Έχει η Ελλάδα πρόβλημα με την ελευθερία του Τύπου;… Του Αντώνη Παπακώστα

Του Αντώνη Παπακώστα

Η έκθεση που παρουσίασε πρόσφατα η διεθνής οργάνωση RSF (Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα) δείχνει μεταξύ άλλων και τη θέση που κατέχει η Ελλάδα στην παγκόσμια κατάταξηόσον αφορά το επίπεδο της ελευθερίας του Τύπου. Η Ελλάδα σημείωσε πολύ χαμηλή επίδοση σε αυτή την έρευνα. Βρίσκεται στην 108η θέση από τις 180  χώρες που εξετάστηκαν πιο κάτω κι από χώρες που έχουν διαπιστωμένο πρόβλημα όχι μόνο με την ελευθερία του Τύπου αλλά με τις ελευθερίες γενικότερα. Να σημειωθεί ότι για την έκθεση αυτή έγινε ειδική αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτή η μεγάλη προβολή των αποτελεσμάτων της εν λόγω έρευνας που αποτέλεσε μάλιστα και αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης είναι το κίνητρο για να μελετήσουμε βαθύτερα την έκθεση. Για να κατανοήσουμε καλύτερα το περιεχόμενό της θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε την μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε και θα σχολιάσουμε επίσης την βαθμολογία της Ελλάδας θεωρώντας ότι με αυτά τα δύο θα μπορέσουμε να εξηγήσουμε τους λόγους αυτής της χαμηλής επίδοσης που σημείωσε η χώρα μας.

Οι δείκτε

Η μεθοδολογία της έρευνας βασίζεται σε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο αποτελείται από πέντε μέρη, τα οποία αντικατοπτρίζουν την κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου σε όλη της την πολυπλοκότητα: πολιτικό πλαίσιο, νομικό πλαίσιο, οικονομικό πλαίσιο, κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο και ασφάλεια. Η βαθμολογία κάθε χώρας αξιολογείται με βάση αυτούς τους πέντε δείκτες.

Το ερωτηματολόγιο είναι συγκροτημένο και στόχο έχει να αξιολογήσει με αντικειμενικό και ομοιόμορφο τρόπο την κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στις χώρες. Ποιοι απαντούν σε αυτό το ερωτηματολόγιο; Η RSF αναφέρει ότι το  απαντούν ειδικοί στους οποίους συμπεριλαμβάνονται δημοσιογράφοι, ερευνητές, ακαδημαϊκοί καθώς και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων.  Δεν γίνεται καμία αναφορά ούτε στο πόσοι απάντησαν στο ερωτηματολόγιο ούτε πώς αυτοί επελέγησαν σε κάθε χώρα. Η δυσκολία σε αυτές τις έρευνες είναι να υπάρξει ομοιομορφία στην αξιολόγηση. Επειδή είναι αδύνατον να υπάρξει ομάδα που να γνωρίζει σε βάθος την κατάσταση ΟΛΩΝ των χωρών, πρέπει οι ομάδες που θα επιλεγούν να έχουν ομοιόμορφα κριτήρια. Στην ερώτηση πχ. «Ποιος είναι ο βαθμός αυτονομίας από την πολιτική εξουσία των ηγετών του ρυθμιστικού φορέα »οι απαντήσεις θα πρέπει να έχουν τα ίδια κριτήρια ώστε να είναι  συγκρίσιμες. Είναι η αξιολόγηση των Βρετανών συγκρίσιμη με την αξιολόγηση των Τούρκων; Αυτό είναι ένα βασικό θέμα.

Με βάση τις απαντήσεις δημιουργείται ένας δείκτης ο οποίος επιτρέπει την κατάταξη των χωρών.

Καταρχάς τι είναι και τι εκφράζει αυτός ο δείκτης. Ο δείκτης έχει σαν στόχο την μετατροπή μιας ποιοτικής ανάλυσης σε ποσοτική. Η αξία του δείκτη επιτρέπει αφενός την ευκολότερη σύγκριση μεταξύ των χωρών και αφετέρου άμα επαναλαμβάνεται η έρευνα σε τακτά χρονικά διαστήματα την εξέλιξη της κατάστασης σε μια χώρα.

Οταν χρησιμοποιείται ερωτηματολόγιο για να είναι δυνατή η σύγκριση των αποτελεσμάτων δύο χωρών θα πρέπει να  το ερωτηματολόγιο αυτό να είναι απολύτως ίδιο και οι απαντήσεις να δίνονται από παρόμοιες ομάδες. Στην περίπτωση της RSF το ερωτηματολόγιο είναι το ίδιο, οι ερωτώμενοι όμως συνιστούν ομοιόμορφη βάση που επελέγη με τα ίδια ακριβώς κριτήρια; Η RSF δεν παρέχει πληροφορίες όσον αφορά την βάση. Γίνεται μόνο μια αφηρημένη αναφορά σε δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς, κοινωνιολόγους, ΜΚΟ κλπ. χωρίς πιο συγκεκριμένα κριτήρια επιλογής της συγκεκριμένης βάσης.

Η διαδικασία και κυρίως τα κριτήρια επιλογής των ατόμων που θα κληθούν να συμμετάσχουν στην έρευνα έχει τεράστια σημασία για την αντικειμενικότητά της. Αν πχ. γίνει μια έρευνα για το ποδόσφαιρο και οι φίλαθλοι που θα απαντήσουν είναι όλοι από την Θύρα τάδε μιας ομάδας οπωσδήποτε τα αποτελέσματα δεν θα είναι αντικειμενικά. Η οργάνωση δεν αναφέρει τίποτα από πού έγινε η επιλογή, πώς έγινε η επιλογή ούτε πόσοι συμμετείχαν στην έρευνα. Ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα είναι κι αυτός σημαντικός. Άλλη είναι η αξιοπιστία του αποτελέσματος αν συμμετείχαν 20 άτομα και άλλη αν συμμετείχαν 300 άτομα.

Είναι συγκρίσιμα τα φετινά αποτελέσματα με τα περσινά;

Οπως μας πληροφορεί ο ιστότοπος της οργάνωσης η μεθοδολογία άλλαξε το 2022. Συνεπώς, είναι πρακτικά αδύνατο  να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα του 2022 που χρησιμοποιήθηκε η νέα μέθοδος με αυτά του 2021 που βασίστηκαν στην παλιά μέθοδο. Οταν γίνεται αλλαγή μεθοδολογίας θα πρέπει για μια μεταβατική περίοδο να χρησιμοποιούνται παράλληλα και οι δύο μεθοδολογίες. Επειδή αυτό δεν έγινε το γεγονός ότι η Ελλάδα έχασε 38 θέσεις σε σχέση με πέρυσι μοιάζει να είναι ένα εντελώς λανθασμένο και αυθαίρετο συμπέρασμα.

Είναι συγκρίσιμα τα αποτελέσματα μεταξύ διαφορετικών χωρών; Είναι πρακτικά αδύνατο η επιτροπή που ανέλυσε την κατάσταση στο Μπουρούντι ή την Νέα Ζηλανδία ή την Χιλή κλπ. να είναι η ίδια για τις ευρωπαϊκές χώρες. Για κάθε χώρα θα πρέπει να υπήρξε μια διαφορετική ομάδα. Πόσο ομοιόμορφες ή διαφορετικές είναι αυτές οι ομάδες είναι κάτι που η συντονιστική επιτροπή θα πρέπει να εγγυάται. \

Βαθμολογία και σχόλια

Η αξιολόγηση γίνεται, όπως προαναφέραμε, στους τομείς:

• Πολιτική
• Νομικό πλαίσιο
• Οικονομικό και κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο
• Ασφάλεια.

Για κάθε τομέα διαλέγουμε την ποιοτική περιγραφή που κάνει η έκθεση για την Ελλάδα και την βαθμολογία που δίνει με την ποιοτική περιγραφή που κάνει για μια άλλη χώρα και την βαθμολογία της. Η σύγκριση της ποιοτικής περιγραφής και της βαθμολογίας, μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε πόσο ομοιόμορφα είναι τα αποτελέσματα.

Πολιτική

Ποιοτική περιγραφή

ΕΛΛΑΔΑ: «Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος είναι υπεύθυνος για την εποπτεία των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, γεγονός που έχει υπονομεύσει τη συντακτική τους ανεξαρτησία. Η ρυθμιστική αρχή ραδιοτηλεόρασης ΕΣΡ έχει κατηγορηθεί για αργή και αναποτελεσματική λήψη αποφάσεων αλλά η σημερινή και οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν έχουν καταφέρει να αναθεωρήσουν σημαντικά τον τρόπο λειτουργίας της». ΣΚΟΡ 60.5

ΤΥΝΗΣΙΑ: «Η πολιτική κρίση που συγκλονίζει τη χώρα και η αβέβαιη δέσμευση του Saied για την ελευθερία του Τύπου έχουν σημαντικές επιπτώσεις. Από την ανάληψη των καθηκόντων του τον Οκτώβριο του 2019 το προεδρικό μέγαρο έχει σταματήσει να δέχεται δημοσιογράφους παρά τις διαμαρτυρίες της Εθνικής Ένωσης Τυνήσιων Δημοσιογράφων. Τα μέσα ενημέρωσης δεν διακηρύσσουν τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, με εξαίρεση το δίκτυο TV Nessma, το οποίο ανήκει στον πολιτικό παράγοντα ΝαμπίλΚαρουί, αλλά η επιλογή των καλεσμένων και η αντιμετώπιση ορισμένων θεμάτων αποκαλύπτουν πολιτικές τάσεις. Η απαγόρευση της Ανεξάρτητης Αρχής Ραδιοτηλεόρασης (HAICA) να συνδυάζεται η ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης με την πολιτική ηγεσία αγνοείται από πολλούς ιδιοκτήτες». ΣΚΟΡ 61.82

Είναι προφανές ότι η Τυνησία έχει μεγαλύτερο πρόβλημα σε αυτό τον τομέα από την Ελλάδα η βαθμολογία της Ελλάδος όμως είναι χειρότερη από της Τυνησίας.

Νομικό πλαίσιο

Ποιοτική περιγραφή

ΕΛΛΑΔΑ: «Οι πρόσφατες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα που ψηφίστηκαν με το πρόσχημα της καταπολέμησης της πανδημίας του Covid-19 επιτρέπουν τον δυσανάλογο περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου για ασταθείς νομικούς λόγους. Η τιμωρία του αδικήματος της διασποράς ψευδών πληροφοριών με ποινή φυλάκισης πέντε ετών αντίκειται στις διεθνείς δεσμεύσεις της Ελλάδας και στα ευρωπαϊκά νομικά πρότυπα, συνιστά σοβαρή απειλή για το δικαίωμα των δημοσιογράφων να δημοσιεύουν πληροφορίες προς το δημόσιο συμφέρον και αυξάνει τον κίνδυνο αυτολογοκρισίας». ΣΚΟΡ 69.54

ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ (Αναφέρεται σαν Βόρειος Κύπρος): «Η νομοθεσία προστατεύει την ελευθερία του Τύπου αλλά την περιορίζει για την προστασία της δημόσιας τάξης, της εθνικής ασφάλειας και της δημόσιας ευπρέπειας. Η δυσφήμιση αποτελεί έγκλημα. Ενας νόμος για τα αδικήματα πληροφορικής με ασαφείς διατάξεις για τις “παράνομες δημοσιεύσεις” και τις “τρομοκρατικές δραστηριότητες” μπορεί να αποτελέσει απειλή για την ελευθερία του Τύπου. Δεν υπάρχουν νόμοι για την προστασία των πηγών. ΣΚΟΡ 69.82

Αν και τα κατεχόμενα έχουν υψηλότερη βαθμολογία εντούτοις από την περιγραφή κατανοούμε ότι το πρόβλημα στα κατεχόμενα είναι μεγαλύτερο από την Ελλάδα».

Οικονομικό πλαίσιο

Ποιοτική Περιγραφή

ΕΛΛΑΔΑ: «Η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας σε συνδυασμό με τα χαμηλά ποσοστά αναγνωστών και τους μειωμένους διαφημιστικούς προϋπολογισμούς έχει θέσει υπό αμφισβήτηση τη μακροπρόθεσμη επιβίωση πολλών μέσων ενημέρωσης. Αυτό τα κατέστησε περισσότερο εξαρτημένα από τη δημόσια χρηματοδότηση. Ωστόσο, η διαδικασία κατανομής αυτών των κονδυλίων δεν είχε διαφάνεια και φαινομενικά ευνοούσε τα φιλοκυβερνητικά μέσα. Μια κοινοβουλευτική εξεταστική επιτροπή διερεύνησε τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία δόθηκαν εκατομμύρια ευρώ σε οργανισμούς μέσων ενημέρωσης για μια σειρά κρατικών διαφημιστικών εκστρατειών, συμπεριλαμβανομένης της κυβερνητικής εκστρατείας ευαισθητοποίησης για το Covid».  ΣΚΟΡ 38.13

ΛΙΒΑΝΟΣ: «Τα μέσα ενημέρωσης υποφέρουν από τις συνέπειες της ιστορικής οικονομικής κρίσης που πλήττει τη χώρα. Η έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού τον Αύγουστο του 2020 τα ανάγκασε να προβούν σε τεράστιες περικοπές στον προϋπολογισμό τους επηρεάζοντας τόσο τις δραστηριότητές τους όσο και τον αριθμό των εργαζομένων τους. Ενας μεγάλος αριθμός δημοσιογράφων και δημοσιογραφικών γραφείων που εδρεύουν στην πρωτεύουσα και επλήγησαν από την έκρηξη εξαρτώνται από τη διεθνή βοήθεια για την ανάκαμψη και την αντιμετώπιση της κρίσης. Η έλλειψη καυσίμων και οι διακοπές ρεύματος τους εμποδίζουν να κάνουν ρεπορτάζ επί τόπου». ΣΚΟΡ 38.27

Αν και τα ΜΜΕ στο Λίβανο απειλούνται με αφανισμό εντούτοις έχουν υψηλότερη βαθμολογία από την Ελλάδα…

Ασφάλεια

Ποιοτική περιγραφή

ΕΛΛΑΔΑ: «Η αστυνομία καταφεύγει τακτικά στη βία και σε αυθαίρετες απαγορεύσεις για να παρεμποδίσει τη δημοσιογραφική κάλυψη των διαδηλώσεων και της προσφυγικής κρίσης στα νησιά. Μια Ολλανδή δημοσιογράφος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα για την ασφάλειά της, αφού δέχθηκε επίθεση στο δρόμο μετά από εκστρατεία συκοφάντησης από τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης με αφορμή την έντονη αντιπαράθεσή της με τον πρωθυπουργό για τις απωθήσεις μεταναστών. Επιπλέον, παρά τις υποσχέσεις τους για γρήγορη έρευνα, οι αρχές δεν έχουν μέχρι στιγμής καταφέρει να διαλευκάνουν τη δολοφονία του βετεράνου αστυνομικού ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ, ο οποίος πυροβολήθηκε έξω από το σπίτι του στην Αθήνα μέρα μεσημέρι». ΣΚΟΡ  44.1

ΚΑΤΑΡ: «Αρκετοί δημοσιογράφοι έχουν συλληφθεί και φυλακιστεί ή ακόμη και απελαθεί ,στις περισσότερες περιπτώσεις επειδή ενδιαφέρθηκαν πολύ για τις συνθήκες εργασίας των μεταναστών εργατών. Οι αρχές δεν διστάζουν, αν χρειαστεί, να καταδικάσουν μπλόγκερ που είναι κάτοικοι της περιοχής για “διάδοση ψευδών πληροφοριών”. Ετσι, ο μπλόγκερMalcolmBidali κρατήθηκε για ένα μήνα πριν απελαθεί στη χώρα καταγωγής του, την Κένυα, αφού πλήρωσε πρόστιμο». ΣΚΟΡ 52.17

Η μη εξιχνίαση της δολοφονίας ενός δημοσιογράφου είναι επιβαρυντικό στοιχείο για την Ελλάδα, αντίθετα το γεγονός ότι στο ΚΑΤΑΡ που η ίδια η κυβέρνηση  απειλεί και καταδιώκει τους δημοσιογράφους είναι λιγότερο σοβαρό για την έκθεση.

Από τα παραδείγματα που παραθέσαμε είναι προφανής η απουσία της συνοχής.  Οι ομάδες που βαθμολόγησαν τις ευρωπαϊκές χώρες και όχι μόνο την Ελλάδα έχουν υψηλότερες απαιτήσεις για την προστασία του Τύπου σε σχέση με τις ομάδες που βαθμολόγησαν τις χώρες από τις άλλες ηπείρους. Αυτό συμβαίνει και στα σχολεία. Υπάρχουν καθηγητές που είναι επιεικείς και καθηγητές που είναι πολλοί αυστηροί.

Αυτό βέβαια σημαίνει ότι ο δείκτης δεν είναι αντικειμενικός, δηλαδή για την ίδια κατάσταση δεν έχουμε τον ίδιο βαθμό, ούτε διαχρονικός καθώς είναι δύσκολο να συγκρίνεις το φέτος με το πέρυσι λόγω της διαφορετικής μεθοδολογίας.

Μια ποιοτική αναφορά μας βοηθά να καταλάβουμε καλλίτερα την κατάσταση.

Ουγγαρία Vs Ελλάδα

Παρακάτω δίνουμε δυο ποιοτικές αναφορές από την έκθεση. Σε ποια χώρα η ελευθερία του Τύπου είναι σε χειρότερη θέση. Στην Ουγγαρία ή στην Ελλάδα;

Η αναφορά στην Ουγγαρία λέει συμπερασματικά: «Ο πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν, τον οποίο η RSF έχει θεωρήσει “αρπακτικό της ελευθερίας του Τύπου”, έχει δημιουργήσει μια αυτοκρατορία μέσων ενημέρωσης τα οποία ακολουθούν τις εντολές του κόμματός του. Τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης διατηρούν σημαντικές θέσεις στην αγορά αλλά υπόκεινται σε πολιτικές, οικονομικές και ρυθμιστικές πιέσεις». Καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με την κατάσταση του Τύπου σε αυτή την χώρα.

Για την Ελλάδα η έκθεση αναφέρει: «Η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα υπέστη σοβαρά πλήγματα το 2021 και το 2022, με τους δημοσιογράφους να εμποδίζονται τακτικά να καλύπτουν θέματα από το μεταναστευτικό μέχρι το Covid-19. Περαιτέρω, η δολοφονία του βετεράνου αστυνομικού ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ τον Απρίλιο του 2021 παραμένει ανεξιχνίαστη παρά την υπόσχεση της κυβέρνησης για γρήγορη έρευνα».

Και οι δύο εκθέσεις αναφέρουν προβλήματα στον Τύπο και στις δύο χώρες.  Είναι προφανές ότι η κατάσταση στην Ουγγαρία είναι πολύ χειρότερη σύμφωνα με την  έρευνα από την Ελλάδα. Ομως η βαθμολογία δείχνει το ακριβώς αντίθετο. Η Ουγγαρία  συγκεντρώνει 59.8 μονάδες και  κατατάσσεται στην 85η θέση και η δεύτερη ανάλυση που αφορά την Ελλάδα συγκεντρώνει 55.52 μονάδες και την κατατάσσει στην 108η θέση.

Αυτό βέβαια αποδεικνύει ότι η αξιολόγηση των χωρών δεν έγινε με τα ίδια αυστηρά ή επιεική κριτήρια, υπάρχει δηλαδή σαφής αναντιστοιχία μεταξύ της βαθμολογίας και της συνοδευτικής ποιοτικής έκθεσης. Αυτό είναι άκρως προβληματικό επειδή οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα. Λένε πως οι άνθρωποι πρέπει να είναι πάνω από τους αριθμούς. Για τον λόγο αυτό  όταν κοιτάμε τους αριθμούς δεν πρέπει να χάνουμε την ουσία αλλά να καταλαβαίνουμε τι κρύβεται πίσω από αυτούς.

Πηγή: protagon.gr