Η Ελλάδα στη Μεσόγειο… Του Ναπολέοντος Μαραβέγια

Tου Ναπολέοντος Μαραβέγια*

Η πολυσήμαντη συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), και ιδιαίτερα η άμεση εμπλοκή της ευρωζώνης στη «διάσωση» της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια, έχει προσανατολίσει το δημόσιο ενδιαφέρον αποκλειστικά σχεδόν προς την Ευρώπη. Το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μια κατ’ εξοχήν μεσογειακή χώρα και ότι ένα μεγάλο μέρος των συμφερόντων της συνδέεται με τη μεσογειακή διάσταση της οικονομίας της έχει συγκριτικά υποβαθμιστεί.

Ωστόσο οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, με τις προκλήσεις της γειτονικής μας χώρας από τη μία πλευρά και με την καταστροφή του μεσογειακού φυσικού τοπίου με τις πυρκαγιές από την άλλη, μας υπενθυμίζουν εμφατικά ότι η Ελλάδα δεν ανήκει μόνο στην Ευρώπη αλλά αποτελεί μέρος της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου με όλα τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που έχει αυτή η περιοχή του πλανήτη.

Η Μεσόγειος από την εποχή του Ομήρου έχει υμνηθεί όσο καμιά άλλη θάλασσα. Είναι η θάλασσα που γέννησε τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και τον χριστιανισμό, δηλαδή τις βάσεις του δυτικού πολιτισμού. Με τις συνθέσεις και τις αντιθέσεις της, με τους πολέμους και το εμπόριο, η Μεσόγειος αποτέλεσε από αιώνες και αποτελεί και σήμερα προνομιακό χώρο επέκτασης της ελληνικής παρουσίας σε όλους τους τομείς.

Σήμερα η Μεσόγειος, διχασμένη μεταξύ της πλουσιότερης βόρειας και της φτωχότερης της νότιας πλευράς της, με ενδιάμεση την εύφλεκτη περιοχή της Μέσης Ανατολής, έχει πολύπλευρη σημασία. Οι γεωπολιτικές, πολιτικές, οικολογικές, πληθυσμιακές και οικονομικές συνιστώσες της αποτελούν ένα αδιάσπαστο σύνολο που απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη, καθώς κάθε συνιστώσα της παρουσιάζει εξαιρετική πολυπλοκότητα. Στα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα ΗΠΑ και Ρωσίας στη Μεσόγειο έχουν προστεθεί και άλλες περιφερειακές δυνάμεις, ενώ εκδηλώνεται και κινεζικό ενδιαφέρον, με την Ευρώπη σχεδόν απούσα από το μεσογειακό γεωπολιτικό παίγνιο.

Το θαλάσσιο περιβάλλον της Μεσογείου έχει σοβαρά επιβαρυνθεί, ενώ όλες οι παράκτιες μεσογειακές χώρες υποφέρουν από φυσικές καταστροφές κυρίως με πλημμύρες και πυρκαγιές, ως συνέπεια της πλανητικής κλιματικής αλλαγής και της ευαισθησίας του φυσικού περιβάλλοντός τους. Οι πληθυσμιακές εξελίξεις είναι άνισες, με τη νότια πλευρά της Μεσογείου να χαρακτηρίζεται από δημογραφικό δυναμισμό και τη βόρεια πλευρά της από δημογραφικό μαρασμό, πράγμα που προκαλεί αναπόφευκτες μεταναστευτικές μετακινήσεις, ενώ οι πολεμικές συγκρούσεις οδηγούν και σε ανεξέλεγκτες προσφυγικές ροές από τον μεσογειακό Νότο στον μεσογειακό Βορρά.

Η χώρα μας μπορεί να αναπτύξει τη δική της δράση και να αξιοποιήσει τις δυνατότητές της σε όλους τους τομείς, ώστε μαζί με την ΕΕ να επεξεργαστεί κατάλληλες απαντήσεις στα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τον μεσογειακό χώρο. Η Ελλάδα διαθέτει το επιστημονικό δυναμικό για να μελετήσει σε βάθος όλα αυτά τα ζητήματα και να προτείνει μια ευρωπαϊκή μεσογειακή πολιτική που θα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες προκλήσεις, συμβάλλοντας έτσι ουσιαστικά στον Διάλογο για το Μέλλον της Ευρώπης.

Το Συνέδριο «Η Ελλάδα στη Μεσόγειο» που ετοιμάζουμε στο τέλος του έτους, στο πλαίσιο εορτασμών των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, με τη συνεργασία του Ιδρύματος Μεσογειακών Μελετών, του Πανεπιστημίου του Αιγαίου και του Ιονίου Πανεπιστημίου, υπό την αιγίδα του υπουργείου Εξωτερικών, φιλοδοξεί να εξετάσει όλες τις πιο πάνω πλευρές και να αποτελέσει το έναυσμα για την ενδυνάμωση του ενδιαφέροντος της χώρας μας για τη Μεσόγειο.

*καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος της Εθνικής Επιτροπής Ελλάδα 2021, πρώην υπουργός