Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Στις 2 Ιουλίου ο Ματίας Κόρμαν, νεοεκλεγείς γενικός γραμματέας του ΟΟΣΑ, ήρθε στην Ελλάδα – πρώτη διμερής επίσκεψη σε κράτος-μέλος. Κατά τη διήμερη παραμονή του συναντήθηκε με μια σειρά υπουργών, το αντικείμενο των οποίων συμπεριλαμβάνεται στο ερευνητικό πεδίο του διεθνούς οργανισμού – οικονομία, περιβάλλον, ανάπτυξη, παιδεία, ψηφιακή διακυβέρνηση, εξωτερική και κοινωνική πολιτική. Συναντήθηκε, επίσης, με τον δήμαρχο της Αθήνας, αλλά και με τη συνυποψήφιά του Αννα Διαμαντοπούλου. Εδωσε, τέλος, στον Αλέξη Παπαχελά την πρώτη συνέντευξη από την ανάληψη των καθηκόντων του.
Πρωτεύουσα σημασία είχε η τετ α τετ συνομιλία με τον πρωθυπουργό, έπειτα από την οποία διατυπώθηκε μια ιδιαιτέρως σοβαρή πρόταση. Ο πρωθυπουργός εισηγήθηκε την ίδρυση ενός κέντρου του οργανισμού στην Κρήτη, με αντικείμενο τις αλληλεπιδράσεις οικονομίας και δημογραφίας. Η αύξουσα επιρροή της τεχνολογίας και η προϊούσα φθορά του περιβάλλοντος έχουν υπερκαλύψει τη θεματική, η οποία παλαιότερα απασχολούσε κατά κύριο λόγο τους μελλοντολόγους· τον δημογραφικό παράγοντα. Περιβάλλον, τεχνολογία και δημογραφία αποτελούν όμως ένα σύνολο, τα στοιχεία του οποίου είναι στενά συνδεδεμένα. Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης· η φύση είναι εξανθρωπισμένη, σφραγισμένη από την ανθρώπινη παρέμβαση· τέλος, η τεχνολογία αποτελεί το μέσον διά του οποίου ο άνθρωπος διαλέγεται, παραγωγικά ή καταστροφικά, με τη φύση. Η υποτίμηση του ενός από τα στοιχεία του τριπτύχου αυτού καθιστά την ανάλυση ελλειμματική και την πρόβλεψη αβέβαιη.
Η σημερινή δημογραφική κατάσταση προδιαγράφει τη μελλοντική. Μόνο δραματικές συνθήκες, όπως οι γενοκτονίες ή το καθεστώς Μάο που επέβαλε μονογονικές οικογένειες, ανατρέπουν την προκαθορισμένη πορεία. Και η Ιστορία διδάσκει το βάρος του πληθυσμιακού παράγοντα στις μεγάλες ιστορικές τάσεις – επί παραδείγματι, πώς οι μεγάλες μεταναστεύσεις τον Μεσαίωνα καθόρισαν τη δημιουργία των ευρωπαϊκών εθνών. Η εποχή μας βιώνει κοσμοϊστορικές αλλαγές στο επίπεδο της γεωγραφίας των πληθυσμών. Εως τα μέσα του 20ού αιώνα ο ευρωπαϊκός πληθυσμός κατείχε την πρώτη θέση ανάμεσα στις άλλες ηπείρους. Σήμερα έχει υποβιβαστεί στην τέταρτη θέση. Αντιθέτως, η Αφρική, τέταρτη έως πρόσφατα, τείνει να καταλάβει την πρώτη θέση. Αλλαγές παρατηρούνται και στα άλλα ηπειρωτικά σύνολα.
Η δημογραφία εξηγεί τη γεωπολιτική. Η Κίνα, καθώς σύντομα θα αντιμετωπίσει γήρανση του πληθυσμού της, προσπαθεί να κατοχυρώσει μιαν ηγεμονική θέση, πριν προκύψει το πρόβλημα – όθεν και η επιθετικότητά της. Η δημογραφική παρακμή οδηγεί σε σοβαρά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα, καθώς συνοδεύεται αναπόφευκτα από τη γήρανση του πληθυσμού. Στο άλλο άκρο, η δημογραφική έκρηξη χωρίς αντίστοιχη οικονομική ανάπτυξη προκαλεί κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις, ενίοτε και πολέμους. Ο δημογραφικός παράγων οδηγεί σε σοβαρές αναταράξεις και στον μεσογειακό χώρο. Η νότια όχθη υπερβαίνει πληθυσμιακά τη βόρεια, ανατρέποντας την παλαιά ιεραρχία. Το 1970 η Γαλλία και η Ιταλία κυριαρχούσαν δημογραφικά στον μεσογειακό χώρο· σήμερα υπολείπονται κατά πολύ από χώρες όπως η Αίγυπτος ή η Τουρκία. Οι ποσοτικές εξελίξεις συνοδεύονται από ποιοτικές: γήρανση στον Βορρά, νεολαία άνεργη στον Νότο.
Στη βόρεια όχθη δημιουργείται πληθυσμιακό κενό σε πολλά εδάφη τα οποία ερημοποιούνται· αντιθέτως ο Νότος, με τις περιορισμένες αξιοποιήσιμες εκτάσεις, κινδυνεύει από τον υπερπληθυσμό, ιδιαιτέρως στις παραθαλάσσιες ζώνες. Η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει τις καταστάσεις αυτές. Οι διαφορές στο δημογραφικό δυναμικό ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική οδηγούν αναπόφευκτα σε μεταναστευτικές πιέσεις, πολλές από τις οποίες διαπερνούν τη Μεσόγειο. Πόσο έτοιμες είναι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες να εντάξουν παραγωγικά νέους πληθυσμούς; Πόσο αντέχουν οι μεσογειακές χώρες να λειτουργούν ως μεταναστευτικό ανάχωμα;
Σε αυτά τα πιεστικά ερωτήματα θα αναφέρεται το προτεινόμενο κέντρο του ΟΟΣΑ. Συνδέοντας την οικονομία με τη δημογραφία, θα αξιοποιήσει το συγκριτικό πλεονέκτημα του οργανισμού στην οικονομική ανάλυση για να αντιμετωπιστούν οι δημογραφικές προκλήσεις.
Χάρη στο επιστημονικό δυναμικό και την εμπειρία του ΟΟΣΑ, στο κέντρο αυτό θα εκπονηθούν πρωτοποριακές μελέτες. Θα αφορούν τη γήρανση, την ανάπτυξη, την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κόσμου, όπως τη διαμορφώνουν οι μεταναστευτικές ροές – και τα συνεπαγόμενα προβλήματα. Στις θεματικές αυτές προστίθεται και μια άλλη, παραγνωρισμένη διάσταση της γεωγραφίας των πληθυσμών: ο ρόλος των διασπορών στην οικονομική ανάπτυξη και τη μεταφορά τεχνολογίας, ιδεών και αξιών. Γεωγραφική γέφυρα ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική, στο επίκεντρο της μεσογειακής Ιστορίας, η Κρήτη συνεισφέρει ένα μοναδικό συμβολικό κεφάλαιο στην αναγνωρισιμότητα και την ελκυστικότητα του κέντρου, το οποίο θα φιλοξενεί συνέδρια και άλλες εκδηλώσεις με πολιτικούς και επιστήμονες από την Αφρική, την Ευρώπη και όλο τον κόσμο.
Η νέα πρωτοβουλία του πρωθυπουργού έρχεται μετά τη σημαντική ελληνική υποψηφιότητα για τη θέση του γενικού γραμματέα και την ανάληψη της προεδρίας του Global Strategy Group από τον υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Επιβεβαιώνει de facto μια αλλαγή στάσης: η Ελλάδα στον ΟΟΣΑ δεν συμμετέχει απλώς· φιλοδοξεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ.
Πηγή: kathimerini.gr
