Του Γιώργου Ατσαλάκη*
Η Κίνα έχει πέσει σε μια παγίδα όπου αναγκάζεται να «διασώσει» ξένες χώρες για να μπορέσουν να επιστρέψουν τα δάνεια που έλαβαν ώστε να σωθούν οι κινέζικες τράπεζες. Δανείζει σε χώρες που είχαν ήδη σοβαρά οικονομικά προβλήματα και δεν ανησυχεί για το πώς ξοδεύονται τα χρήματα. Χρέη πάνω από $1,6 τρις, που αντιστοιχούν περίπου στο 2% το παγκόσμιου ΑΕΠ αντιμετωπίζουν οι 8 μεγαλύτερες κινέζικες τράπεζες. Τα χρέη προέκυψαν από την χρηματοδότηση των έργων υποδομών του BRI, σιδηρόδρομοι, μετρό, λιμάνια, αεροδρόμια και πολλά άλλα έργα, τα περισσότερα υπερβολικού κόστους και αμφίβολης βιωσιμότητας.
Με την εμφάνιση της COVID-19, οι επενδύσεις στο Δρόμο του Μεταξιού μειώθηκαν σημαντικά από τότε που η επενδυτική στρατηγική της Κίνας στο εξωτερικό επινοήθηκε ως «Belt and Road Initiative»(BRI) το 2013, όπου η Κίνα έγινε ο κύριος επενδυτής σε πολλές από τις χώρες της BRI.
Οι Κινέζικες επενδύσεις σε μορφή οικονομικών επενδύσεων και κατασκευαστικών συμβολαίων για το έτος 2021, στις χώρες του Δρόμου του Μεταξιού, ήταν περίπου 59,5 δις $ΗΠΑ (έναντι $60,6 δις του 2020). Περίπου $13,9 δις αφορούσαν επενδύσεις (έναντι $23,4 του 2020) και $45,6 δις αφορούσαν κατασκευαστικές συμβάσεις συχνά χρηματοδοτούμενες από κινέζικα δάνεια (έναντι $37 του 2020). Σε σύγκριση με το 2019, το έτος πριν από την πανδημία COVID-19, το ποσό των επενδύσεων μειώθηκε κατά περίπου $53 δις που αντιστοιχούν σε μείωση περίπου 48%.
Την περίοδο 2013 -2021 αυξήθηκε το ποσοστό των κατασκευαστικών συμβολαίων από το 60,10% στο 76,71% με αντίστοιχη συρρίκνωση των άμεσων επενδύσεων από 39,90% στο 23,29% των συνολικών επενδύσεων της Κίνας στην BRI.
Οι ασιατικές χώρες συνέχισαν να λαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο των κινεζικών επενδύσεων της BRI, περίπου 35% το 2021. Οι χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής κατέλαβαν ένα ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο, από 8% το 2020 σε περίπου 38% το 2021. Οι επενδύσεις σε ευρωπαϊκές χώρες της BRI μειώθηκαν κατά 84% σε σύγκριση με το 2020. Ιδιαίτερα στις αραβικές χώρες και στις χώρες της Μέσης Ανατολής αυξήθηκαν οι επενδύσεις περίπου 360% και τα κατασκευαστικά συμβόλαια κατά 116% σε σύγκριση με το 2020. Ακόμη μεγαλύτερη αύξηση παρατηρήθηκε στη Νότια Αμερική, όπου τα κατασκευαστικά συμβόλαια αυξήθηκαν κατά 643%.
Οι επενδύσεις της Κίνας το 2021 εξαπλωνόταν σε 46 χώρες BRI, με 26 χώρες να λαμβάνουν άμεσες επενδύσεις και 37 με κατασκευαστικά συμβόλαια. Η χώρα με τον υψηλότερο όγκο κατασκευαστικών συμβολαίων ήταν το Ιράκ, με περίπου $10,5 δις, ακολουθούμενη από τη Σερβία με περίπου $6,8 δις και την Ινδονησία περίπου $2,4 δις, και ακολουθούν η Τανζανία, η Αίγυπτος, η Ρωσική Ομοσπονδία και η Σιγκαπούρη. Σε σύγκριση με το 2020, τα κατασκευαστικά συμβόλαια στο Βιετνάμ μειώθηκαν από $3,1 δις σε 0,430 δις. Όσον αφορά τις επενδύσεις, η Ινδονησία και η Ζιμπάμπουε ήταν οι κύριες χώρες υποδοχής το 2021, ακολουθούμενες από το Βιετνάμ και τη Χιλή. Ιδιαίτερα το Λάος, η Σρι Λάνκα και η Σιγκαπούρη σημείωσαν πτώση στις κινεζικές επενδύσεις.
Οι τομείς που διοχετευτήκαν οι επενδύσεις παρουσιάζουν επίσης ενδιαφέρον. Το επίκεντρο της BRI συνέχισε να είναι στις υποδομές, ιδιαίτερα στην ενέργεια και τις μεταφορές. Το μερίδιο των κατασκευών και των επενδύσεων σε αυτούς τους δύο τομείς, ωστόσο, μειώθηκε ελαφρά από περίπου 67% το 2020 σε 65% των συνολικών επενδύσεων το 2021.
Το 2021, ιδιαίτερα ο τομέας της υγείας παρουσίασε σημαντική αύξηση κατά 246% από περίπου $130 εκ. σε $450 εκ. Ο ενεργειακός τομέας αποτελεί την πλειοψηφία των επενδύσεων της BRI. Το 2021, η συνολική επένδυση στον ενεργειακό τομέα έφτασε περίπου τα $22,3 δις που αντιστοιχεί στο 37,44% των συνολικών επενδύσεων (έναντι 24,14% το 2020 και 39,79% το 2019). Ακολουθεί ο τομέας των μεταφορών με επενδύσεις $16,36 δις, που αντιστοιχούν στο 27,51% των συνολικών επενδύσεων (έναντι 24,96% το 2020 και 23,79% το 2019).
Το 2021, οι μεγαλύτερες ενεργειακές επενδύσεις αφορούσαν το πετρέλαιο (31%), ακολουθούμενη από την ηλιακή και την αιολική ενέργεια (31%) και το φυσικό αέριο (22%). Για το 2022, έγινε εστίαση των επενδύσεων της κινεζικής BRI με έμφαση στις μεταφορές στην Ασία, τους ενεργειακούς πόρους και άλλες στρατηγικές υποδομές. Η επικέντρωση έγινε σε επενδύσεις σε μικρότερα έργα που υλοποιούνται ταχύτερα, υπήρξε σαφή απομάκρυνση από μεγάλα και συχνά ζημιογόνα επενδυτικά έργα. Αρκετές επενδύσεις στην Πρωτοβουλία Belt and Road χρειάστηκε να σταματήσουν, να ματαιωθούν ή να ακυρωθούν για οικονομικούς (π.χ. δυσκολίες στη χρηματοδότηση ή την εξυπηρέτηση του χρέους) και λειτουργικούς λόγους (π.χ. λόγω ταξιδιωτικών περιορισμών ή προβλημάτων στις αλυσίδες εφοδιασμού). (Πηγή δεδομένων: Κινέζικο Υπουργείο Εμπορίου 2022).
Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο Αμερικανών ερευνητών, η κινεζική κυβέρνηση έχει δημιουργήσει ένα νέο σύστημα διεθνούς δανεισμού διάσωσης, με το οποίο η η Κίνα χορήγησε δάνεια διάσωσης αξίας $104 δις σε αναπτυσσόμενες χώρες μεταξύ του 2019 και του τέλους του 2021. Αυτός ο αριθμός είναι σχεδόν όσο ολόκληρος ο δανεισμός διάσωσης της Κίνας τα προηγούμενα είκοσι χρόνια. Μεταξύ του 2000 και του τέλους του 2021, η Κίνα ανέλαβε 128 επιχειρήσεις διάσωσης σε 22 χρεώστριες χώρες συνολικής αξίας $240 δις. Η Κίνα διασώζει εκείνες τις χώρες που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο. Τους παρέχει επιπλέον χρήματα προκειμένου να εξασφαλίσει ότι οι τράπεζές της θα μπορέσουν να λάβουν πίσω τα δάνεια κάποια χρονική στιγμή στο μέλλον όταν καταφέρουν να ανακάμψουν. Ουσιαστικά προβαίνει σε αυτές τις διασώσεις για να σώσει τις δικές της τράπεζες. Τρεις από τους μεγαλύτερους αποδέκτες των δανείων διάσωσης της Κίνας ήταν το Πακιστάν, η Σρι Λάνκα και η Αργεντινή. Άλλες χώρες που έλαβαν δάνεια διάσωσης ήταν η Κένυα, η Βενεζουέλα, ο Ισημερινός, η Αγκόλα, το Λάος, το Σουρινάμ, η Λευκορωσία, η Αίγυπτος, η Μογγολία, η Ουκρανία κλπ.
Περίπου $170 δις δανείστηκαν σε κινεζικό νόμισμα γουάν μέσω μιας διευκόλυνσης «συμβάσεων ανταλλαγής» (swaps) όπου το γουάν εκταμιεύεται από την κινεζική κεντρική τράπεζα, σε αντάλλαγμα για εγχώριο νόμισμα. Ένας άλλος τρόπος δανεισμού είναι η άμεση στήριξη του ισοζυγίου πληρωμών, με $70 δις να έχουν δεσμευτεί με αυτόν τον τρόπο, κυρίως από κρατικές κινεζικές τράπεζες.
Τέτοιου είδους δάνεια δεν είναι υποχρεωτικό να εμφανίζονται στους ισολογισμούς των τραπεζών σύμφωνα με τις διεθνείς απαιτήσεις χρέους, επειδή έχουν διάρκεια μικρότερη των 12 μηνών. Ουσιαστικά σημαίνει ότι αυτά τα χρέη δεν έχουν υπολογιστεί ως δημόσιο χρέος της Κίνας. Περαιτέρω σημαίνει ότι δεν υπάρχει ακριβή εκτίμηση των δανειακών υποχρεώσεων. Η κατάσταση αυτή μαζί με τα συνεχώς αυξανόμενα επιτόκια, αυξάνει την πιθανότητα να εμφανιστούν σύντομα αθετήσεις πληρωμών των δανείων προς τις κινεζικές τράπεζες και αυξάνουν την πιθανότητα να συμβεί το μοιραίο για της τράπεζες που δεν θα λάβουν πίσω τα δάνεια τους από τις χώρες χρεώστες. Τέτοιες αθετήσεις πληρωμών μπορούν να διαταράξουν το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα.
*Οικονομολόγος, Αναπλ. Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
