Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Με τα σηµερινά δεδομένα, ο Εμανουέλ Μακρόν μάλλον εξασφαλίζει την επανεκλογή του. Ομως, το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει πολύ στα πέντε χρόνια της προεδρίας του. Εκτός από την αναμενόμενη φθορά της εξουσίας, οι γενικότερες γεωπολιτικές διεργασίες και οι κοινωνικές κρίσεις, «Κίτρινα Γιλέκα» και πανδημία, έχουν εξασθενήσει τις φιλοευρωπαϊκές ιδέες. Η πιθανή επικράτηση του Μακρόν ενδέχεται να αποδειχθεί απλώς μια αναβολή, πριν κυριαρχήσουν οι «λεπενικές» ιδέες. Εξάλλου, έπονται και βουλευτικές εκλογές· οι συσχετισμοί δυνάμεων που θα προκύψουν προβλέπονται δυσμενείς για το μακρονικό στρατόπεδο και όσα εκπροσωπεί.
Ούτως ή άλλως, η Γαλλία κινδυνεύει να καταστεί περισσότερο εθνικιστική, περισσότερο προστατευτική οικονομικά, λιγότερο φιλοευρωπαϊκή. Οι τρεις δεκαετίες παγκοσμιοποίησης και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχουν πολλαπλασιάσει τους δυσαρεστημένους. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά ανήκει στο παρελθόν, καθώς το εθνικό έδαφος έχει παύσει να λειτουργεί ως πλαίσιο αντιπαράθεσης των συμφερόντων του κεφαλαίου και της εργασίας. Προς το παρόν, η ανάμνηση του διαχωρισμού αυτού αποτρέπει τη συνένωση των δύο άκρων, η οποία θα εξέφραζε de jure την υφιστάμενη πλειοψηφική τάση.
Το ευρωπαϊκό σχέδιο στηρίχτηκε στη συνεργασία Γαλλίας και Γερμανίας, υπό αμερικανική ενθάρρυνση. Για να γίνει κατανοητή η λογική αυτή, χρειάζεται η αναγωγή στην περίοδο αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η ηττημένη Γερμανία αντιμετώπιζε την τιμωρητική στάση της προεδρίας Ρούσβελτ, σύμφωνα με την οποία έπρεπε να καταστεί μια αδύναμη αγροτική χώρα. Στόχος του καγκελαρίου Αντενάουερ ήταν, αντιθέτως, να αποκαταστήσει τη χώρα του στην παλαιά της θέση: μια ηγεμονική παγκόσμια δύναμη με κυριαρχία, αυτονομία κινήσεων και τη δυνατότητα να ισορροπεί μεταξύ Δύσης και Ανατολής – παλαιό γερμανικό σχέδιο, από την εποχή του Μπίσμαρκ.
Ο μακρύς δρόμος προς την ομαλοποίηση διανύθηκε με τη γνωστή γερμανική υπομονή και μεθοδικότητα. Από το 1945 και εξής, οι Γερμανοί διπλωμάτες άρχισαν να επισείουν τη σοβιετική απειλή. Επεισαν τις ΗΠΑ να ακυρώσουν τα τιμωρητικά μέτρα – αποζημιώσεις, μεταφορά βιομηχανικού εξοπλισμού στις νικήτριες χώρες, φυλάκιση και αποκλεισμός από τη δημόσια ζωή των αξιωματούχων του παλαιού καθεστώτος· επιπροσθέτως, να προσφέρουν μια τεράστια οικονομική βοήθεια. Πολύ σύντομα, η κατεστραμμένη Γερμανία ανέκτησε την κεντρική της οικονομική θέση στην Ευρώπη.
Μετά την οικονομική, ακολούθησε η πολιτική ομαλοποίηση, μέσω της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Το παλαιό γερμανικό όνειρο, η Πανευρώπη του Ριχάρδου Κούντεχοβ-Καλλέργη, αρχικά συνάντησε την άρνηση της Γαλλίας. Οταν, όμως, η Γαλλία έχασε την αποικιακή της αυτοκρατορία, θεώρησε ότι ο ευρωπαϊκός χώρος θα μπορούσε να υποκαταστήσει τον αποικιακό. Τα δύο γεωπολιτικά οράματα, γερμανικό και γαλλικό, συνέπεσαν· η ευρωπαϊκή οικοδόμηση προχώρησε.
Στο «ζεύγος» αυτό, η Γερμανία ανεδείχθη ισχυρότερη οικονομική δύναμη. Η Γαλλία διατηρούσε την πρωτοκαθεδρία ως προς την άμυνα, με ισχυρό στρατό και, κυρίως, πυρηνική ισχύ. Επίσης, κατείχε μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Υπήρχε, επομένως, κάποια μορφή ισορροπίας.
Μια υποθετική εθνικιστική κυβέρνηση, υπό τη Μαρίν Λεπέν ή όποια άλλη ανάλογη ηγεσία, θα απειλήσει την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική.
Ετσι διαμορφώθηκε ένα ισχυρό περιφερειακό σύνολο το οποίο θα μπορούσε να διαπραγματευθεί από θέσεως ισχύος με τη Ρωσία, ώστε να εξισορροπήσει την εξάρτηση από τον αγγλοσαξονικό χώρο. «Η Ευρώπη από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια» του στρατηγού Ντε Γκωλ, καθώς και «ο κοινός ευρωπαϊκός οίκος» του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αυτό το όραμα εξέφρασαν.
Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η γερμανική ομαλοποίηση σχεδόν ολοκληρώθηκε. Η Γερμανία επανενώθηκε. Η αδυνατισμένη Ρωσία δεν μπορούσε πλέον να αντισταθεί στη γερμανική κίνηση προς Ανατολάς. Η εισαγωγή του ευρώ εμπέδωσε την οικονομική κυριαρχία της Γερμανίας.
Σήμερα, όμως, η κατάσταση έχει αλλάξει. Μολονότι η Γερμανία έχει δημιουργήσει ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς με τη Ρωσία, πιέζεται να αποστασιοποιηθεί από τον φυσικό της οικονομικό συνεταίρο, λόγω του Ουκρανικού. Ταυτοχρόνως, με την προς Ανατολάς αποσταθεροποίηση, κλονίζεται προοπτικά και η ισορροπία με τη Γαλλία. Μια υποθετική εθνικιστική κυβέρνηση, υπό τη Λεπέν ή όποια άλλη ανάλογη ηγεσία, θα απειλήσει την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Θα ανατρέψει γεωπολιτικές ισορροπίες οι οποίες οικοδομήθηκαν με υπομονή, επιμονή και τεράστια οικονομική επένδυση επί επτά συναπτές δεκαετίες.
Ελλοχεύει η προοπτική αφενός οι Ηνωμένες Πολιτείες να απομακρυνθούν, καθώς ασχολούνται κυρίως με την Κίνα και, αφετέρου, να αποστασιοποιηθεί η Γαλλία. Η Γερμανία οδηγείται, έτσι, σε μια δύσκολη αντιπαράθεση, με τα παλαιά της γεωπολιτικά διλήμματα: συντάσσεται με τη Δύση η οποία την εγκαταλείπει; Ή με τη Ρωσία με την οποία τη συνδέουν προαιώνιοι δεσμοί και ισχυρότατες οικονομικές συμπληρωματικότητες;
Οι επερχόμενες γεωοικονομικές και γεωπολιτικές προκλήσεις οι οποίες, de facto, ανατρέπουν δεκαετίες διπλωματικών προσπαθειών, ίσως οδήγησαν στην εντυπωσιακή απόφαση να οικοδομηθεί μια ισχυρή γερμανική στρατιωτική δύναμη. Με την εξαγγελθείσα διάθεση του 2% του γερμανικού ΑΕΠ στη στρατιωτική προσπάθεια, η Γερμανία αναδεικνύεται προοπτικά στην τρίτη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη, μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Απομονωτισμός, εθνικισµός, αποσύνθεση της Ευρώπης, ρωσογερμανική σύγκλιση ή ένταση, κούρσα εξοπλισμών… Η παλαιά ευρωπαϊκή γεωπολιτική επανέρχεται. Κύριος οίδε τι μπορεί να επιφέρει ένας κλονισμός του γερμανογαλλικού άξονα. Η γαλλική προεδρική εκλογή έχει ήδη καταστεί μείζον διακύβευμα.
* O κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ.
Πηγή: kathimerini.gr
