Βάλε μερικούς Ευρωπαίους ηγέτες σε ένα δωμάτιο και είναι σχεδόν βέβαιο ότι η συζήτηση θα στραφεί στην αύξηση της πολιτικής του λαϊκισμού σε όλη την ήπειρο. Πριν από έναν περίπου χρόνο, οι ίδιοι πολιτικοί θα πάθαιναν εμμονή με την απειλή που προβάλλουν οι αγορές στο ευρώ. Σήμερα ανησυχούν για το αν θα επιβιώσει η δημοκρατία από το σοκ της διάσωσης του ενιαίου νομίσματος.
Η εποχή της λιτότητας παρέρχεται. Τις προάλλες ο ΟΟΣΑ φιλοξένησε διάλογο με τίτλο «Λιτότητα έναντι Ανάπτυξης». Ήταν ατυχής επιλογή: η λιτότητα είναι πολιτική, η ανάπτυξη είναι στόχος.
Μου έκανε, όμως, εντύπωση η συντριπτική επιθετικότητα των παρευρισκόμενων εμπειρογνωμόνων και ρυθμιστών στην ιδέα ότι η Ευρώπη θα πρέπει να παραμείνει σταθερή στις αποπληθωριστικές δημοσιονομικές πολιτικές. Οι Ευρωπαίοι θα πρέπει ίσως να σκεφτούν πώς η επιτάχυνση της ανάπτυξης (έστω και με κάποιες περικοπές δαπανών) έχει μεταμορφώσει τις προοπτικές του αμερικανικού προϋπολογισμού.
Ετσι η πρόσφατη απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χαλαρώσει τα λουριά στη δημοσιονομική προσαρμογή ήταν μια ευχάριστη αναγνώριση τόσο της οικονομικής όσο και της πολιτικής πραγματικότητας. Η ευρωπαϊκή οικονομία, και όχι το ευρώ, βρίσκεται τώρα στην εντατική – και με τη σφραγίδα της πολιτικής εξουσίας.
Η μισή στροφή δεν ήταν τόσο θεαματική όσο περιγράφηκε στον τύπο. Η Γαλλία και η Ισπανία περιλαμβάνονταν σε εκείνες που έλαβαν παράταση χρόνου στα προγράμματα μείωσης του ελλείμματος. Η Ιταλία γλίτωσε τα έκτακτα μέτρα στον προϋπολογισμό. Το Βέλγιο γλίτωσε το πρόστιμο για τον εκτροχιασμό από την πορεία. Εκείνο που έγινε ήταν ότι οι ονομαστικοί δημοσιονομικοί στόχοι αντικαταστάθηκαν από το επίκεντρο στα διαρθρωτικά ελλείμματα. Κανένας δεν ζητά μεγάλη τονωτική στήριξη.
Η λιτότητα πρέπει να εξελιχθεί για ένα διάστημα ακόμη. Τα ελλείμματα στις περιφερειακές οικονομίες που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση έχουν μειωθεί κάθετα. Το ίδιο και τα spreads στις αγορές ομολόγων. Κάποιες από αυτές τις χώρες κατευθύνονται προς διαρθρωτικά πλεονάσματα. Οι περισσότερες θα έχουν πρωτογενές ισοζύγιο ως το 2014. Εκείνες που χτυπήθηκαν σκληρά από τις εκτινάξεις στα spreads είδαν κατακόρυφη βελτίωση στα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών.
Αυτό δείχνει σε έναν βαθμό την κατάρρευση της εγχώριας ζήτησης, ειδικά στην Ιταλία. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν αυξηθεί επίσης κατακόρυφα οι εξαγωγές. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ιρλανδίας έχει μεγάλο πλεόνασμα, ενώ η Ισπανία και η Πορτογαλία αναμένεται να ισοσκελίσουν φέτος.
Αυτές οι χώρες δεν εξαρτώνται πια από τους ξένους επενδυτές ομολόγων. Τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα μπορούν να χρηματοδοτηθούν εσωτερικά. Είναι κάτι που έκανε τον Daniel Gros του Centre for European Policy Studies να καταλήξει σε μια προκλητική θεωρία. Η συζήτηση για τη δημοσιονομική λιτότητα, όσον αφορά το πώς σχεδιάστηκε, έχασε το νόημα. Η πραγματική κρίση, λέει ο Dr Gros, αφορούσε τόσο το «ξένο» όσο και το «εθνικό» χρέος.
Το Βέλγιο, με συντελεστή χρέους προς το ΑΕΠ περίπου 100%, δεν μπήκε ποτέ ουσιαστικά στο στόχαστρο των αγορών. Η πρόσφατη πτώση στα spreads σε άλλες αγορές δείχνει ότι οι περιφερειακές οικονομίες, όπως το Βέλγιο, χρηματοδοτούν οι ίδιες τα ελλείμματά τους.
Σε κάθε περίπτωση, η αλλαγή των θέσεων στα ισοζύγια συναλλαγών θα ανακουφίσουν λίγο (υπογραμμίζω το «λίγο») τη Γερμανία, για την αλλαγή τακτικής της Κομισιόν. Θα υπάρχουν πάντα κάποιοι στο Βερολίνο που θα τρέμουν στην προσπάθεια να βγει το δημοσιονομικό ράσο, αλλά οσοι βρίσκονται κοντά στην καγκελάριο Angela Merkel έχουν εδώ και καιρό επικεντρωθεί τόσο στην ανταγωνιστικότητα, όσο και στα ελλείμματα.
Η γερμανική φιλοδοξία μέσα σε όλα αυτά ήταν να επιτευχθεί βιώσιμη σύγκλιση στην ευρωζώνη. Οι ισολογισμοί έχουν στραφεί αισθητά ατη σωστή κατεύθυνση.
Η χαλάρωση στη δρακόντεια πίεση της δημοσιονομικής πρέσας προσφέρει μια ευκαιρία να προωθηθούν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Αυτές αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο στην προώθηση των επενδύσεων και των θέσεων εργασίας, εφόσον υπάρχουν σοβαρές προοπτικές ανάπτυξης της οικονομίας. Το άνοιγμα ευκαιριών σε μια γενιά νεαρών ανθρώπων που έχουν κλειδωθεί έξω από την αγορά εργασίας είναι η προτεραιότητα.
Τις προάλλες βρισκόμουν στη Ρώμη για συνέντευξη με τον νέο Ιταλό πρωθυπουργό Enrico Letta, σε συγκέντρωση που φιλοξένησε το Aspen Institute Italia, ένα think-tank. Ο σοσιαλδημοκράτης Ε. Letta γνωρίζει καλύτερα από όλους τους κινδύνους του λαϊκισμού. Η κυβέρνησή του, ένας ευρύς συνασπισμός της αριστεράς και της δεξιάς, προέκυψε από το αδιέξοδο το οποίο είχε προκαλέσει η ανάδειξη του κινήματος των Πέντε Αστέρων του Beppe Grillo. Όπως οι λαϊκιστές σε όλη την ήπειρο, ο κ. Grillo απευθυνόταν σε όσους είχαν πληγεί από την κρίση.
Η αίσθησή μου είναι ότι ο κ. Letta, που μπορεί να επιβιώσει στη θέση περισσότερο από όσο θέλουν οι φήμες, δεν προτίθεται να μετακινήσει προς τα πίσω τα όρια της δημοσιονομικής σωφροσύνης για να εκσυγχρονίσει την ιταλική οικονομία. Αλλά έχει δίκιο όταν λέει ότι κανένας πρωθυπουργός δεν μπορεί να αγνοήσει τη δυσαρέσκεια 8 εκατομμυρίων ψηφοφόρων. Και όταν προειδοποιεί ότι οι μεγαλύτεροι κερδισμένοι από τις εκλογές που θα γίνουν του χρόνου στην Ευρώπη μπορεί να αποδειχθούν οι αριστεροί και οι δεξιοί αντιευρωπαϊκοί λαϊκιστές.
Η Ιταλία έχει τον κ. Grillo, η Γαλλία το Εθνικό Μέτωπο, η Βρετανία το κόμμα της Βρετανικής Ανεξαρτησίας, η Φινλανδία τους Αληθινούς Φινλανδούς και η Ελλάδα τους φασίστες.
Αυτό που τους ενώνει είναι η ευκολία με την οποία επιρρίπτουν στους ξένους ευθύνες για τα εθνικά προβλήματα και η ικανότητά τους να μετατρέπουν την ανεργία των νέων σε αγώνα κατά των πολιτικών καθεστώτων.
Οι κυβερνήσεις μπορούν να αντιδράσουν. Η Ευρώπη εξακολουθεί να έχει ένα δυσλειτουργικό τραπεζικό σύστημα. Αν διορθωθεί, θα παράγει ανάπτυξη. Η ΕΚΤ μπορεί να κάνει περισσότερα για να τονώσει την εγχώρια ζήτηση. Οι μεταρρυθμίσεις στην προσφορά μπορούν να καταργήσουν κάποια από τα φράγματα που κρατούν τους νέους έξω από την απασχόληση.
Είναι ενθαρρυντικό ότι η πολιτική συζήτηση έχει αλλάξει από τη λιτότητα στην ανάπτυξη. Και ότι η Γερμανία φιλοξενεί έκτακτη υπουργική σύνοδο τον Ιούνιο με αντικείμενο την ανεργία των νέων και όχι τη λιτότητα.
Όμως ο χρόνος τελειώνει. Η ευρωζώνη δίνει αγώνα ανάμεσα στην οικονομία και την πολιτική. Έναν χρόνο πριν ο εχθρός ήταν οι αγορές. Σήμερα η απειλή για το ευρώ προέρχεται από λαϊκιστές που προσπαθούν να ανατρέψουν τη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων, πάνω στην οποία στηρίζεται όλη η ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Πηγή: FT.COM
