Του ΓΙΑΝΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ
Η Ευρώπη καλείται να ανταποκριθεί στην ευκαιρία που της παρέχει η περιφερειακή μετατόπιση της στρατιωτικής ισορροπίας, στην Ανατολική Μεσόγειο, για να αναπτύξει μια πιο συνεκτική και ενοποιημένη θέση σχετικά με τη σύγκρουση στη Λιβύη. Η προοπτική αυτή, όπως επισημάνθηκε επανειλημμένα από τον Γάλλο πρόεδρο Francois Macron, αν δεν υλοποιηθεί, θα επιτρέψει σε τρίτες δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Τουρκία, να συν-καθορίζουν το μέλλον της Ευρωπαϊκής ασφάλειας στα επόμενα χρόνια.
Η σύγκρουση στη Λιβύη βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή, με τις πιέσεις εκατέρωθεν να έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση άτυπης εκεχειρίας, την ώρα που και οι πλευρές συνεχίζουν να εξοπλίζονται βαριά από τρίτες δυνάμεις.
Τις τελευταίες εβδομάδες σημειώθηκε μετατόπιση της στρατιωτικής ισορροπίας στη χώρα. Η μακροχρόνια επίθεση με επικεφαλής τον Στρατηγό Khalifa Haftar κατά της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης στην Τρίπολη (Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας, GNA) έχει πλέον τελειώσει. Η στρατιωτική βοήθεια της Τουρκίας στο GNA ήταν αποφασιστική για την ανατροπή. Οι δυνάμεις του Haftar, μαζί με τους Ρώσους μισθοφόρους που πολεμούν μαζί τους, έχουν πλέον υποχωρήσει από το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Λιβύης.
Το τέλος της μάχης για την Τρίπολη δημιούργησε ανακούφιση για τα ευρωπαϊκά κράτη που ανησυχούν για την πιθανή πτώση της πρωτεύουσας. Ταυτόχρονα, η άμεση παρουσία της Τουρκίας και της Ρωσίας, σαν αντίπαλες πλευρές στη σύγκρουση, τις καλεί να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Λιβύης, τόσο για το λαό της όσο και για την ίδια την ΕΕ.
Εάν Μόσχα και Άγκυρα, δημιουργήσουν σφαίρες επιρροής ή ξεκινήσουν μια μορφή διαμεσολάβησης που δεν στηρίζεται στην ειρηνευτική διαδικασία του ΟΗΕ, η Ευρώπη θα μπορούσε να παραμεριστεί σε μια χώρα της οποίας η σταθερότητα είναι κρίσιμη για τη μετανάστευση, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την ενέργεια και τα γεωπολιτικά συμφέροντά της.
Ωστόσο, η αλλαγή στην τοπική στρατιωτική ισορροπία θα μπορούσε επίσης να προσφέρει στην Ευρώπη την ευκαιρία, να αναπτύξει μια πιο συντονισμένη και ενοποιημένη προσέγγιση έναντι της Λιβύης, αν μπορεί να αποφασίσει και να το υλοποιήσει, κάτι που ως σήμερα δεν φαίνεται ιδιαίτερα δυνατό.
Η Γερμανία, η Ιταλία και η Γαλλία θα πρέπει να δημιουργήσουν μια νέα μορφή – την αναφερόμενη στους διαδρόμους των Βρυξελλών σαν “E-troika” – και να συνεργαστούν για τη βελτίωση της εφαρμογής της Διαδικασίας του Βερολίνου – μια γερμανική πρωτοβουλία που ξεκίνησε στις αρχές του 2020, για να υποστηρίξει την επιστροφή στην ειρηνευτική διαδικασία υπό την ηγεσία του ΟΗΕ – και να ενισχύσει τη συμβολή της ΕΕ σε αυτήν.
Θα πρέπει επίσης να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις ανησυχίες στις ΗΠΑ σχετικά με την αυξημένη συμμετοχή της Ρωσίας στη Λιβύη και να πείσουν την Ουάσιγκτον να υποστηρίξει σθεναρά την πρωτοβουλία τους και όχι τις πολιτικές της Τουρκίας, καθώς και να πιέσουν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και την Αίγυπτο, να σταματήσουν τη στρατιωτική βοήθεια στον Khaftar.
Η ΕΕ αν θέλει να επιτύχει στην υλοποίηση των πολιτικών της, θα πρέπει επίσης να επιβάλει εξίσου σοβαρές κυρώσεις, για να αυξήσει το κόστος στήριξης τόσο του Haftar όσο και της Τρίπολης. Επιπλέον, οι παραβιάσεις του εμπάργκο όπλων πρέπει να παρακολουθούνται πιο διεξοδικά και ισότιμα. Η τρέχουσα εστίαση πρέπει να διευρυνθεί πέρα από την παρακολούθηση των θαλάσσιων παραβιάσεων μέσω της επιχείρησης EUNAVFOR MED IRINI, ώστε να συμπεριληφθούν και οι παραβιάσεις που συμβαίνουν μέσω χερσαίων διαδρομών. Επιπλέον, η ΕΕ πρέπει να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ για την επιβολή κυρώσεων σε εκείνα τα μέρη που παραβιάζουν επανειλημμένα το εμπάργκο όπλων.
Τέτοιες όμως λεπτομερείς προτάσεις ακόμη δεν υπάρχουν από την πλευρά της ΕΕ, καθώς τα διαφοροποιημένα συμφέροντα ορισμένων χωρών- μελών, δεν επιτρέπουν την επιβολή ενιαίων προωθημένων πολιτικών.
Τις τελευταίες ημέρες ωστόσο, κάτω από την πίεση των γεγονότων οι Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία προχώρησαν στην ενίσχυση της επιχείρησής IRINI με πολεμικά σκάφη και αεροπορία, ενώ ταυτοχρόνως ενισχύεται σημαντικά και ο ρόλος της Ευρωπαϊκής επιχείρησης εκπαίδευσης και συντονισμού στο Μάλι, που επεκτείνεται και στον Νίγηρα σε μια προσπάθεια εξασφάλισης του Μαγκρέμπ από την τρομοκρατία κι ελέγχου των νοτίων συνόρων της Λιβύης.
Ταυτοχρόνως οι τρεις χώρες, έπεισαν την Αλγερία και την Τυνησία να στηρίξουν την προσπάθεια της ΕΕ για την ειρήνευση στην Λιβύη, απορρίπτοντας προτάσεις της Άγκυρας.
Το ερώτημα που αντιμετωπίζουν στις Βρυξέλλες, είναι κατά πόσον οι ΗΠΑ θα στηρίξουν έμπρακτα την προσπάθεια επιβολής του εμπάργκο με τις δυνάμεις τους στη Μεσόγειο, προκειμένου να αποφύγουν τη διατήρηση της διχοτόμησης της χώρα και τη μόνιμη εγκατάσταση ρωσικών συμφερόντων στην Ανατολική Λιβύη.
Διαφορετικά, η ΕΕ από μόνη της και χωρίς πλήρη ομοφωνία των χωρών-μελών της, δύσκολα θα μπορέσει να δράσει αποτελεσματικά, καθώς οι πολιτικές της δεν μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς στρατιωτική παρουσία στο πεδίο της σύγκρουσης.
