Του Δρ. Παναγιώτη Σφαέλου*
76 ολόκληρα χρόνια πέρασαν από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, ενός πολέμου που στοίχησε τη ζωή σε 50 εκατομμύρια ανθρώπους και προκάλεσε τεράστιες υλικές καταστροφές. Τα Μάιο του 1945, μια μαύρη σελίδα της ιστορίας έκλεινε με την ήττα του Ναζισμού και την κατάληψη του Βερολίνου από τα Συμμαχικά στρατεύματα. Το οριστικό τέλος του Πολέμου δόθηκε βέβαια τον Σεπτέμβριο του 1945 με την συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας ύστερα από την ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι τον Αύγουστο του 1945 από τις ΗΠΑ.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πέρα από τους γεωπολιτικούς και γεωοικονομικούς ανταγωνισμούς ήταν και αποτέλεσμα της ναζιστικής θεωρίας για την ανωτερότητα της λεγόμενης «Αρίας φυλής» που οδήγησε στην εξόντωση κυρίως των Εβραίων καθώς και άλλων εθνικών μειονοτήτων (Σλάβοι, Αθίγγανοι κλπ) στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ναζιστικής Γερμανίας. Έξι εκατομμύρια Εβραίοι βρήκαν τραγικό θάνατο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η γεωπολιτική θεωρία του λεγόμενου «ζωτικού χώρου»[1] που καλλιεργήθηκε κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου στη Γερμανία αναμεμειγμένη με την ρατσιστική ιδεολογία του Χίτλερ περί φυλετικής ανωτερότητας οδήγησε στην δημιουργία της Ναζιστικής (εθνικοσοσιαλιστικής) ιδεολογίας. Σε μια Γερμανία ηττημένη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με μεγάλη φτώχεια και τεράστια ανεργία λόγω της οικονομικής κρίσης του 1929, ο Χίτλερ βρήκε πρόσφορο κοινωνικό έδαφος για να προπαγανδίσει την εγκληματική του ιδεολογία παρασύροντας τον Γερμανικό λαό και οδηγώντας τον στην άβυσσο.
Η νίκη των Συμμαχικών Δυνάμεων (Βρετανία, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ) ήταν αποτέλεσμα της καλής και γόνιμης συνεργασίας μεταξύ τους έναντι του κοινού κινδύνου. Μετά την εισβολή του Χίτλερ στην Πολωνία το 1939, η Μ. Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Ναζιστική Γερμανία. Δύο χρόνια αργότερα μπήκαν στον πόλεμο η Σοβιετική Ένωση μετά την εισβολή της Ναζιστικής Γερμανίας στο έδαφός της στις 22 Ιουνίου 1941 και οι ΗΠΑ μετά την επίθεση που δέχθηκαν από τους Ιάπωνες στο Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου 1941. Στην Συμμαχική νίκη σημαντική ήταν και η συμβολή της Ελλάδας που με αυταπάρνηση και ηρωισμό πολέμησε τις δυνάμεις του Άξονα, κάτι που αναγνώρισε και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ. Ο φόρος αίματος των Ελλήνων ήταν τεράστιος αναλογικά με τον πληθυσμό τους. Οι Έλληνες όχι μόνο νίκησαν τους Ιταλούς Φασίστες στο Έπος του 1940 αλλά επέδειξαν και σθεναρή αντίσταση στους Γερμανούς κατά την επέλαση τους στο Ελληνικό έδαφος, κάτι που οδήγησε τον Χίτλερ στην καθυστέρηση της Γερμανικής εισβολής στην Σοβιετική Ένωση. Αυτό το γεγονός αποδείχτηκε καταλυτικό για την ήττα των Ναζί κατακτητών. Η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα που θα καθιστούσε τον Χίτλερ κυρίαρχο στην Ευρασία, οδηγήθηκε στην ήττα από τους Σοβιετικούς. Η Σοβιετική Ένωση έχασε 27 εκατομμύρια ανθρώπους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ενώ σε επίπεδο πολεμικών επιχειρήσεων πέτυχε καθοριστικές νίκες όπως τη θρυλική Μάχη του Στάλινγκραντ τον Ιανουάριο του 1943.
Μεγάλη σημασία για τη Συμμαχική νίκη έπαιξε και η μάχη του Ελ Αλαμέιν με την ήττα του Γερμανού Στρατηγού Ρόμελ τον Νοέμβριο του 1942. Η Συμμαχική νίκη στο Ελ Αλαμέιν υπό τον Βρετανό Στρατηγό Μοντγκόμερι τερμάτισε τις ελπίδες των Γερμανών για κατάληψη της Αιγύπτου, για έλεγχο της διώρυγας του Σουέζ και για πρόσβαση στις πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής. Οι Σύμμαχοι κατείχαν πλέον ολόκληρη τη Βόρεια Αφρική από όπου ξεκίνησαν την εισβολή στη Σικελία, γεγονός το οποίο απέσπασε την Ιταλία από τον Άξονα.
Το σημαντικότερο ιστορικό δίδαγμα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις (ΗΠΑ, Βρετανία, ΕΣΣΔ) ενωθήκαν και πέτυχαν μια ηρωική νίκη κατά του Ναζισμού. Εκατομμύρια στρατιώτες πολέμησαν γενναία και κατάφεραν το ακατόρθωτο: να νικήσουν μια πανίσχυρη Γερμανία με τις σιδερόφρακτες μεραρχίες της Βέρμαχτ. Αυτή η νίκη ήταν ένα έπος για την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οι θυσίες όσων πολέμησαν το Ναζισμό δεν πρέπει να πάνε χαμένες. Κατά τη διάρκεια του πολέμου άνθρωποι πέθαναν λόγω του χρώματος ή της καταγωγής τους. Αυτό δεν πρέπει να επιτρέψουμε να ξανασυμβεί. Στην μεταπολεμική περίοδο, έγιναν τεράστια βήματα για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με διεθνείς συνθήκες όπως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και άλλες σχετικές διεθνείς νομοθεσίες. Ωστόσο ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι ακόμα αυτονόητος σε όλες τις χώρες ενώ η δημοκρατία βάλλεται από παντού. Οι τοπικοί πόλεμοι δεν έχουν σταματήσει ποτέ κάτι που οδηγεί και στο τεράστιο ανθρωπιστικό θέμα της μετανάστευσης. Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν νέο-ναζιστικά κόμματα στην Ευρώπη κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα.
Είναι πάντως γεγονός ότι οι θηριωδίες του Ναζισμού έκαναν τους Ευρωπαίους ηγέτες να συνειδητοποιήσουν ότι οι εθνικισμοί και οι συγκρούσεις δεν οδηγούν πουθενά και ότι η μόνη λύση για την ειρήνη είναι η συνεργασία των λαών. Έτσι, αποφάσισαν να οικοδομήσουν την ΕΕ ως τη μόνη οδό για την ευημερία και την ειρήνη στην Ευρώπη. Άλλωστε και η συμμαχική νίκη ήταν αποτέλεσμα πολυμερούς συνεργασίας.
Επομένως, η ειρήνη επιτυγχάνεται με αμοιβαίους συμβιβασμούς και υποχωρήσεις.
Η λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σηματοδότησε επίσης το πέρασμα στην πυρηνική εποχή αφού οι ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά τότε. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο κόσμος πέρασε στη φάση του Ψυχρού Πολέμου οπού οι δύο υπερδυνάμεις ΗΠΑ και ΕΣΣΔ μάχονταν για την επικράτηση στους στον πλανήτη ενώ ο πυρηνικός ανταγωνισμός ισχύος είχε πάρει επικές διαστάσεις. Μετά το 1990 περάσαμε στη μονοκρατορία των ΗΠΑ ενώ σήμερα έχουμε ένα πολυπολικό παγκόσμιο σύστημα όπου νέες υπερδυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα αναδεικνύονται δυναμικά στη γεωπολιτική σκακιέρα. Ακόμα και σήμερα τα σύννεφα του πολέμου είναι έντονα στην Ουκρανία όπου οι ΗΠΑ και η Ρωσία ανταγωνίζονται για τον έλεγχο της περιοχής με κίνδυνο να οδηγηθούμε σε μία σύγκρουση ΝΑΤΟ-Ρωσίας με ότι αυτό συνεπάγεται για την διεθνή σταθερότητα και την παγκόσμια ειρήνη. Ο κίνδυνος του ιστορικού αναθεωρητισμού είναι υπαρκτός και πρέπει να καταπολεμηθεί προκειμένου να διαφυλαχθεί ακέραιη η ιστορική μνήμη της κοινής Νίκης των Συμμάχων κατά του Ναζισμού. Ας ελπίσουμε το πάθημα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου να έχει γίνει μάθημα για τις Μεγάλες Δυνάμεις και να μην έχουμε μια νέα παγκόσμια σύγκρουση η οποία στην Πυρηνική Εποχή μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα στον αφανισμό. Για να αποτραπεί αυτό το τραγικό ενδεχόμενο θα πρέπει οι σύγχρονες Μεγάλες Δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, ΕΕ) να παραμερίσουν αυτά που τους χωρίζουν και να θυμηθούν (ιδίως οι ΗΠΑ και η Ρωσία) την εποικοδομητική τους συνεργασία και την ενότητα που επέδειξαν στη κοινή Νίκη κατά του Ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σημείωση
[1] Οι εκπρόσωποι της γεωπολιτικής θεωρίας του «ζωτικού χώρου» (Lebensraum), Friedrich Ratzel και Karl Haushoffer πίστευαν ότι τα κράτη είναι ζωντανοί οργανισμοί που για να επιβιώσουν χρειάζονται ζωτικό χώρο και επομένως πρέπει να επεκτείνονται γεωγραφικά. Μάλιστα, ο Haushoffer ήταν καθηγητής του Ναζιστή Ρούντολφ Ες.
∗Ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Kent. Είναι Νομικός, Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Γενικός Γραμματέας του Ελληνικού Τμήματος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, Δ/ντης Ερευνών ΚΕΔΙΣΑ
