Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Τον Ντόναλντ Τραμπ, οι πολιτικοί του αντίπαλοι «φασίστα» τον ανέβαζαν, «ναζί» τον κατέβαζαν. Στην κάλπη όμως πάνω από 70 εκατομμύρια Αμερικάνοι πολίτες τον επέλεξαν για πρόεδρο της χώρας τους. Λέτε να έχει τόσους «φασίστες» και «ναζί» η Αμερική ή κάτι άλλο συμβαίνει;
Στη Γαλλία, ο Εθνικός Συναγερμός της Μαρίν Λεπέν «μάζεψε» 12 εκατομμύρια ψήφους στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές και αν αύριο γίνονταν και προεδρικές, η υποψήφια του θα τις κέρδιζε. Τυχαίο και αυτό;
Στο Βέλγιο, στις τελευταίες περιφερειακές εκλογές, το νεοσταλινικό κόμμα PTB (Βελγικό Κόμμα Εργαζομένων) από 3% κατά μέσο όρο επίδοσης το 2014, έφτασε στο 26% και κέρδισε τρεις μεγάλες περιφέρειες και για μια πενταετία θα συμμετέχει στη διακυβέρνησή τους.
Μήπως αυτό που κάποτε οριζόταν ως ακραίο ή «αντισυστημικό» είναι σήμερα μέρος μιας νέας κανονικότητας;
Ιδού ένα ερώτημα που θέτουν κάποιοι διαυγείς διανοούμενοι και δημοσιογράφοι, σε αντίθεση με πολιτικούς, που προσπαθούν να βρουν απαντήσεις με κριτήρια του παρελθόντος.
Δυστυχώς όμως αυτό το τελευταίο δεν ισχύουν πλέον, στο βαθμό που ίσχυαν πριν 40 με 50 χρόνια. Από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση του 1973 και μετά πολλά πράγματα αλλάζουν με επιταχυνόμενους ρυθμούς στον κόσμο μας.
Όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο νομπελίστας οικονομολόγος Έντμουντ Φελπς (91 ετών), στο βιβλίο του «Πρόοδος για όλους» (Επίκεντρο), το ιστορικά πρωτοφανές γεγονός της ραγδαίας οικονομικής μεγέθυνσης που παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ και σε ευρωπαϊκές χώρες από τον 19ο αιώνα και εντεύθεν – πρωτοφανές με την έννοια ότι επί δεκάδες αιώνες το βιοτικό τους επίπεδο παρέμεινε πρακτικά στάσιμο – οφείλεται πρωτίστως στο μαζικό πνεύμα καινοτομίας που τις διαπερνά, το οποίο με τη σειρά του απέρρευσε από ριζοσπαστικές αλλαγές στις αξίες και τους θεσμούς.
Συγκρινόμενη μάλιστα με τα δύο κύρια ανταγωνιστικά συστήματα, τον σοσιαλισμό και τον κορπορατισμό, η έτσι νοούμενη νεωτερική οικονομία αποδεικνύεται ανώτερη όσον αφορά τόσο την ατομική άνθηση όσο και την κοινωνική δικαιοσύνη. Παρά ταύτα, την τελευταία πεντηκονταετία εμφανίζει έντονα σημάδια κόπωσης, τα οποία αποτυπώνονται στους χαμηλούς ρυθμούς της ολικής παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής.
Αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής ήταν και εξακολουθεί να είναι η επιδείνωση της αποκαλούμενης πολυπαραγοντικής παραγωγικότητας – ένας σταθμιστικός μέσος όρος της παραγωγικότητας της εργασίας και της παραγωγικότητας του κεφαλαίου που μετράει πόσο γρήγορα αυξάνεται η εκροή σχετικά με την αύξηση των εισροών της εργασίας και του κεφαλαίου. Η κάμψη του δυναμισμού αυτών των κοινωνιών από τη δεκαετία του 1960 και μετά οφείλεται στη διάβρωσή τους από το κορπορατιστικό πνεύμα και την παραδοσιοκρατία. Εξ ού και η υπόδειξη: αν θέλουν να ανακτήσουν τον δυναμισμό τους, οι οικονομίες θα πρέπει να απωθήσουν αυτές τις συντηρητικές αντιλήψεις.
Καινοτομία
Στην ίδια γραμμή με τη Γερμανική Ιστορική Σχολή και ειδικότερα τον Τζότζεφ Σουμπέτερ, ο Φελπς διατείνεται ότι καθοριστικός παράγοντας που δημιούργησε τη σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία ήταν η καινοτομία· ή, σύμφωνα με την ωραία διατύπωση του Alfred North Whitehead, η ταχεία ανάπτυξη του πολιτισμού κατέστη δυνατή μόνον όταν «ο άνθρωπος εφηύρε τη μέθοδο της εφεύρεσης». Προαπαιτούμενο της υπήρξε η ριζική μεταβολή στις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις προτιμήσεις που αποκρυσταλλώθηκαν στον ατομικισμό, την προσωπική ανάπτυξη και τη ζωτικότητα (vitalism). Η νέα αυτή κουλτούρα επέβαλλε θεσμικές αλλαγές στους κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού προκειμένου να διευκολυνθεί η καινοτομία. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η «Πρόοδος για Όλους» συμβάλλει ουσιαστικά στην πρόσφατη προσπάθεια επανεκτίμησης του πολιτισμικού υπόβαθρου των βιομηχανικών επαναστάσεων από άλλους μελετητές, παραδείγματος χάριν την Deirdre McCloskey που έγραψε εκτενώς για την ηθική των αστών.
Στο επίπεδο αυτό όμως οι καταστάσεις που προκύπτουν μπερδεύονται γιατί συναντούν την ανθρώπινη διάσταση της πραγματικότητας υπό την ψυχολογική υφή της.
Κουλτούρα της καινοτομίας σημαίνει πειραματισμός, διερεύνηση, ανακάλυψη, επινόηση, φαντασία, επίλυση προβλημάτων. Πεμπτουσία του οικονομικού δυναμισμού, η γοητεία του καινούργιου εξελίχθηκε σε μαζική φρενίτιδα που, σαρώνοντας αρτηριοσκληρωτικούς θεσμούς και αντιλήψεις, δημιούργησε την «καλή οικονομία». Καλή οικονομία είναι εκείνη που παρέχει τις δυνατότητες για την «καλή ζωή» (ευ ζην, good life)· και η καλή ζωή ταυτίζεται με εκείνη την κατάσταση πνευματικής και ψυχικής άνθησης του ατόμου στην οποία το κατευθυντήριο πνεύμα (ο καλός δαίμονας) είναι η δημιουργικότητα. Εμφανώς, ο τόνος δεν δίνεται στην αναγκαία υλική ευημερία, αλλά σε ό,τι ευνοεί την ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων και την ικανοποίηση από την εργασία.
Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει στις δυτικές κοινωνίες. Έτσι, όλο και περισσότερο μεγαλώνει ο αριθμός των ατόμων που αισθάνονται άχρηστοι, παραμελημένοι, πολιτιστικά περιθωριοποιημένοι. Και από την αίσθηση αυτήν των ψυχολογικών καταστάσεων μύρια έπονται και αυτά τα τελευταία δεν θεραπεύονται με επιδόματα, αμπελοφιλοσοφίες και εκφυλιστικές θεωρίες “αφύπνισης” και ακυρώσεων ανθρώπινων ιδιοτήτων. Καλυτέρα δώρα από αυτά τα άκρα δεν μπορούν να περιμένουν.
Πηγή: ot.gr
