Του Σπύρου Ευσταθόπουλου*
Πολύς ντόρος γίνεται πάλι για την κατάσταση που επικρατεί στα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας μας. Καταλήψεις, προπηλακισμοί, πολιτικοποιημένη βία, άσυλο, άρνηση αξιολόγησης κλπ. κλπ.
Και επειδή το καθηγητικό κατεστημένο απολαμβάνει μίας ιδιότυπης ασυλίας, ενώ ταυτόχρονα η επιρροή του ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της ακαδημαϊκής κοινότητας με δυσανάλογα μάλιστα μεγάλες επιπτώσεις στο σύνολο, σχεδόν, της κοινωνίας, ας επιχειρήσουμε να δούμε από πιο κοντά κάποια χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου αυτού τμήματος της πνευματικής ηγεσίας.
Δεν θα σταθώ στην επαγγελματική του επάρκεια και στην εμβρίθειά του στο γνωστικό αντικείμενό του. Ας τα θεωρήσουμε δεδομένα. Θα σταθώ όμως σε κάποιους προφανείς λόγους αποδεδειγμένης αδυναμίας χρηστής διοίκησης των αυτοδιοικούμενων, πλην δημόσιων οργανισμών, που είναι τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.
Η αντίθεση των διδασκόντων σε κάθε μεταρρύθμιση που η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία επιχειρούν είναι διαχρονική και πάγια. Εκδηλώνεται απέναντι σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού της λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος, σε κάθε συμμετρική προσαρμογή στον 21ο αιώνα, με αποτέλεσμα οι προσπάθειες αυτές να μην ευδοκιμούν.
Οι λόγοι είναι προφανείς και σαφείς.
- Η συντριπτική πλειοψηφία του διδακτικού προσωπικού είναι κρατιστές, όπως και οι περισσότεροι Δημόσιοι Υπάλληλοι, με αρνητικές, ως εκ τούτου, δευτερογενείς αντιδράσεις. Είναι καχύποπτη προς την οικονομία της αγοράς, την οποία συνδέει με την φτώχεια και με την κοινωνική αδικία και την θεωρεί ανίκανη να εξασφαλίσει τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η μαρξιστική επιρροή είναι οφθαλμοφανής, ιδίως στους οικονομολόγους και στους καθηγητές ανθρωπιστικών σπουδών. Όταν όμως είσαι εναντίον της οικονομίας της αγοράς, δεν μπορείς να ετοιμάσεις τους σπουδαστές ώστε να ανταπεξέλθουν στην ανταγωνιστική σύγχρονη οικονομία. Κι όμως, ένας τέτοιος προσανατολισμός είναι το μεγάλο ζητούμενο από τους νέους ύστερα, μάλιστα, από την οδυνηρή εμπειρία της τελευταίας δεκαετίας. Μόνον καθηγητές των οποίων η επιστημονική παραγωγή συνδέεται με την αγορά ( μελέτες, αξιολογήσεις, παροχές συμβουλών κλπ.) διάκεινται ευνοϊκότερα προς την οικονομία της αγοράς.
- Οι περισσότεροι πανεπιστημιακοί είναι υπέρ της ισχυρής κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Είναι, τουλάχιστον, δύσπιστοι προς την ενίσχυση της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και ενώ συμφωνούν με την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων και ιδεών, ταυτόχρονα είναι επιφυλακτικοί στην ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών (των κεφαλαίων περιλαμβανομένων). Μεταβλητή γεωμετρία, λοιπόν, και στην παγκοσμιοποίηση.
- Πολλοί πανεπιστημιακοί θεωρούν ότι η ελεύθερη αγορά δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψη τα πτυχία και γενικά τη σχολική επιτυχία. Υπάρχει όμως αξιολόγηση των επιδόσεων των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων από την αγορά ; Μήπως η από μέρους της έμπρακτη αξιολόγηση δημιουργεί αποστροφή προς αυτήν και θεωρούν ότι το «έργο τους» δεν αναγνωρίζεται ; Τί θα λέγαμε και για την «εφαρμοσμένη» έρευνα στην Ελλάδα; Μήπως η «θεωρητική» έρευνα, που γίνεται κυρίως από τα Πανεπιστήμια, αντιμετωπίζεται αδιάφορα από την αγορά επειδή αυτή έχει ανάγκη από την «εφαρμοσμένη»; Το τρίγωνο της γνώσης Εκπαίδευση – Έρευνα – Καινοτομία εμφανίζεται ανισοσκελές. Η ακαδημαϊκή κοινότητα επιδιώκει συνήθως την προβολή των αποτελεσμάτων των ερευνητικών προσπαθειών της με δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά γιατί αυτό προφανώς αποτελεί το κομβικότερο κριτήριο ανέλιξης στις διδακτικές βαθμίδες μέσα στα πανεπιστήμια.
- Γιατί όλα τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα να ανήκουν αποκλειστικά στο Υπουργείο Παιδείας ; Σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανήκουν και στο Υπουργείο Βιομηχανίας και στο Γεωργίας και στο Πολιτισμού. Οι Εμπορικές Σχολές, μάλιστα, ανήκουν και στα Εμπορικά και Βιομηχανικά Επιμελητήρια, ΟΛΑ δε, μπορούν να έχουν και ερευνητική δραστηριότητα (βλ. INSEAD). Ασκείται, φυσικά, έλεγχος από την Κεντρική Διοίκηση για τις προσλήψεις των διδασκόντων (ιδιωτικού/δημοσίου δικαίου) και για τις προϋποθέσεις παροχής πτυχίων. Στην χώρα μας δεν είναι άμοιρη ευθυνών η πανεπιστημιακή κοινότητα για το πλήθος πτυχιούχων ανέργων ως αποτέλεσμα της στεγανότητάς της απέναντι στην παραγωγή και στις επιχειρήσεις και της αντίστασής της στις μεταρρυθμίσεις.
- Τέλος, είναι σαφής η, κατά πλειοψηφία, πολιτιστική αμάθεια: από το περιεχόμενο του Διαφωτισμού μέχρι την έννοια της Δημοκρατίας (όχι το δημοκρατικό 5) και της Ηθικής, λέξη της οποίας την χρήση έχουμε καταλήξει να φοβόμαστε.
Πέραν της επάρκειας του γνωστικού αντικειμένου υπάρχουν και όλα αυτά … για τα οποία, όμως, δεν γίνεται κουβέντα. Όπως ούτε για το Πράσινο Χρηματοοικονομικό Σύστημα ούτε για τον «οικονομικό αναλφαβητισμό» των πολιτών, που δεν δείχνει να προβληματίζει κανέναν.
Ο πνευματικά καθοδηγητικός ρόλος των πανεπιστημιακών είναι, λοιπόν, από ανεπαρκής έως αρνητικός. Όσο, όμως, και όσοι σιωπούμε είμαστε συνένοχοι.
*Νομικός, τ. Σύμβουλος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για Θέματα Περιφερειακής Πολιτικής, Γενικός Γραμματέας παραγωγικών Υπουργείων.
