Του Αθανασίου Χύμη*
Στις μέρες μας κυριαρχεί έντονα η σύγχυση των εννοιών. Οι λέξεις, κατά τον Πλάτωνα, είναι σαν τους οδοδείκτες. Εάν, για οποιονδήποτε λόγο, έχουν στραφεί και δεν δείχνουν προς την ορθή κατεύθυνση, τότε, κανείς δεν πρόκειται να φθάσει στον προορισμό του. Έτσι και οι λέξεις, όταν η έννοιά τους έχει στρεβλωθεί τότε δεν υπάρχει περίπτωση να συνεννοηθούμε και η όποια συζήτηση θα καταλήγει σε διαφωνία πριν καν αρχίσει.
Μία ιδιαιτέρως ταλαιπωρημένη έννοια είναι αυτή της ελευθερίας. Πολλοί στην χώρα μας την συγχέουν με την ασυδοσία. Εξ’ ου και η αρνητική χροιά που έχει αποκτήσει η έκφραση Ελεύθερη Αγορά που πολλοί την εννοούν ως ασύδοτη. «Κάνω ό,τι θέλω», όχι μόνον δεν είναι ακριβής ορισμός της ελευθερίας αλλά, τουναντίον, είναι στρέβλωση της εννοίας και της αληθείας την οποίαν αυτή φέρει. Δυστυχώς, πολλοί και συνηθισμένοι ορισμοί της ελευθερίας διαιωνίζουν την μη πλήρη κατανόηση της εννοίας διότι έχουν αμελήσει έναν βασικό παράγοντα της ελευθερίας. Την Ευθύνη.
Η οικονομική επιστήμη ως κλάδος της ηθικής φιλοσοφίας (ως γνωστόν, κατέστη ξεχωριστός κλάδος από τον Adam Smith) μας δίδει τα εφόδια να ορίσουμε την ελευθερία με τρόπο σαφή και όχι διφορούμενο. Όλοι, πιστεύω, συμφωνούμε ότι η ελευθερία είναι το υπέρτατο αγαθόν του ανθρώπου. Όμως, τι σημαίνει να είναι κανείς ελεύθερος, πραγματικά ελεύθερος; γιατί έγραψε ο ποιητής ότι η Ελευθερία «θέλει Αρετή και Τόλμη»;
Όπως όλα τα αγαθά, έτσι και η ελευθερία, το υπέρτατο αγαθό, έρχεται με κάποιο κόστος, κάποιο τίμημα που πρέπει να καταβάλει όποιος θέλει να την αποκτήσει. Επειδή δε, είναι το υπέρτατο και πολυτιμότατο αγαθό, λογικό είναι να χρειάζεται και ανάλογα υψηλό τίμημα, το υψηλότερο! Αυτός λοιπόν που θέλει να είναι πραγματικά ελεύθερος οφείλει να καταβάλει και το τίμημα, αλλιώς όχι μόνον δεν αξίζει την ελευθερία, αλλά είναι και ανήθικο να την έχει. Όσο δε περισσότερο ελεύθερος καθίσταται, τόσο μεγαλύτερο είναι και το τίμημα. Ποιό είναι αυτό το τίμημα; Ένα και μόνον: Η ανάληψη της ευθύνης των πράξεών του. Εάν αυτό δεν γίνει, τότε κάποιος τρίτος ο οποίος θα έρθει ν’ αναλάβει την ευθύνη θα καταστήσει αμέσως τον πρώτο εξαρτημένο, πράγμα που συνεπάγεται την απώλεια της ελευθερίας του.
Τα παραδείγματα πολλά, σε ατομικό επίπεδο, οικογενειακό, συλλογικό, ακόμα και εθνικό. Όταν ένα άτομο ή κράτος δεν διαχειρίζεται υπεύθυνα τα οικονομικά του, τότε καθίσταται υποτελές των δανειστών του. Αυτό δεν συμβαίνει γιατί οι δανειστές είναι κακοί ή ανήθικοι (μερίδιο ευθύνης ίσως να φέρουν και αυτοί). Πρώτος ανήθικος είναι ο ανεύθυνος, ο οποίος αλλοίωσε την έννοια ελευθερία και εις το όνομά της έγινε ασύδοτος. Η ασυδοσία, όμως, τον οδήγησε τελικά στην απώλεια της ελευθερίας. Ελεύθερος είναι ο Υπεύθυνος. Ο ασύδοτος νομίζει ότι είναι ελεύθερος, είναι όμως ανεύθυνος και η ανευθυνότης, τελικά, οδηγεί στην υποτέλεια.
Η ευθύνη πάντα πρέπει να αναληφθεί από κάποιον. Δεν μπορεί να υπάρξει κενό ευθύνης και αν υπάρξει αυτό πρέπει να πληρωθεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα παιδιά, τα οποία δεν είναι ελεύθερα και έρχονται οι γονείς να αναλάβουν την ευθύνη τους. Η ανάληψη της ευθύνης έχει να κάνει με την ωριμότητα ενός ανθρώπου, ενός έθνους. Η συνήθειά μας, ως Έλληνες, να αποσείουμε από πάνω μας τις ευθύνες σε προσωπικό αλλά και εθνικό επίπεδο, όχι μόνο μας έφερε στην κρίση αλλά και καθυστερεί σημαντικά την έξοδό μας από αυτήν. Όσο δεν αναγνωρίζουμε και δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη μας ως έθνος για την παρούσα οικονομική κρίση και ψάχνουμε να επιρρίψουμε ευθύνες σε κάθε άλλον πλην εαυτών, αυτό δεικνύει την ανωριμότητά μας και το ότι δεν έχουμε ακόμη ενηλικιωθεί ως λαός.
Ενδεχομένως, λοιπόν, η ρήσις του αρχαίου Αιγυπτίου ιερέως προς τον Σόλωνα ότι οι «Έλληνες αεί παίδες εισίν» να επιδέχεται και μίας τέτοιας ερμηνείας.
*Δρος Οικονομικών
