Όταν η εξουσία, αδυνατεί η δεν θέλει να δώσει εξηγήσεις
Του Ηλία Καραβόλια
Σκηνή πρώτη: καταναλωτής ακριβώς έξω από το κατάστημα ρούχων, παίρνει τηλέφωνο τον υπάλληλο που βρίσκεται εντός του καταστήματος αλλά ουσιαστικά μπροστά του, στην πόρτα, και του κάνει παραγγελία (click away). Αμέσως ο υπάλληλος του στέλνει κωδικό παραλαβής στο κινητό και φυσικά πάει και του φέρνει το ρούχο. Σκηνή δεύτερη: εισέρχεται καταναλωτής στο βιβλιοπωλείο – που λειτουργεί με εντολή του κράτους κανονικά για το κοινό – και αγοράζει βιβλία. Θέλει όμως και να ψωνίσει ένα στυλό. Αλλά αυτό απαγορεύεται αφού πρέπει να γίνει click away παραγγελία καθώς μόνο βιβλία μπορούν να πωληθούν εντός του καταστήματος!
Και φυσικά αυτές δεν είναι οι μόνες περιπτώσεις όπου η επιβολή ακραίων περιορισμών φθάνει να λειτουργεί ως εμμονική καθυπόταξη στο παράλογο ( πχ. συγκεκριμένα ωράρια, συγκεκριμένος αριθμός ατόμων, κτλ.) Σίγουρα όλα πηγάζουν από την εξέταση των επιδημιολογικών δεδομένων και ως πρωτόκολλα ασφαλείας θεωρείται ότι (λογικά) θα πρέπει να έχουν υψηλό βαθμό αποτελεσματικότητας ως προς την αναχαίτιση της πανδημίας. Γι’ αυτό και η κοινωνία σέβεται την επιστημονική ειδημοσύνη των ιατρικών επιτροπών, και τις προτάσεις τους, τηρώντας στην πλειονότητα της τα μέτρα.
Αυτό που προκαλεί απορία είναι γιατί δεν εξηγείται αυτή η μικροφυσική της λεπτομέρειας που δεν μοιάζει εκ πρώτης όψεως ορθολογική σε κάποιες ακραίες εκδοχές των μέτρων. Συνηθίζουμε, εν μέσω θανάτων και επιμονής του ιού, σε ένα σχεδόν κωμικό καθημερινό σκηνικό κάποιων εξαιρέσεων και περιορισμών που αλληλεπιδρούν αντιφατικά. Η κατάσταση μοιάζει μερικές φορές σουρεαλιστική.
Βασικά πρόκειται για φαινόμενο που αφορά την Εξουσία και όχι την Επιστήμη. Αναφέρομαι στην υπόκωφη βία της βιοπολιτικής που χαρακτηρίζει τις κυβερνήσεις σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Αυτοί που ασκούν εξουσία και επιβάλλουν μέτρα για το γενικό καλό, εύκολα ενδύονται με τον μανδύα της σωτηριολογικής εκδοχής του κοινωνικού ρόλου τους. Το μεσσιανικό σύνδρομο της εξουσίας προκαλεί πολύ συχνά φαινόμενα περιορισμένης ορθολογικότητας μπροστά στην επείγουσα διαχείριση της κρίσης και την ευθύνη διαφύλαξης της δημόσιας υγείας. Λογικό και σχεδόν θεμιτό. Οι έχοντες την αποκλειστική ευθύνη για την αντιμετώπιση της κατάστασης εισέρχονται ασυνείδητα σε μια γυάλινη σφαίρα λήψης αποφάσεων που χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες οριοθετήσεις στην συμπεριφορική κοινωνική μηχανική. Σχεδόν παραβλέπουν το ακραίο, το παράλογο, το σχεδόν αστείο, και νιώθουν ότι οι πολίτες πρέπει να συμμορφώνονται με μια συστημική λογικοφανή κανονιστική.
Πάντα θρέφεται η εξουσία από την δομική πειθαρχία που επιβάλλει. Η οποία μπορεί τελικά να μην στερείται τα βασικά συστατικά χρησιμότητας και αποτελεσματικότητας για την αναχαίτιση της πανδημίας, εν τούτοις όμως διαμορφώνει ένα ψυχωτικό πλαίσιο εξουσιαστικής επιβολής. “Το μέτρο ναι μεν ξέρουμε ότι είναι ακραίο, αλλά πρέπει να τηρηθεί στο ακέραιο” είναι η ασυνείδητη υπερεγωτική προσταγή της εξουσίας μπροστά στο καθήκον της επιβολής προστατευτικής πολιτικής για την δημόσια υγεία. Δεν θα επεκταθώ σε πιθανά ζητήματα στέρησης ατομικής ελευθερίας και δικαιωμάτων. Αυτό είναι άλλο ζήτημα, άλλης επιστήμης και ανάλυσης. Θα επιμείνω στο ψυχοπαθολογικό φαινόμενο της ενσάρκωσης, από τους έχοντες κυβερνητικό πόστο, ενός σχεδόν σαδιστικού τρόπου επιβολής ακραίων όρων και απαγορεύσεων. Και το ξεκαθαρίζω, μιλάω μόνο για τις ακραίες περιπτώσεις. Όπως μας θυμίζει ο Angelus Novus έγραψε κάπου ο Νίτσε: ”Η παραφροσύνη είναι στα άτομα κάτι περιστασιακό. Στις ομάδες, τα κόμματα, τους λαούς, τις εποχές, είναι ο κανόνας”.
Άλλωστε το λέει με εύστοχο τρόπο η σπουδαία Zuboff, όσον αφορά το πως εμείς σαν πολίτες-καταναλωτές συμπεριφερόμαστε σε τέτοιες περιπτώσεις που γνωρίζουμε μεν το παράλογο αλλά συναινούμε και συμμορφωνόμαστε: ” Άηχη συνθηκολόγηση στο μήνυμα της νομοτελειακότητας που συνιστά το δεξί χέρι της εξουσίας ντυμένο με βελούδινο γάντι”.
> Η αλήθεια είναι ότι μοιάζει σαν να βρισκόμαστε εκσφενδονισμένοι σε ένα πεπρωμένο που δεν επιλέξαμε. Και το διακύβευμα δυστυχώς ίσως να μην είναι η φαινομενική τήρηση του έκτακτου Νόμου. Ίσως να είναι ο επικίνδυνος εθισμός στην συμμόρφωση με την Αρχή- αυτό το συλλογικό υποκείμενο το οποίο υποτίθεται ότι “γνωρίζει” (Lacan) και εμείς το αποδεχόμαστε ως τέτοιο (σημ. : ο πρύτανης της φιλελεύθερης δημοσιογραφίας Αθ. Παπανδρόπουλος σωστά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και μιλάει για πιθανή “επικίνδυνη ιδεολογία” των lockdown).
Τόσο στην δεκαετία των μνημονίων, όσο και τώρα με την πανδημία, η συμμόρφωση και η βραχυπρόθεσμη θυσία δικαιωμάτων, ελευθερίας, δημοκρατίας, εισοδήματος, μοιάζει να είναι, υποτίθεται δηλαδή, για το μακροπρόθεσμο όφελος όλων. Είτε πρόκειται για την βίαιη επιβολή δημοσιονομικών καταναγκασμών που ζήσαμε είτε για τα αναγκαία lockdown, το ουσιαστικό διακύβευμα που προτάσσει η εξουσία είναι η συμμόρφωση με την πραγματικότητα όπως αυτή νοείται στα πλαίσια μιας συστημικής, αστικής, ορθόδοξης φιλοσοφίας. Μια πραγματικότητα όμως στην οποία οι πολίτες έχουν μικρή έως περιορισμένη ευθύνη. Γιατί μπορεί η έξαρση της μεταδοτικότητας του ιού σίγουρα να είναι και αποτέλεσμα ατομικής και συλλογικής ανευθυνότητας όμως δεν είναι αποκλειστική η ευθύνη της κοινωνίας.
Δεν φταίει η κοινωνία που δεν χωράει κόσμος στις εντατικές και που δεν μπορούμε να προμηθευτούμε στα δημόσια νοσοκομεία τα κατάλληλα φάρμακα για όλους. Το ίδιο συνέβαινε και με τα μνημόνια. Έπρεπε να πληρώσουμε έκτακτες εισφορές και φόρους, έπρεπε να ζήσουμε με λιγότερα και με επισφάλεια, η ευθύνη όμως αυτή δεν είναι ασύνδετη με την ευθύνη των κυβερνήσεων να μην χρεώνουν τα δημόσια ταμεία και να σταθμίσουν τις συνέπειες και τον χρόνο της αποτελεσματικότητας των θυσιών. Αυτός θα έπρεπε να είναι ο ρόλος τους.
Υπάρχει ένα δικαίωμα μόνο στο οποίο θέλω να αναφερθώ και το οποίο νομίζω ότι η σύγχρονη παγκόσμια βιοπολιτική, λόγω της πανδημίας, πλήττει βάναυσα. Αυτό της ωφέλιμης χρήσης του μελλοντικού μας χρόνου, όπως πιστεύει και πάλι η Zuboff ότι μας το στερεί το ιντερνετικό ολιγοπώλιο του κατασκοπευτικού καπιταλισμού της επιτήρησης. Και στην συγκεκριμένη συγκυρία της εποχής, αυτό το είδος του καπιταλισμού μάλλον βολεύει και την Εξουσία και το Κεφάλαιο.
Όσοι όμως αρέσκονται σε συνωμοσιολογικά σενάρια, όσοι είναι αρνητές της πραγματικότητας και της ανάγκης για εμβολιασμό, ας μην παρασυρθούν απο την προαιώνια ιστορική συνεννόηση χρήματος-ισχύος από τις εκάστοτε ελίτ. Παρά την μανιακή εξουσιαστική λογική κάποιων ακραίων και ανορθολογικών εκ πρώτης όψεως περιορισμών, οφείλουμε να τηρούμε αυστηρά τα μέτρα αλλά ταυτόχρονα να διαφυλάξουμε την αυτονομία μας. Δύσκολος συνδυασμός, όχι όμως ανέφικτος.
