Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ
Οι εταιρείες αρχίζουν να αποκτούν την πολυπλοκότητα των βιολογικών συστημάτων. Πώς διαμορφώνει η τεχνολογία τα νέα δεδομένα στο χώρο των επιχειρήσεων.
Υπακούουν οι επιχειρήσεις στους όρους της βιολογίας; Γιατί όχι, υποστηρίζουν άνθρωποι όπως ο βιολόγος και συνεργάτης του αμερικανικού περιοδικού Wired, Kevin Kelly. Οι επιχειρήσεις λειτουργούν ως ζωντανοί οργανισμοί διότι, εν τέλει, οι άνθρωποι είναι αυτοί που τις κινούν.
«Το νέο στοιχείο σήμερα είναι ότι έχουμε την δυνατότητα να μεταφέρουμε στην επιχείρηση την ανθρώπινη βιολογία, κάτι που στο παρελθόν ήταν εφικτό μεν, δύσκολο δε. Στην εποχή μας, όμως, η επιστημονική πρόοδος έχει καταστήσει την μεταφορά αυτή τόσο περισσότερο χρήσιμη, αλλά και επικερδέστερη», υποστηρίζει ο K.Kelly.
«Ωστόσο, τί σημαίνει να κατανοήσουμε τις επιχειρήσεις ως βιολογικούς οργανισμούς; Σημαίνει, για παράδειγμα, να εξετάσουμε την πραγματική κατανομή των φυσικών συστημάτων. Στο βιβλίο μου Εκτός Ελέγχου (Out Of Control) χρησιμοποιώ τον όρο “κυψελοειδής νόηση” για να περιγράψω εν συντομία την ευρύτερη δυναμική που αναδύεται από έναν μεγάλο αριθμό δυναμικών μικρής κλίμακας. Το φαινόμενο είναι ανάλογο με αυτό που συμβαίνει σε μία κυψέλη μελισσών, χωρίς οι ίδιες οι μέλισσες να έχουν συνείδηση τί είναι αυτό που συμβαίνει», τονίζει σε άρθρο του ο Kelly.
Ένα άλλο παράδειγμα της ίδιας διαδικασίας είναι η έννοια της «αόρατης χειρός», την οποία εισήγαγε ο Adam Smith. Η μετάβαση από την προσέγγιση του A.Smith στην σημερινή, περισσότερο βιολογική, προσέγγιση σχετίζεται με το γεγονός ότι εκπονούνται εκτεταμένες έρευνες πάνω στις υπολογιστικές προσομοιώσεις της συμπεριφοράς πολύπλοκων συστημάτων.
Μέσω αυτών των ερευνών, οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει, λόγου χάρη, ότι τα επιμέρους στοιχεία των συστημάτων δεν μοιάζουν να λειτουργούν ελεύθερα και, σύμφωνα με τον νόμο του laissez faire, έχουν ιδιότητες που είναι στην πραγματικότητα πολύ διαφορετικές από αυτές που φανταζόμαστε. Και ότι, αν δεν δοθεί στα συστήματα αυτά ο απαραίτητος χρόνος και χώρος, θα πάρουν μία μορφή η οποία σε όλα της τα χαρακτηριστικά θα θυμίζει ζωντανό οργανισμό.
Επομένως, το να κατανοήσουμε μία επιχείρηση ή μία εταιρεία ως ζωντανή οντότητα σημαίνει να θέσουμε ερωτήσεις του τύπου: Ποια είναι η διαδικασία προσαρμογής μιας επιχείρησης; Με ποιον συγκεκριμένο τρόπο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την επιστημονική γνώση που υπάρχει σήμερα γύρω από το θέμα της προσαρμογής και πώς μπορούμε να την εφαρμόσουμε στον τομέα των επιχειρήσεων;
Το συναρπαστικότερο από όλα όσα ανακαλύψαμε με αυτόν τον τρόπο είναι η εξαιρετική συνάφεια που υπάρχει ανάμεσα στην λειτουργία του φυσικού κόσμου και τις πολύπλοκες οργανωσιακές σχέσεις.
Αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι κάποιες από τις αρχές της οικολογίας –για παράδειγμα, οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην λιμπελούλα, τον βάτραχο και την λέμνα– μπορεί να αποβούν εξαιρετικά ισχυρές αν μεταφερθούν στον τομέα των επιχειρήσεων.
Το συμπέρασμα το οποίο προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την λειτουργία των επιχειρήσεων. Και αντί να τις κατανοούμε με βάση το βιομηχανικό μοντέλο –δηλαδή, ως γραμμές παραγωγής, ως αυτοτελείς μηχανικές οντότητες– θα πρέπει να αρχίσουμε να τις κατανοούμε περισσότερο ως μέρος μιας οικολογίας οργανισμών.
Αυτά υποστηρίζει ο Kevin Kelly και, όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, οι θέσεις και οι απόψεις του προσθέτουν καινούργιους προβληματισμούς στην εξερεύνηση της φύσεως των επιχειρήσεων και της λειτουργικής τους υποδομής.
Ο σημερινός πολιτισμός κυριαρχείται από την τεχνολογία, τονίζει ο Αμερικανός βιολόγος. Ως τεχνολογία ορίζω, με έναν ακραία αφηρημένο τρόπο, ο,τιδήποτε κατασκευάζει ο άνθρωπος. Ακόμη και ένα λογιστικό σύστημα διπλής εισόδου, κάτι σαν λογισμικό πρόγραμμα που έφτιαξαν οι μοναχοί της Ευρώπης, για μένα είναι τεχνολογία. Κάθε τι που κατασκευάζουμε, ουσιαστικά είναι τεχνολογία. Ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του κόσμου κατασκευάζεται και ανακατασκευάζεται από τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, βαδίζουμε προς ένα μέλλον στο οποίο τα τεχνητά στοιχεία θα μοιάζουν ολοένα και περισσότερο με βιολογικές οντότητες.
Ταυτοχρόνως, χρησιμοποιούμε ολοένα και περισσότερο την διαθέσιμη τεχνολογία, προσπαθώντας να επανασχεδιάσουμε τις γνωστές βιολογικές οντότητες. Οι δύο αυτές τάσεις συγκλίνουν και ο κόσμος κινείται προς την κατεύθυνση της αυξανόμενης πολυπλοκότητας. Η τεχνολογία καθορίζει το μέλλον μας εξίσου, όπως και εμείς καθορίζουμε το δικό της. Η σχέση είναι αμφίδρομη.
Σήμερα, όμως, υπάρχει η προοπτική μιας “βιολογικοποιημένης” τεχνολογίας, που θα είναι εξυπνότερη, θα μοιάζει περισσότερο με την ζωή και θα ταιριάζει περισσότερο στην ανθρώπινη κλίμακα. Και τότε θα μάς φαίνεται απλούστερη και περισσότερο ταιριαστή με τον άνθρωπο. Μια τέτοια τεχνολογία θα έχει απαλείψει όλη την περιττή πολυπλοκότητα, παρότι, στην πραγματικότητα, σε ένα άλλο επίπεδο θα εξακολουθεί να είναι πάρα πολύ πολύπλοκη. Πολυπλοκότερη παρά ποτέ. Και αυτή είναι η μεγάλη υπόσχεση της τεχνολογίας.
Η βιομηχανική τεχνολογία σήμερα δεν είναι φιλική προς τον άνθρωπο. Αυτό όμως δεν είναι το μοναδικό μοντέλο τεχνολογίας. Μπορούμε πράγματι να φτιάξουμε μία φιλικότερη τεχνολογία, αλλά για να το κάνουμε αυτό θα πρέπει η τεχνολογία αυτή να έχει βιολογική πολυπλοκότητα. Για παράδειγμα, η χρήση της τεχνολογίας μάς επιτρέπει να κατασκευάζουμε προϊόντα που περικλείουν πολυπλοκότερη πληροφορία και περισσότερη γνώση. Το γεγονός αυτό, όχι μόνον αυξάνει την αξία τους, αλλά τα κάνει και περισσότερο φιλικά προς τον χρήστη. Επίσης, η τεχνολογία μάς επιτρέπει να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε πολυπλοκότερες και ευφυέστερες διεργασίες, τέτοιες που να επιτρέπουν την προσαρμογή –πράγμα που σημαίνει ότι μπορούμε πλέον να φτιάχνουμε προϊόντα προσαρμοσμένα στις ανάγκες του κάθε πελάτη.
Κατά μία έννοια, λοιπόν, αυτή η προοπτική δημιουργεί ένα νέο ορόσημο. Και όσο επιχειρούμε να συμπεριλάβουμε την βιολογική πολυπλοκότητα σε αυτά που φτιάχνουμε, αυτό θα ανεβάζει το επίπεδο του σχεδιασμού όχι μόνον των προϊόντων, αλλά και των διεργασιών.
Αυτή είναι μία σιωπηρή αλλά τεράστια ανατροπή στον χώρο των επιχειρήσεων, ο οποίος καλείται, φιλοσοφικά και πρακτικά, να αλλάξει επειγόντως λογική. Στην σημερινή εποχή των οργανωσιακών δικτύων, όσο γρηγορότερα πραγματοποιηθεί η αλλαγή αυτή, τόσο το καλύτερο για το επιχειρείν και τις ποικίλες εκφράσεις του.
Στο σημερινό μεταβαλλόμενο τοπίο, το κύριο σημείο που πρέπει να αναλυθεί και να γίνει κατανοητό από όλους είναι ότι απομακρυνόμαστε πλέον από την εποχή των μονολιθικών, καθετοποιημένων, ομογενοποιημένων θεσμών και κατευθυνόμαστε προς τις εξαιρετικά αποκεντρωμένες, εξαιρετικά κατανεμημένες, ετερογενείς και επιπεδοποιημένες επιχειρήσεις –δηλαδή, τα δίκτυα.
Αυτό κυρίως σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις θα καταλαμβάνουν, γεωγραφικά, μεγάλη έκταση. Θα είναι μεγάλες κατά μία διαφορετική έννοια. Θα έχουν πιθανόν παγκόσμια εμβέλεια –ίσως με τεράστια κλίμακα εσόδων– αλλά μπορεί να απασχολούν τον ίδιο αριθμό ατόμων με μία κανονική επιχείρηση.
Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε διαφορετικές επιχειρήσεις δεν θα είναι πλέον η γεωγραφική γειτνίαση, αλλά η πληροφορία –η πολύ πυκνή και πολύ γρήγορη ροή πληροφοριών, η οποία θα κατακλύζει αυτόν τον ιστό των κατανεμημένων μερών.
«Ωστόσο, τί σημαίνει να κατανοήσουμε τις επιχειρήσεις ως βιολογικούς οργανισμούς; Σημαίνει, για παράδειγμα, να εξετάσουμε την πραγματική κατανομή των φυσικών συστημάτων. Στο βιβλίο μου Εκτός Ελέγχου (Out Of Control) χρησιμοποιώ τον όρο “κυψελοειδής νόηση” για να περιγράψω εν συντομία την ευρύτερη δυναμική που αναδύεται από έναν μεγάλο αριθμό δυναμικών μικρής κλίμακας. Το φαινόμενο είναι ανάλογο με αυτό που συμβαίνει σε μία κυψέλη μελισσών, χωρίς οι ίδιες οι μέλισσες να έχουν συνείδηση τί είναι αυτό που συμβαίνει», τονίζει σε άρθρο του ο Kelly.
Ένα άλλο παράδειγμα της ίδιας διαδικασίας είναι η έννοια της «αόρατης χειρός», την οποία εισήγαγε ο Adam Smith. Η μετάβαση από την προσέγγιση του A.Smith στην σημερινή, περισσότερο βιολογική, προσέγγιση σχετίζεται με το γεγονός ότι εκπονούνται εκτεταμένες έρευνες πάνω στις υπολογιστικές προσομοιώσεις της συμπεριφοράς πολύπλοκων συστημάτων.
Μέσω αυτών των ερευνών, οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει, λόγου χάρη, ότι τα επιμέρους στοιχεία των συστημάτων δεν μοιάζουν να λειτουργούν ελεύθερα και, σύμφωνα με τον νόμο του laissez faire, έχουν ιδιότητες που είναι στην πραγματικότητα πολύ διαφορετικές από αυτές που φανταζόμαστε. Και ότι, αν δεν δοθεί στα συστήματα αυτά ο απαραίτητος χρόνος και χώρος, θα πάρουν μία μορφή η οποία σε όλα της τα χαρακτηριστικά θα θυμίζει ζωντανό οργανισμό.
Επομένως, το να κατανοήσουμε μία επιχείρηση ή μία εταιρεία ως ζωντανή οντότητα σημαίνει να θέσουμε ερωτήσεις του τύπου: Ποια είναι η διαδικασία προσαρμογής μιας επιχείρησης; Με ποιον συγκεκριμένο τρόπο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την επιστημονική γνώση που υπάρχει σήμερα γύρω από το θέμα της προσαρμογής και πώς μπορούμε να την εφαρμόσουμε στον τομέα των επιχειρήσεων;
Το συναρπαστικότερο από όλα όσα ανακαλύψαμε με αυτόν τον τρόπο είναι η εξαιρετική συνάφεια που υπάρχει ανάμεσα στην λειτουργία του φυσικού κόσμου και τις πολύπλοκες οργανωσιακές σχέσεις.
Αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι κάποιες από τις αρχές της οικολογίας –για παράδειγμα, οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην λιμπελούλα, τον βάτραχο και την λέμνα– μπορεί να αποβούν εξαιρετικά ισχυρές αν μεταφερθούν στον τομέα των επιχειρήσεων.
Το συμπέρασμα το οποίο προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την λειτουργία των επιχειρήσεων. Και αντί να τις κατανοούμε με βάση το βιομηχανικό μοντέλο –δηλαδή, ως γραμμές παραγωγής, ως αυτοτελείς μηχανικές οντότητες– θα πρέπει να αρχίσουμε να τις κατανοούμε περισσότερο ως μέρος μιας οικολογίας οργανισμών.
Αυτά υποστηρίζει ο Kevin Kelly και, όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, οι θέσεις και οι απόψεις του προσθέτουν καινούργιους προβληματισμούς στην εξερεύνηση της φύσεως των επιχειρήσεων και της λειτουργικής τους υποδομής.
Ο σημερινός πολιτισμός κυριαρχείται από την τεχνολογία, τονίζει ο Αμερικανός βιολόγος. Ως τεχνολογία ορίζω, με έναν ακραία αφηρημένο τρόπο, ο,τιδήποτε κατασκευάζει ο άνθρωπος. Ακόμη και ένα λογιστικό σύστημα διπλής εισόδου, κάτι σαν λογισμικό πρόγραμμα που έφτιαξαν οι μοναχοί της Ευρώπης, για μένα είναι τεχνολογία. Κάθε τι που κατασκευάζουμε, ουσιαστικά είναι τεχνολογία. Ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του κόσμου κατασκευάζεται και ανακατασκευάζεται από τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, βαδίζουμε προς ένα μέλλον στο οποίο τα τεχνητά στοιχεία θα μοιάζουν ολοένα και περισσότερο με βιολογικές οντότητες.
Ταυτοχρόνως, χρησιμοποιούμε ολοένα και περισσότερο την διαθέσιμη τεχνολογία, προσπαθώντας να επανασχεδιάσουμε τις γνωστές βιολογικές οντότητες. Οι δύο αυτές τάσεις συγκλίνουν και ο κόσμος κινείται προς την κατεύθυνση της αυξανόμενης πολυπλοκότητας. Η τεχνολογία καθορίζει το μέλλον μας εξίσου, όπως και εμείς καθορίζουμε το δικό της. Η σχέση είναι αμφίδρομη.
Σήμερα, όμως, υπάρχει η προοπτική μιας “βιολογικοποιημένης” τεχνολογίας, που θα είναι εξυπνότερη, θα μοιάζει περισσότερο με την ζωή και θα ταιριάζει περισσότερο στην ανθρώπινη κλίμακα. Και τότε θα μάς φαίνεται απλούστερη και περισσότερο ταιριαστή με τον άνθρωπο. Μια τέτοια τεχνολογία θα έχει απαλείψει όλη την περιττή πολυπλοκότητα, παρότι, στην πραγματικότητα, σε ένα άλλο επίπεδο θα εξακολουθεί να είναι πάρα πολύ πολύπλοκη. Πολυπλοκότερη παρά ποτέ. Και αυτή είναι η μεγάλη υπόσχεση της τεχνολογίας.
Η βιομηχανική τεχνολογία σήμερα δεν είναι φιλική προς τον άνθρωπο. Αυτό όμως δεν είναι το μοναδικό μοντέλο τεχνολογίας. Μπορούμε πράγματι να φτιάξουμε μία φιλικότερη τεχνολογία, αλλά για να το κάνουμε αυτό θα πρέπει η τεχνολογία αυτή να έχει βιολογική πολυπλοκότητα. Για παράδειγμα, η χρήση της τεχνολογίας μάς επιτρέπει να κατασκευάζουμε προϊόντα που περικλείουν πολυπλοκότερη πληροφορία και περισσότερη γνώση. Το γεγονός αυτό, όχι μόνον αυξάνει την αξία τους, αλλά τα κάνει και περισσότερο φιλικά προς τον χρήστη. Επίσης, η τεχνολογία μάς επιτρέπει να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε πολυπλοκότερες και ευφυέστερες διεργασίες, τέτοιες που να επιτρέπουν την προσαρμογή –πράγμα που σημαίνει ότι μπορούμε πλέον να φτιάχνουμε προϊόντα προσαρμοσμένα στις ανάγκες του κάθε πελάτη.
Κατά μία έννοια, λοιπόν, αυτή η προοπτική δημιουργεί ένα νέο ορόσημο. Και όσο επιχειρούμε να συμπεριλάβουμε την βιολογική πολυπλοκότητα σε αυτά που φτιάχνουμε, αυτό θα ανεβάζει το επίπεδο του σχεδιασμού όχι μόνον των προϊόντων, αλλά και των διεργασιών.
Αυτή είναι μία σιωπηρή αλλά τεράστια ανατροπή στον χώρο των επιχειρήσεων, ο οποίος καλείται, φιλοσοφικά και πρακτικά, να αλλάξει επειγόντως λογική. Στην σημερινή εποχή των οργανωσιακών δικτύων, όσο γρηγορότερα πραγματοποιηθεί η αλλαγή αυτή, τόσο το καλύτερο για το επιχειρείν και τις ποικίλες εκφράσεις του.
Στο σημερινό μεταβαλλόμενο τοπίο, το κύριο σημείο που πρέπει να αναλυθεί και να γίνει κατανοητό από όλους είναι ότι απομακρυνόμαστε πλέον από την εποχή των μονολιθικών, καθετοποιημένων, ομογενοποιημένων θεσμών και κατευθυνόμαστε προς τις εξαιρετικά αποκεντρωμένες, εξαιρετικά κατανεμημένες, ετερογενείς και επιπεδοποιημένες επιχειρήσεις –δηλαδή, τα δίκτυα.
Αυτό κυρίως σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις θα καταλαμβάνουν, γεωγραφικά, μεγάλη έκταση. Θα είναι μεγάλες κατά μία διαφορετική έννοια. Θα έχουν πιθανόν παγκόσμια εμβέλεια –ίσως με τεράστια κλίμακα εσόδων– αλλά μπορεί να απασχολούν τον ίδιο αριθμό ατόμων με μία κανονική επιχείρηση.
Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε διαφορετικές επιχειρήσεις δεν θα είναι πλέον η γεωγραφική γειτνίαση, αλλά η πληροφορία –η πολύ πυκνή και πολύ γρήγορη ροή πληροφοριών, η οποία θα κατακλύζει αυτόν τον ιστό των κατανεμημένων μερών.
