Του Αρίστου Δοξιάδη*
Ολες οι κοινωνίες που έχουν πλήρη δημοκρατία μοιάζουν μεταξύ τους. Οσες δεν έχουν, πάσχουν η καθεμία με τον δικό της τρόπο. Αυτή την παράφραση του Τολστόι σκέφτηκα διαβάζοντας το Democracy Index του Economist Intelligence Unit. Κατατάσσει 167 κράτη σε τέσσερις ομάδες: πλήρης δημοκρατία (21), ατελής δημοκρατία (53), υβριδικά καθεστώτα (34), αυταρχικά (59). Η Ελλάδα είναι στη θέση 34, ατελής δημοκρατία.
Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τις βορειοευρωπαϊκές χώρες, τις αγγλόφωνες (πλην ΗΠΑ), τις βιομηχανικές δημοκρατίες της Ανατολικής Ασίας και τρεις άλλες (Ουρουγουάη, Μαυρίκιος, Κόστα Ρίκα). Κοινό στοιχείο σε όλες σχεδόν είναι ότι η οικονομική ανάπτυξη στηρίχτηκε σε εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων ή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Πολλές, αλλά όχι όλες, έχουν ισχυρό κοινωνικό κράτος, που χτίστηκε την εποχή της γρήγορης ανάπτυξης.
Σε τέτοιες χώρες, ένα μεγάλο μέρος της μεσαίας και της εργατικής τάξης είναι εκτεθειμένο στον διεθνή ανταγωνισμό και μπορεί να ζει καλά μόνο αν η επιχείρηση όπου εργάζεται έχει υψηλή παραγωγικότητα ή/και διαρκώς καινοτομεί. Σε εμάς δεν ισχύει αυτό. Τα καλά επαγγέλματα, με κοινωνικό κύρος και πολιτική επιρροή είναι, ακόμη, κυρίως τα εσωστρεφή: δικηγόροι, ιατροί, πολιτικοί μηχανικοί. Η μεγάλη μας εξαγωγική δραστηριότητα, ο τουρισμός, δεν προσφέρει πολλές θέσεις για σταθερή και καλοπληρωμένη εργασία, εξαιτίας της εποχικότητας.
Σε αυτές τις συνθήκες, η δημοκρατία μας θα είναι αναγκαστικά ατελής. Ισχυρές ομάδες συμφερόντων της μεσαίας τάξης ζητούν και επιτυγχάνουν ευνοϊκή μεταχείριση από το κράτος, εις βάρος όλων των άλλων και κυρίως των αδυνάμων. Παράδειγμα, η δαπάνη για φάρμακα, που κατά καιρούς ήταν εξαιρετικά υψηλή. Από αυτό δεν κέρδιζαν μόνο οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, αλλά και οι φαρμακοποιοί και οι ιατροί του ιδιωτικού τομέα, που είναι πάρα πολλοί σε σύγκριση με κάθε άλλη χώρα της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ. Για να ζήσουν καλά αυτοί, το κράτος όριζε υψηλές τιμές στα φάρμακα, με πολύ μεγάλο περιθώριο κέρδους τόσο στη χονδρική όσο και στη λιανική, και επέτρεπε στους ιατρούς να συνταγογραφούν χωρίς όριο.
Οπου υπάρχει μεγάλη κοινωνική πίεση προς το κράτος για να μοιράσει προσόδους (rents), εκεί ευδοκιμεί και η διαφθορά. Οι πραγματικές αιτίες των δαπανών κρύβονται, πολλοί αξιωματούχοι κάτι εισπράττουν γι’ αυτό, και στη δημόσια σφαίρα κυνηγάμε φαντάσματα, με κουκουλοφόρους μάρτυρες και σκευωρίες. Μόνο η τρόικα που ήταν έξω από το εθνικό πολιτικό σύστημα μπόρεσε να περιορίσει τις σκανδαλώδεις δαπάνες σε φάρμακα και σε άλλα πεδία, όπως οι συντάξεις των ευγενών ταμείων.
Αν μεγαλώσει σημαντικά ο αριθμός των πολιτών που ζουν καλά από πραγματική παραγωγή και όχι από προσόδους, τότε αυτοί θα επηρεάσουν θετικά τη λειτουργία των θεσμών.
Τώρα δεν έχουμε τρόικα και πρέπει μόνοι μας να βελτιώσουμε τους κανόνες του παιχνιδιού. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν αλλάξει η ισορροπία των οικονομικών συμφερόντων στην κοινωνία και ιδίως στη μεσαία τάξη. Ευτυχώς έχουμε δημοκρατία, έστω και κολοβή, και το κράτος δεν το νέμονται μόνο ή κυρίως κάποιοι ολιγάρχες. Αν μεγαλώσει σημαντικά ο αριθμός των πολιτών που ζουν καλά από πραγματική παραγωγή και όχι από προσόδους, τότε αυτοί θα επηρεάσουν θετικά τη λειτουργία των θεσμών.
Οσοι συνεργαζόμαστε με εταιρείες που ζουν μόνο από εξαγωγές βλέπουμε πόσο διαφορετικό ήθος υπάρχει εκεί σε σύγκριση με τη μέση ελληνική επιχείρηση. Στις νεοφυείς επιχειρήσεις που απευθύνονται στην παγκόσμια αγορά υπάρχει αξιοκρατία. Δεν κρατάνε τις υψηλές θέσεις για συγγενείς και φίλους, αλλά τις δίνουν μόνο σε όσους κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους – γιατί αν δεν το κάνουν, θα εξαφανιστούν. Και η κρατική υποστήριξη μπορεί μεν να τις βοηθήσει, αλλά χωρίς εξαιρετικό προϊόν και καλή οργάνωση δεν θα πάνε μακριά.
Η σημερινή κυβέρνηση είναι η μόνη από όσες θυμάμαι που εργάζεται συστηματικά για να ενισχύσει την εξωστρέφεια και την παραγωγικότητα, με αλλαγές στην παιδεία, στη φορολογία, στις υποδομές και στη διοίκηση. Οι αντίπαλοί της αντιδρούν σε όλα αυτά ή, στην καλύτερη περίπτωση, αντιφάσκουν. Η έκβαση αυτής της διαπάλης θα καθορίσει και το μέλλον της δημοκρατίας μας.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.
Πηγή: kathimerini.gr
