Δυσοίωνες και πολύπλοκες οι σχετικές προοπτικές
Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Οι συσχετισµοί δυνάµεως ανάµεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία δεν µας ευνοούν.
Η Τουρκία διαθέτει βιοµηχανική βάση, ενώ η Ελλάδα στηρίζεται στις υπηρεσίες οι οποίες, όµως, έχουν ελάχιστη χρησιµότητα σε περίπτωση σύρραξης. Η Τουρκία διαθέτει ισχυρές και ετοιµοπόλεµες δυνάµεις, ενώ η Ελλάδα επί µία εβδοµηκονταετία δεν έχει εµπλακεί σε πολεµικές επιχειρήσεις- µε µόνη εξαίρεση το καταστροφικό 1974. Η Τουρκία έχει πληθυσµό ο οποίος, επιπροσθέτως, κυριαρχείται από νέους, πολύ µεγαλύτερο από τον ελληνικό.
Υπάρχουν δύο δεδοµένα στα οποία αναφέρονται οι ελληνικοί παράγοντες. Ο πρώτος αφορά το διεθνές πλαίσιο. Προβάλλεται τακτικά η άποψη ότι η Τουρκία είναι αποµονωµένη, ενώ η Ελλάδα πλαισιώνεται από ισχυρές συµµαχίες και εντάσσεται σε σηµαντικά διεθνή δίκτυα. Επίσης, θεωρείται ότι το Διεθνές Δίκαιο προστατεύει την Ελλάδα η οποία, ως γνωστόν, « δεν διεκδικεί τίποτα ».
Το δεύτερο δεδοµένο αναφέρεται στις εσωτερικές τουρκικές αντιφάσεις ως προς τα ζητήµατα ταυτότητας. Το κουρδικό θεωρείται ωρολογιακή βόµβα. Οι οικονοµικές και πολιτισµικές διαφορές ανάµεσα στις µεγάλες πόλεις και τα παράλια από τη µία και το εσωτερικό της Τουρκίας από την άλλη εντείνουν το πρόβληµα.
Τις τελευταίες εβδοµάδες η Ελλάδα αφυπνίζεται. Αναιρούνται και οι δύο παράµετροι στις οποίες οι διπλωµατικοί και διεθνολογικοί κύκλοι θεµελιώνουν το ισχύον αφήγηµα. Το κουρδικό βαίνει προς εκτόνωση, µετά τη διάλυση του PKK και τη λήξη του κουρδικού ενόπλου αγώνα. Στον διεθνή τοµέα, όχι µόνον οι Αµερικανοί, αλλά και οι Ευρωπαίοι στρέφονται προς την Τουρκία, καθώς αντιµετωπίζουν αµυντικές προκλήσεις για τις οποίες η τουρκική στήριξη κρίνεται απαραίτητη. Οι ελληνικές διπλωµατικές προσπάθειες για την αποτροπή της τουρκικής αναβάθµισης δεν αποδίδουν· οι ευρύτερες εντάσεις αναστέλλουν τις ηθικές επιφυλάξεις. Η πρόσφατη δήλωση του Προέδρου Τραµπ « δεν έχω µόνιµους εχθρούς » συνεπάγεται ότι δεν έχει ούτε και µόνιµους φίλους. Ανατρέπει οριστικά την ελπίδα ότι οι Ηνωµένες Πολιτείες θα στηρίξουν την Ελλάδα, ακόµη και σε απόκλιση από τα άµεσα συµφέροντά τους. Ως προς την προστασία του Διεθνούς Δικαίου, οι εξελίξεις στο ουκρανικό έχουν διαλύσει και τις τελευταίες ψευδαισθήσεις. Τέλος, η µεσολάβηση της Τουρκίας µεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχει πλήρως αναβαθµίσει τον διεθνή της ρόλο.
Η σηµερινή κατάσταση ως προς την ισορροπία δυνάµεως ανάµεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία είναι ανησυχητική. Η διπλωµατική και αµυντική προσέγγιση την οποία οικοδόµησε υποµονετικά η ελληνική ηγεσία επί δεκαετίες εµφανίζεται ξεπερασµένη από τις εξελίξεις. Τι επιφυλάσσει το µέλλον; Μπορεί να αλλάξει ο σηµερινός συσχετισµός;
Η επιδείνωση της δηµογραφικής απόκλισης αποτελεί τη µόνη απόλυτη βεβαιότητα. Οικονοµικά και αµυντικά η απόσταση, κατά πάσαν πιθανότητα, θα ενταθεί. Τέλος, η συνεχής εµπλοκή της Τουρκίας σε περιφερειακές συγκρούσεις, αναπόφευκτα εντεινόµενες στο νέο ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον, θα ενισχύσει ακόµη περισσότερο το αξιόµαχο των ενόπλων της δυνάµεων.
Στον διπλωµατικό τοµέα, οι γεωπολιτικές εξελίξεις καθιστούν την Τουρκία χώρα-κλειδί στον ανταγωνισµό ΗΠΑ-Κίνας. Η νέα αµερικανική πολιτική containment, η οποία στρέφεται εναντίον της Κίνας, επιδιώκει να στηριχτεί σε δύο συστήµατα. Το ένα, ηπειρωτικό, περιλαµβάνει τη Ρωσία και ένα µεγάλο τµήµα της Ευρώπης. Το δεύτερο, θαλάσσιο, αντιστοιχεί, κατά το µάλλον ή ήττον, στο δίκτυο των κρατών-µελών του ΟΟΣΑ. Η Τουρκία µπορεί να εξελιχθεί σε άρθρωση ανάµεσά τους. Αν ισχύσει αυτή η υπόθεση, η διαπραγµατευτική της θέση ενισχύεται εντυπωσιακά.
Το γεωπολιτικό και διπλωµατικό τοπίο έχει αλλάξει άρδην. Οι καθιερωµένες διπλωµατικές αντιλήψεις και µέθοδοι φαίνονται εκτός πραγµατικότητας. Είναι πλέον επιτακτικό να γίνουν ριζικές αναθεωρήσεις. Υπάρχουν άραγε οι επιστηµονικές, διοικητικές και πολιτικές προϋποθέσεις; Διαθέτει η αθηναϊκή κοινωνία και διανόηση το αναγκαίο πλαίσιο για τον ελεύθερο, άνευ φόβου και πάθους, διάλογο- αναγκαία και ικανή προϋπόθεση για την αναζήτηση της γεωπολιτικής και διπλωµατικής καινοτοµίας; Τα πνευµατικά εµπόδια συνήθως αποβαίνουν ισχυρότερα από τα υλικά.
*Οµότιµος Καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήµιο της Σορβόννης (Paris 1) Distinguished Visiting Professor, Hellenic American Univers
