Η λέξη φανατισμός προέρχεται από τη λατ. “fanaticus” (άτομα που συχνάζουν στο ναό «fanum»). Στην αρχαία Ρώμη υπήρχε ο ναός της Μπελλόνα, θεάς του πολέμου, αντίστοιχη της ελληνικής Ενύως και της μικρασιατικής Μα.
Στον ιερό ναό της Μπελλόνα, ιερείς και πιστοί περιέπιπταν σε παραληρήματα. Εφαράδιζαν την τυφλή μανία τους με δολοφονίες, πυρπολήσεις και καταστροφές ξένων περιουσιών.
Του Βασιλείου Γρηγ. Παπαδάκη*
Ο φανατισμός, μία από τις μεγαλύτερες μάστιγες της ανθρωπότητας, διακρίνεται σε θρησκευτικό (θρησκόληπτοι, θεομανείς, ιερείς της Κυβέλης, φρυγική θεά της γονιμότητας), πολιτικό (αδιαλλαξία πολιτικών θέσεων), και εθνικό (σοβινισμός, ρατσισμός).
Στο θρησκευτικό φανατισμό εντάσσεται η αίρεση των Ναζαριτών Ισμαηλιτών οι οποίοι γέννησαν το θρύλο των ασσασίνων. Δημιουργός της αιρέσεως τον 11ο αι. υπήρξε ο νεαρός Πέρσης Χασάν ες Χομαϊρί ο οποίος υποστήριζε: «αντί να ανατρέπουμε βασίλεια με μάχες ας ανατρέπουμε βασιλείς και πολιτικούς με ξιφίδια».
Στρατολογούσε και φανάτιζε νεαρά άτομα το οποία υπό την επήρεια ναρκωτικών ουσιών (χασίς), δολοφονούσαν αθώους πολίτες, στρατηγούς μέσα σε πολεμικές σκηνές, άρχοντες στα παλάτια και πολιτικούς αντιπάλους. Οι Ναζαρίτες Ισμαηλίτες, 11ο-13ο αι., έγιναν φόβος και τρόμος όλων των βασιλείων της Ανατολής κυρίως των αραβικών και εφιάλτης των Σταυροφόρων οι οποίοι τους έδωσαν το προσωνύμιο ασσασίνοι.
Κατά το μεσαίωνα το τυφλό θρησκευτικό πάθος των ιεροεξεταστών, έβλαψε το χριστιανισμό της δυτικής Ευρώπης.
Πολιτικός φανατισμός. Τυφλή και χωρίς όρια προσήλωση σε μία συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία ή δόγμα που οδηγεί σε αδιάλλακτη στάση και έχθρα εναντίον εκείνων που έχουν διαφορετική άποψη. Συνέπειες του πολιτικού φανατισμού: επαναστάσεις, διχασμός, εμφύλιοι πόλεμοι.
Εθνικός φανατισμός. Εκφράζεται με ρατσιστικές-σοβινιστικές πρακτικές. Η λέξη σοβινισμός (παθολογικός εθνικισμός-εθνικός φανατισμός) προέρχεται από τη γαλλική chauvinism, όνομα του Nicholas Chauvin, Γάλλος στρατιώτης, φανατικός υποστηρικτής του Ναπολέοντα. Ο σοβινισμός εξαπλώθηκε με καταστροφικές συνέπειες για την ανθρωπότητα στους δύο Π.Π. Η τυφλή πίστη σε ανώτερες φυλές εξακολουθεί και σήμερα να συσπειρώνει ομάδες και να τις οδηγεί σε βιαιότητες και εγκληματικές πράξεις.
Στον αντίποδα του σοβινισμού βρίσκεται ο καλώς νοούμενος εθνικισμός ο οποίος έχει ως πρώτο βασικό γνώρισμα τη φιλοπατρία. Η επιβίωση του Έθνους εξαρτάται από την πολιτιστική παράδοση και τα εθνικά ιδεώδη. Σοβινισμός και ρατσισμός καταδικάζονται διεθνώς και θεωρούνται ηθικά απαράδεκτες πρακτικές.
Οι δολοφονίες από τους ασσασίνους 11ο – 13ο αι. επαναλαμβάνονται σήμερα από άτομα με χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, τα οποία μεταλλάσσονται σε φανατικούς τρομοκράτες, κορυβαντιώντες ασσασίνοι.
Τα τρομοκρατικά κτυπήματα, πολύπλευρα και πολυσύνθετα, έχουν την αφετηρία τους στο θρησκευτικό και ιδεολογικό φανατισμό. Βασίζονται στον αιφνιδιασμό. Τα μέσα που χρησιμοποιούν είναι απεριόριστα. Ο απώτερος σκοπός είναι η δημιουργία ψυχολογικών εντυπώσεων, κλίματος ανασφάλειας, μεγαλύτερης δημοσιότητας. Μέσα στους στόχους είναι η ανενδοίαστη επιβολή του «δικαίου της πυγμής» και η επικράτηση του Ισλάμ έναντι άλλων θρησκειών.
Ο φανατισμός με όρους ψυχολογίας είναι σοβαρή ψυχική ασθένεια, (ψύχωση). Χαρακτηρίζεται από έλλειψη αυτογνωσίας, μόρφωσης αυτοπεποίθησης. Αιτία η κοινωνική δυσπροσαρμοστικότητα του ατόμου και η απώλεια επαφής με την πραγματικότητα. Προκαλεί έμμονες ιδέες και εμπάθειες που διαταράσσουν την ψυχική ηρεμία και το νου. Ο ανθρώπινος φανατισμός εξουδετερώνεται με την καλλιέργεια του συναισθήματος, της ανθρωπιάς, αυτοκριτικής, ευθύνης, παιδείας και του καθήκοντος.
Οι βιαιοπραγίες, βανδαλισμοί, δολοφονίες αθώων πολιτών αγγίζουν τα όρια της ανθρώπινης ηλιθιότητας.
«Το μυαλό είναι πιο δυνατό από τη γροθιά». Ευάγγελος Παπανούτσος (1900-1982) φιλόσοφος, εκπαιδευτικός.
Οι τρομοκράτες-ασσασίνοι (αγγλιστί assassin) με εγχειρίδια και όπλα, οι πολίτες με μυαλό, ανδρεία και ευκαρτεροψυχία.
*Επίτιμο μέλος της Ένωσης Ευρωπαίων
. Στην αρχαία Ρώμη υπήρχε ο ναός της Μπελλόνα, θεάς του){kind=link}