Η εκπληκτική περίπτωση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή… Του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη

Του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη

Ήταν μια (αληθινά) ιδιαίτερη πρωτοβουλία της Τράπεζας της Ελλάδας, πρώτα η έκδοση και η κυκλοφορία (διΕυρωπαϊκά) αναμνηστικού 2ευρου για τα 150 χρόνια από την γέννηση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, μεγάλου Έλληνα μαθηματικού με διΕυρωπαϊκή/διεθνή αναγνώριση και δεύτερον η διοργάνωση μιας παρουσίασης αυτής της πρωτοβουλίας στα κεντρικά της Τράπεζας της Ελλάδος στην σπανίως (ατυχώς) χρησιμοποιούμενη αίθουσα των Γενικών Συνελεύσεων.

Δεν ήταν – όπως ίσως η συντομευμένη περιγραφή που μόλις κάναμε – μια συμβολική/επετειακή εκδήλωση. Ήταν κάτι περισσότερο: η υπενθύμιση του τι μπορεί να επιδιώξει, τι να πετύχει, τι να αφήσει πίσω ένας άνθρωπος με φύτρα Ελληνική υπό την ευρύτατη εύνοια, σε μια λογική ανοίγματος και συμμετοχής στο μεγάλο έξω κόσμο. Τι να αντιπροσωπεύσει, εκεί. Τι να του αναγνωρίζεται, μετά το πέρασμα χρόνου πολλού. Ο αμφιτρύων της εκδήλωσης Γιάννης Στουρνάρας το επεσήμανε στην – διόλου τυπική! – προσλαλιά του: «ο Καραθεοδωρή πίστευε ακράδαντα πως είχε υποχρέωση να θέσει όλες τις δυνάμεις του στην υπηρεσία της Ελλάδας και το προσπάθησε αυτό όσο περνούσε από το χέρι του. Ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των Ελλήνων της διασποράς που διακρίνονται για την υψηλή αίσθηση του καθήκοντος προς την πατρίδα τους και κάνουν ό,τι μπορούν για να τη βοηθήσουν».

Ο Καραθεοδωρή ήταν κυριολεκτικά εκείνο που αποκαλείται «βίος και πολιτεία» – όχι μόνο/όχι απλώς ο ίδιος αλλά και όλη η γενιά του. [Εκτεταμένη βιογράφηση του Καραθεοδωρή αλλά και όλου του οικογενειακού του δέντρου βρίσκει κανείς στο Μέγα Ελληνικό Βιογραφικό Λεξικό Βοβολίνη, τ. 5 και 6, του οποίου αυτό είναι από τα μεγαλύτερα λήμματα – έκτασης βιβλίου – 312 σελίδες μεγάλου σχήματος).

Η παρουσίαση στην ΤτΕ είχε οργανωθεί έτσι ώστε να δοθεί μια αίσθηση της έκτασης της παρουσίας Καραθεοδωρή: Ο Χαρ. Βάρβογλης, ομότιμος καθηγητής Φυσικής του ΑΠΘ, περιέγραψε με τρόπο κατανοητό και για τον μέσο ακροατή το πώς στα πεδία της οπτικής, της θερμοδυναμικής και της θεωρίας της σχετικότητας, ο Καραθεοδωρής έδειξε εφαρμογές της μαθηματικής του προσέγγισης, που τον έκαναν συνομιλητή του Αϊνστάιν (αν και όχι με την κάπως υπερβολική εκδοχή που συχνά αναφέρεται) ή πάλι του Μαξ Πλανκ, και τούτο σε μια εποχή όπου κυριολεκτικό επεκτείνονταν τα σύνορα της Φυσικής και καινοτομική μαθηματική διερεύνηση οδηγούσε/στήριζε στις νέες κατευθύνσεις.

Η επίσης ομότιμη καθηγήτρια Μαθηματικών του ΕΜΠ Χριστίνα Φίλη, πέρα από τις αναφορές στα αντίστοιχα συναπαντήματα Καραθεοδωρή με μαθηματικούς σαν τον Χίλμπερτ, τον Φέλιξ Κλάιν ή τον Μινκόφσκι (Doctorvater του Καραθεοδωρή) και στην ενασχόλησή του με τότε πεδία αιχμής όπως η θεωρία των αριθμών, παρουσίασε – με τον πικρά παραστατικό, εκ των υστέρων, τίτλο «Φως εξ Ανατολών»  – την καθοριστική συμμετοχή του μετά από πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου στον σχεδιασμό του ατυχήσαντος Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Η οργάνωση και το πρόγραμμα του οποίου θα αποτελούσαν πρότυπο σε Ευρωπαϊκό επίπεδο…

Ο Στέφανος Γερουλάνος, καθηγητής Χειρουργικής στην Ζυρίχη και Ιστορίας της Ιατρικής στα Γιάννενα (γνωστότερος ευρύτερα από την θητεία του ως διευθυντή στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό, στο ξεκίνημά του), εισέφερε – με ιδιαίτερα ζωντανό τρόπο – πλήθος στοιχείων πέρα από τα συνήθη βιογραφικά για το ευρύτερο οικογενειακό δένδρο του Καραθεοδωρή. Με την έμφαση να δίνεται στις συνθήκες υπό τις οποίες, στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μεγάλες οικογένειες των Ελληνικών κοινοτήτων είχαν αναπτύξει όχι μόνο οικονομική/εμπορική δραστηριότητα, αλλά και πνευματική /ακαδημαϊκή. Ένας των Καραθεοδωρή μιλούσε 19 γλώσσες, άλλος 17: δεν ήταν όμως μια απλή ικανότητα ή αντίστοιχη περιέργεια, ήταν κυρίως προϋπόθεση επιβίωσης σε ένα καθεστώς όπου μόνο στο εμπόριο, είτε στην επικοινωνία των ετερόκλητων εθνοτήτων υπήρχε διέξοδος (που μπορούσε εν συνεχεία να οδηγήσει σε θέση Ηγεμόνα Ικαρίας, ή και της Κρήτης ή πάντως στην Πρεσβεία της Υψηλής Πύλης στο Βέλγιο, όπως τον πατέρα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή). Επίσης, η στρατιωτική δόμηση της Αυτοκρατορίας κρατούσε τις στρατιωτικές σχολές κύρους μόνο για τους Οθωμανούς, οπότε διέξοδος υπήρχε π.χ. στην Ιατρική ή/και τις Φυσικές Επιστήμες ή την Μηχανική.

Αυτή η κοινωνική «μήτρα», απ’ όπου δεν έλλειπε το στοιχείο της ακραίας διακινδύνευσης/της θυσίας – στους συγγενείς του δένδρου Καραθεοδωρή ο Πατριάρχης Κύριλλος Στ΄, που απαγχονίσθηκε επί Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ αν και είχε παραιτηθεί/ αποσυρθεί στην Αδριανούπολη: αλλά και άλλα μέλη του οικογενειακού δένδρου Καραθεοδωρή βρήκαν αντίστοιχο τέλος στα ταραγμένα χρόνια της Αυτοκρατορίας – έκανε τον ίδιο τον Κ. Καραθεοδωρή να ανταποκριθεί με προθυμία στο κάλεσμα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Πέρα από τον σχεδιασμό του κακότυχου Ιωνικού Πανεπιστημίου, σ’ αυτόν οφείλεται και ο (επί Βενιζέλου) Νόμος-Πλαίσιο για τα ΑΕΙ, «Ο οποίος κατόρθωσε να λειτουργήσει επί μισόν αιώνα χωρίς προβλήματα» ήταν καταληκτικό σχόλιο Στ. Γερουλάνου.

Ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας

Όπως εξήγησε ο Γιάννης Στουρνάρας, η έκδοση αναμνηστικού κέρματος, που τίθεται σε κυκλοφορία ανά την Ευρώπη/την Ευρωζώνη, δεν είναι απλή υπόθεση. Η προσωπικότητα που τιμάται πρέπει να είναι διεθνώς αναγνωρίσιμη, να συμβολίζει «κάτι» από την ενιαία πορεία των λαών της Ευρώπης και την πνευματική (εν προκειμένω) ιστορία τους. Αυτά τα χαρακτηριστικά έγινε δεκτό ότι συγκέντρωνε ο Κ. Καραθεοδωρή. Όπως εξήγησε ο Διοικητής ΤτΕ «Κάθε χρόνο το Νομισματικό Πρόγραμμα τιμά επιφανείς προσωπικότητες και αναδεικνύει σημαντικές επετείους […]. Η θεματολογία του προγράμματος προέρχεται από την πολιτιστική μας κληρονομιά και το φυσικό περιβάλλον της χώρας μας, χωρίς να παραλείπουμε ιστορικές επετείους και προσωπικότητες, όπως ο Καραθεοδωρή».  Στο νομισματικό πρόγραμμα της Τράπεζας της Ελλάδος/του Υπουργείου Οικονομικών είχε – για παράδειγμα – τιμηθεί το 2023 η Μαρία Κάλλας, ο Αντώνης Σαμαράκης ή τα 50χρονα του Πολυτεχνείου.

Ας σημειωθεί ότι στην ομήγυρη, πέρα από ένα κοινό «της δημόσιας ζωής» παρευρίσκονταν οι πρώην διοικητές ΤτΕ Τίμος Χριστοδούλου και Νίκος Γκαργκάνας, η πρώην Πρόεδρος της Βουλής Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη, ακαδημαϊκοί – αλλά και ο Αντώνης Σαμαράς…

Πηγή: ekdoseiskerkyra.gr