Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Η δημοκρατία, ακόμη και ως αντιπροσωπευτική στο πλαίσιο των σύγχρονων κοινωνιών, είναι το πολίτευμα, στο οποίο η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό ή τους αντιπροσώπους του στην Βουλή και υπηρετεί τα συμφέροντα του. Οι πυλώνες, στους οποίους στηρίζεται, είναι η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης του σε διαδικασίες διαλόγου των πολιτών, η κοινωνική ισότητα, η συμμετοχή στα «κοινά» και το δικαίωμα στην ζωή στο πλαίσιο της δραστηριοποίησης στην ατομική και συλλογική λειτουργία, με προσανατολισμό σε αξίες με ηθικό φορτίο, οι οποίες είναι προϊόν διεργασιών, που ενεργοποιούνται στην συμβίωση των ανθρώπων στις τοπικές κοινωνίες.
Για την πρόσδωση περιεχομένου στους δημοκρατικούς πυλώνες πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις στο πλαίσιο της κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας, οι οποίες έχουν άμεση σχέση με την οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής, όπως είναι η πολυδιάστατη και σε βάθος ενημέρωση των πολιτών για να μπορούν να διαμορφώνουν ουσιαστικές απόψεις και να παίρνουν λειτουργικές αποφάσεις στο πολιτικό πεδίο, η διασφάλιση της προώθησης του κοινωνικού συμφέροντος, η δυνατότητα συλλογικής ενεργοποίησης στις τοπικές κοινωνίες.
Η κοινωνική συνοχή είναι προϊόν μιας πορείας, η οποία οριοθετείται μέσα από διαδικασίες, κανόνες και διαβουλεύσεις, που οδηγούν στην προσέγγιση και βίωση του «εγώ» ως μέρους του «εμείς» με ανάλογη εκφορά λόγου και διαμόρφωση ταυτότητας. Σε αυτό το πλαίσιο ισορροπούν η κοινωνική συνοχή και η δημοκρατική λειτουργία και συμβάλλουν στην διαμόρφωση της πραγματικότητας.
Το θέμα είναι, εάν οι κυρίαρχες κοινωνικές συνθήκες υπηρετούν τόσο την δημοκρατία όσο και την κοινωνική συνοχή. Η προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας είναι πολύ αποκαλυπτικές.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Organization for Economic Co-operation and Development, OECD) ο μέσος ετήσιος μισθός στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 1.046 ευρώ το 2022 σε σύγκριση με το 2021 λόγω του πληθωρισμού. Ο δε μέσος ετήσιος μισθός σε σταθερές τιμές υπολογίζεται σε 16.174 ευρώ το 2022 έναντι 17.220 ευρώ το 2021.
Επίσης σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) η καταναλωτική δαπάνη μειώθηκε κατά 24,4% από το 2008 μέχρι το 2022. Τόσο τα στοιχεία του OECD όσο και της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν, ότι οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται, με αποτέλεσμα να υποσκάπτεται η κοινωνική συνοχή και παράλληλα να συρρικνώνεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στα συστημικά πολιτικά κόμματα με ταυτόχρονη άνοδο της επιρροής των λαϊκιστικών πολιτικών σχημάτων.
Οι κοινωνικές ανισότητες σε συνδυασμό με την μη παραγωγή αξιών στις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες είναι προϊόν διεργασιών στο πλαίσιο της συμβίωσης των πολιτών, έχουν πολύ αρνητικές επιπτώσεις ιδιαιτέρως στους νέους, διότι δεν οικοδομείται εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς και πολιτειακούς θεσμούς. Ανάλογες αρνητικές παρενέργειες έχει και η μη βιώσιμη διαχείριση του χρόνου σε σχέση με πλανητικής εμβέλειας ανισορροπίες, όπως είναι η πολύ αργή λήψη μέτρων για την άρση των γενεσιουργών αιτίων της κλιματικής αλλαγής.
Η παραβατικότητα των ανηλίκων είναι αποκαλυπτική. Μέσα στο 2023 προέβησαν σε παράνομες πράξεις 10.776 ανήλικοι. Από αυτούς 1.100 είναι μέχρι 11 ετών και 1.400 από 12 έως 14 ετών. Συμμορίες ανηλίκων λειτουργούν όπως η μαφία και οργανώνουν ληστείες, ξυλοδαρμούς ή διακινούν ναρκωτικά και όπλα. Περιττό να γίνει αναφορά και στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού.
Η έλλειψη κοινωνικών αξιών με ηθικό φορτίο και κοινωνικής συνείδησης είναι εμφανής. Η δε διαχείριση του προβλήματος από τους κρατικούς θεσμούς δεν στηρίζεται στην αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων και τις συνθήκες, που το προκαλούν, ούτε επιδιώκει την άρση τους με προληπτική οπτική. Κυριαρχεί η λογική της καταστολής και αυτό δεν είναι λύση. Δείχνει όμως, ότι το κοινωνικό συμφέρον δεν εκφράζεται ούτε πραγματώνεται στην δημοκρατική λειτουργία, ενώ παράλληλα δεν οικοδομείται κοινωνική συνοχή.
Σε σχέση με την διαχείριση του χρόνου στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής παρατηρούνται ανάλογες ανισορροπίες, οι οποίες θα γίνονται όλο και πιο επικίνδυνες ιδιαιτέρως για τους σημερινούς νέους. Σύμφωνα με την έκθεση για τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής European Climate Risk Assessment της υπηρεσίας European Environment Agency της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ευρώπη δεν είναι προετοιμασμένη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αν και στην Γηραιά Ήπειρο η θερμοκρασιακή άνοδος είναι μεγαλύτερη από άλλες ηπείρους, ενώ επισημαίνονται οι κίνδυνοι, που την απειλούν, όπως οι ξηρασίες και οι καύσωνες, οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές και οι βαριές οικονομικές επιπτώσεις.
Θα προκληθούν επίσης αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον, όπως είναι τα θαλάσσια οικοσυστήματα και θα εξαφανισθούν πολλά είδη, ενώ θα υπάρξουν πολύ αρνητικές επιπτώσεις στον γεωργικό τομέα. Επίσης θα αυξηθούν οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία λόγω της υπερβολικής ζέστης. Πιο ευάλωτες ευρωπαϊκές χώρες είναι οι μεσογειακές, δηλαδή και η Ελλάδα.
Με αυτά τα δεδομένα και την υπερβολική βραδύτητα λήψης των αναγκαίων μέτρων από την πολιτεία και την μέχρι τώρα μη ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών είναι εύκολη η στροφή των νέων σε μη συνεκτικές δραστηριότητες, οι οποίες επίσης θα εντείνονται στην προοπτική του χρόνου, διότι το μέλλον για αυτούς θα είναι αβέβαιο και ανασφαλές.
Ανάλογη πορεία καταγράφεται και στον τομέα ενημέρωσης των πολιτών για την ακολουθούμενη πορεία στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης και τις επιπτώσεις στην βιωνόμενη πραγματικότητα.
Για παράδειγμα σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου Monash στην Αυστραλία, η οποία εξέτασε το επίπεδο ρύπανσης της ατμόσφαιρας με τα αιωρούμενα μικροσωματίδια PM2.5 και την θνησιμότητα σε περισσότερες από 13.000 πόλεις και κωμοπόλεις σε όλο τον κόσμο τις 2 τελευταίες 10ετίες μέχρι το 2019, η ρύπανση προκαλεί περισσότερους από 1 εκατομμύριο θανάτους κάθε χρόνο.
Στην Ασία αντιστοιχεί το 65,2% της παγκόσμιας θνησιμότητας, στην Αφρική το 17%, στην Ευρώπη το 12,1%, στην Αμερική το 5,6% και στην Ωκεανία το 0,1%.
Οι πολίτες διαμορφώνουν γνώμη και αποφασίζουν στο πολιτικό πεδίο και γενικότερα για την ζωή τους χωρίς να γνωρίζουν τον βαθμό διακινδύνευσης της υγείας τους στο πλαίσιο του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας. Αυτά τα δεδομένα δείχνουν, ότι η δημοκρατική λειτουργία, όπως είναι τώρα, δεν διασφαλίζει την ανθρώπινη βιωσιμότητα και προοπτική, διότι δεν κινείται με σημείο αναφοράς το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον, αλλά οριοθετείται μονοδιάστατα από την οπτική του συστημικού πραγματισμού (κυρίαρχο κριτήριο η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων).
Ουσιαστικά στις σύγχρονες μαζοποιημένες καταναλωτικές κοινωνίες, στο πλαίσιο των οποίων οι κοινωνικές αξίες έχουν υποκατασταθεί από μαζικά διοχετευόμενα πρότυπα, που προωθούν την οπτική της κοινωνίας του θεάματος και του ατομικισμού (νόημα στην ζωή προσδίδει η εντύπωση, που προκαλεί το θέαμα, η οποία διευκολύνει την επίτευξη κοινωνικής αποδοχής), η δημοκρατική λειτουργία είναι πολύ δύσκολο να πραγματωθεί, διότι δεν στηρίζεται στην κοινωνική συνοχή.
Αντίθετα διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την δημιουργία κλίματος ανασφάλειας και μη οικοδόμησης κοινωνικής συνείδησης, ενώ δεν καλλιεργείται στους πολίτες η οπτική επίλυσης προβλημάτων με την αξιοποίηση του διαλόγου, ο οποίος είναι βασικό εργαλείο για την προώθηση της δημοκρατικής λειτουργίας και της κοινωνικής συνοχής.
Στο βαθμό που δεν αξιοποιείται ο διάλογος με βασικά εργαλεία τον ορθολογισμό και την πολυδιάστατη και σε βάθος ενημέρωση για την δυναμική της εξέλιξης, τόσο η δημοκρατία όσο και η κοινωνική συνοχή δεν είναι σε ικανοποιητικό βαθμό εφικτοί στόχοι. Στο δημόσιο λόγο θα κυριαρχούν η ηθικολογία, η εξιδανίκευση της πραγματικότητας στην προοπτική του χρόνου με φαντασιώσεις, οι οποίες ενεργοποιούν μονοδιάστατα την συναισθηματική λειτουργία, η επιδίωξη πρόκλησης ανασφάλειας στους πολίτες και η δημιουργία προσδοκιών για την επίλυση των προβλημάτων από «σωτήρες» με ανάλογα εκφερόμενο λόγο.
Με αυτό τον τρόπο όμως αποδυναμώνονται τόσο η δημοκρατία όσο και η κοινωνική συνοχή. Αυτός ο κίνδυνος γίνεται ακόμη μεγαλύτερος, αν ληφθούν υπόψη οι δυνατότητες, που προσφέρει η ψηφιακή τεχνολογία και ιδιαιτέρως η τεχνητή νοημοσύνη για την εικονική παρουσίαση της δυναμικής της εξέλιξης σύμφωνα με τις πολιτικές στοχεύσεις πολιτικών σχημάτων, που κινούνται στο «περιθώριο» της δημοκρατικής λειτουργίας.
Όσο προχωρούμε προς το μέλλον, οι συνθήκες της πραγματικότητας θα διαπερνώνται από υψηλό βαθμό ρευστότητας και ανασφάλειας, διότι θα αυξάνεται και η πολυπλοκότητα, με αποτέλεσμα να δυσκολεύει η δημοκρατική λειτουργία και η κοινωνική συνοχή από το ένα μέρος και από το άλλο να βρίσκει πρόσφορο έδαφος ο απλουστευτικός και χωρίς τεκμηρίωση λόγος μη δημοκρατικών σχηματισμών.
Ελπίδα μπορεί να προσφέρει η στήριξη των πυλώνων της δημοκρατίας από τους πολίτες και το πολιτικό σύστημα και η αποκατάσταση πολιτικής επικοινωνίας, που εδράζεται στον ορθολογισμό και στην πολυδιάστατη και κατανοητή ενημέρωση των απλών ανθρώπων με την συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας και των δομών της κοινωνίας πολιτών.
Η δημοκρατική λειτουργία, όταν έχει ουσιαστικό περιεχόμενο και υπηρετεί το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον, συμβάλλει και στην οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής. Αυτή η σχέση βέβαια είναι αμφίδρομη.
Πηγή: metarithmisi.gr
