροπή πρέπει να παροτρύνει τις κυβερνήσεις να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση των συστάσεών της – υποστηρίζοντάς τες με συνεχή καθοδήγηση, διαθέτοντας χρηματοδότηση από την ΕΕ, κινητοποιώντας τις ευρωπαϊκές ενώσεις δικαστών και δικηγόρων, αξιοποιώντας τη συνεργασία με άλλους διεθνείς φορείς, όπως τα Ηνωμένα Έθνη και τα όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Θα πρέπει επίσης να δημιουργηθεί ένα δομημένο πλαίσιο παρακολούθησης με τη συμμετοχή φορέων της κοινωνίας των πολιτών για την τακτική παρακολούθηση της προόδου.
Για πάρα πολύ καιρό, οι δημοσιογράφοι, οι παρατηρητές και άλλοι που εργάζονται για το δημόσιο συμφέρον εκφοβίζονταν ή φιμώνονταν από τις SLAPPs. Η πρωτοβουλία της Επιτροπής βάζει την ΕΕ στο δρόμο για να αλλάξει αυτό.
Τόσο τα θεσμικά όργανα της ΕΕ όσο και οι εθνικές αρχές πρέπει να αξιοποιήσουν την πρωτοβουλία και να εργαστούν για συγκεκριμένα, εκτελεστά μέτρα που μπορούν να παρέχουν σε όσους εργάζονται για το δημόσιο συμφέρον την προστασία που τους αξίζει.
Πηγή: euractiv.gr
