Του Τριαντάφυλλου Καρατράντου*
Τους τελευταίους μήνες γίνεται μία συζήτηση για το ποσοστό των δαπανών για την άμυνα και την ασφάλεια σε αντιδιαστολή με αυτό για την υγεία. Το κλασικό απλουστευτικό δίλημμα «κανόνια ή βούτυρο» το συναντάμε στις μέρες ως σύνθημα «MAT παντού, ΜΕΘ πουθενά», το οποίο έχει ακουστεί μέχρι και στο Κοινοβούλιο. Στην αρχή, στο στόχαστρο της κριτικής, ήταν οι προσλήψεις στην Ελληνική Αστυνομία και οι δαπάνες για την ασφάλεια και στη συνέχεια Οι νέες αμυντικές δαπάνες, με αφορμή και τη συμφωνία Ελλάδας – Γαλλίας. Το αντεπιχείρημα, όσων ασκούν αυτή την κριτική, είναι πως θα μπορούσαν τα χρήματα αυτά να δοθούν για την ενίσχυση του ΕΣΥ και κυρίως για τη δημιουργία νέων ΜΕΘ. Μπορεί κάποιος να αντιπαραθέσει τα σχεδόν 44 δισεκατομμύρια που έχει δαπανήσει η κυβέρνηση για τη διαχείριση της πανδημίας. Η πραγματικότητα είναι όμως σύνθετη και τα πράγματα περίπλοκα.
Πρώτον, η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες χώρες της ΕΕ με έντονη την αίσθηση της εξωτερικής απειλής. Επιπρόσθετα, είναι χώρα πρώτης υποδοχής των μεταναστευτικών κινήσεων. Αυτά τα δύο δεδομένα καθορίζουν τις στρατηγικές επιλογές της χώρας στους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας συνόρων. Αν κάναμε αυτή τη συζήτηση για την Εσθονία ή τη Λιθουανία οι προτεραιότητες θα ήταν διαφορετικές. Οι χώρες αυτές επενδύουν μεγάλο μέρος του αμυντικού τους προϋπολογισμού στην κυβερνοάμυνα, καθώς η βασική απειλή που αντιμετωπίζουν είναι οι κυβερνοεπιθέσεις.
Δεύτερον, βιώνουμε την περίοδο των πολυκρίσεων. Από τον Έβρο, στην πανδημία, στο κάψιμο του hotspot στη Μόρια και τέλος στις μεγάλες καταστροφικές μεγα-πυρκαγιές που αντιμετώπισε η χώρα το περασμένο καλοκαίρι. Σε αρκετές περιπτώσεις, με χαρακτηριστικότερη την πανδημία, η χώρα αντιμετωπίζει δύο ή και τρεις κρίσεις παράλληλα. Αρκετές από αυτές έχουν και διαστάσεις ασφάλειας.
Τρίτον, τα κράτη αλλάζουν διαρκώς κατά τη διάρκεια της διαχείρισης της πανδημίας. Τα νέα κράτη που θα αναδυθούν σε μία πιο σταθερή μορφή στην μετά πανδημία εποχή μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε ως κράτη μέριμνας (care states) ή κράτη προστασίας (protection states) και πρέπει να παρέχουν υπηρεσίες προστασίας και αλληλεγγύης στους – πολίτες σε μία ευρεία δέσμη πολιτικών, από την εργασία και την υγεία, μέχρι και την ασφάλεια. Αυτή η ανάγκη αποτυπώνεται και στα ζητήματα που αναδεικνύουν ως σημαντικότερα οι πολίτες στις μετρήσεις κοινής γνώμης.
Τέταρτον, ζούμε την εποχή της διπλής ή τριπλής χρήσης (dual / triple use) τεχνολογικών συστημάτων, όπως είναι τα drones, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν για την άμυνα, την ασφάλεια και την πολιτική προστασία. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η διυπηρεσιακή συνεργασία των πρώτων ανταποκριτών, κάτι που διαπιστώσαμε όλοι στην κρίση στον Έβρο, στη διαχείριση της πανδημίας, αλλά και στις μεγάλες πυρκαγιές, όπου συμμετείχαν και οι ένοπλες δυνάμεις.
Σε αυτό το πλαίσιο το δίλημμα κανόνια ή βούτυρο, αλλά και το σύνθημα «MAT παντού, ΜΕΘ πουθενά» το είναι παρωχημένα και με ξεκάθαρη λαϊκίστικη χρήση. Τα σύγχρονα κράτη έχουν την ευθύνη να διαχειριστούν με επιτυχία το σύνολο των ζητημάτων, για αυτό και πρέπει να κάνουν ορθολογική χρήση των οικονομικών τους δυνατοτήτων. Η νέα έννοια της προστασίας περιλαμβάνει και την ασφάλεια και την άμυνα. Κάπως έτσι πέρασαν οι ανθρώπινες κοινωνίες από τη φυσική κατάσταση στην πολιτική οργάνωση.
*δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και νέων απειλών, επιστημονικός συνεργάτης ΕΛΙΑΜΕΠ
