Του Γιώργου Κολυβά*
Ποιος ρόλος για την ελληνική διπλωματία σε μια ευαίσθητη αλλά και εύφλεκτη περιοχή, υψηλής γεωπολιτικής σημασίας
Μερικές πρόσφατες εντάσεις στα Δυτικά Βαλκάνια, εγγράφονται στη θλιβερή κληρονομιά του εμφύλιου πολέμου μετά τη διάλυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Αναζωπυρώνονται έριδες μεταξύ Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας, Βουλγαρίας και Αλβανίας, Σερβίας και Κοσσόβου, Αλβανίας και Σερβίας, Βοσνίας και Σερβίας, εντός της Βοσνίας, κλπ ! Το πλήθος των Βαλκανικών συγκρουσιακών συνδυασμών είναι εντυπωσιακό, και άλλο τόσο επικίνδυνο και παράλογο θα ήταν το αδιέξοδο στο οποίο μπορεί να οδηγήσουν.
Τα αναζωπυρωμένα «οράματα» για μεγάλη Αλβανία, Σερβία, Βουλγαρία, Κροατία, κλπ, δεν μπορούν να ευοδωθούν στη σημερινή Ευρώπη! Τέτοιοι στόχοι είναι ασύμβατοι με τις θεμελιώδεις αρχές της ειρηνικής συνύπαρξης και στενής συνεργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση-ΕΕ, άρα είναι ασύμβατοι με την ευρωπαϊκή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων.
Ταυτόχρονα, οι φανερές είτε αφανείς παρεμβάσεις της Κίνας, της Ρωσίας και της νέο-οθωμανικής Τουρκίας στα Δυτικά Βαλκάνια, επιδιώκουν να αυξήσουν τη δική τους επιρροή, αλλά συμβάλλουν στην αναζωπύρωση των παθών και την αποσταθεροποίηση της περιοχής, και της ΕΕ.
Η μόνιμη λύση στα προβλήματα αυτά θα επιτευχθεί με:
Α) τη σταδιακή και τελικά σε βάθος χρόνου πλήρη ενσωμάτωση των Δ. Βαλκανίων και των κοινωνιών τους στο πολιτικό, οικονομικό, θεσμικό και νομικό σύστημα ΕΕ, και της οικονομίας τους στην ενιαία μεγάλη αγορά και την οικονομία της ΕΕ,
Β) την παγίωση του κράτους δικαίου, των ισχυρών θεσμών και την καταπολέμηση της παρανομίας και του οργανωμένου εγκλήματος στις χώρες αυτές.
Το Άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τα Δ. Βαλκάνια στις 6 Οκτωβρίου 2021 στη Σλοβενία, επανέλαβε τη δέσμευσή της ΕΕ στην ευρωπαϊκή προοπτική και την ένταξη τους στην ΕΕ, αλλά δεν προσδιόρισε χρονοδιάγραμμα ! Εγκρίθηκε όμως επί της αρχής πρόταση της Επιτροπής για ολοκληρωμένο πρόγραμμα ανάπτυξης των Δ. Βαλκανίων, με επιδοτήσεις και δάνεια συνολικού ύψους 30 δις ευρώ στην επόμενη επταετία (Economic and Investment Plan).
Ακολούθησε η πολιτική κρίση στη Βόρεια Μακεδονία και η παραίτηση Ζάεφ. Μερικοί αναλυτές έσπευσαν τότε να δείξουν τη Γαλλία σαν υπεύθυνη της κρίσης στη Βόρεια Μακεδονία και της γενικότερης αποσταθεροποίησης των Δ. Βαλκανίων, θεωρώντας ότι στέρησε την ευρωπαϊκή προοπτική από τους λαούς των Δυτικών Βαλκανίων.
Όμως μόλις δυο μήνες αργότερα, στις 9 Δεκεμβρίου 2021 , Ο Πρόεδρος Μακρόν παρουσίασε τις προτεραιότητες της Γαλλικής Προεδρίας της ΕΕ στο πρώτο εξάμηνο του 2022, και πρότεινε ισχυρή δέσμευση ώστε να επιταχυνθεί η πολιτική και οικονομική ενσωμάτωσή των Δυτικών Βαλκάνιων στην ΕΕ. Επίσης, ανακοίνωσε τη διοργάνωση από τη Γαλλική Προεδρία ειδικής Διάσκεψης για τα Δυτικά Βαλκάνια τον Ιούνιο του 2022. Ταυτόχρονα, τόνισε την ανάγκη άμεσης εμβάθυνσης και μεταρρύθμισης της ΕΕ και της ευρωζώνης, ώστε να μπορέσουν να γίνουν δεκτά και νέα Κράτη μέλη από την ΕΕ.
Προφανώς, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις θα περιλαμβάνουν και διαδικασία επίλυσης των διαφορών που επιβιώνουν μεταξύ της Βουλγαρίας και της Βόρειας Μακεδονίας, κλπ. Είναι για παράδειγμα ενθαρρυντικό ότι ο νέος Πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Κίριλ Πέτκοφ δήλωσε επανειλημμένα ότι μέσω διαπραγμάτευσης, θα λυθούν οι διαφορές της χώρας του με τη Βόρεια Μακεδονία και θα αρθεί το βέτο για την έναρξη των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων.
Η ένταξη των Δ. Βαλκανίων στην ΕΕ, έχει ιδιαίτερη πολιτική και οικονομική σημασία για την Ελλάδα, γιατί εκτός των άλλων θα ολοκληρώσει μια Βαλκανική περιφερειακή αγορά 50 εκατομμυρίων κατοίκων, εντός της ΕΕ, και στη γειτονιά της χώρας μας.
Πριν την ελληνική κρίση του 2009, ελληνικές τράπεζες και επιχειρήσεις είχαν ήδη αναπτύξει έντονη δραστηριότητα και συνεργασίες σε όλα τα Βαλκάνια. Δυστυχώς, η δεκαετής ελληνική κρίση είτε ανέκοψε είτε ακύρωσε την ελληνική οικονομική διείσδυση. Είναι καιρός να επανέλθουμε τώρα πιο σοφοί και πιο αποτελεσματικοί, δημόσιος και ιδιωτικός τομέας μαζί, στοχεύοντας στην ενίσχυση του ρόλου μας στα Βαλκάνια.
Τα κονδύλια της ΕΕ για τα προγράμματα συνεργασίας INTERREG, το επενδυτικό πρόγραμμα 30 δις ευρώ της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια στα επόμενα επτά χρόνια, οι πιστώσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων-ΕΤΕΠ, της Παρευξείνιας Τράπεζας και της EBRD, παρέχουν ήδη ένα επαρκές πλαίσιο χρηματοδότησης της ανάπτυξης των Βαλκανίων , προς αξιοποίηση από τις ελληνικές επιχειρήσεις. Ειδικά για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, ο πακτωλός της πολιτικής συνοχής 2021-2027 και του Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ στα επόμενα χρόνια, δημιουργούν πρόσθετες ευκαιρίες.
Η Ελλάδα ήταν και είναι και σήμερα σημαντικός εμπορικός εταίρος στα Βαλκάνια . Είναι επίσης κέντρο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου προς τα Βαλκάνια, μέσω υποδομών που συνεχώς αναβαθμίζονται. Η ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ ολοκληρώθηκε το 2015, και θα αναβαθμιστεί περαιτέρω, μαζί με πολλούς κάθετους άξονες της προς τα Βαλκάνια. Η Ελλάδα είναι πύλη εισόδου και διαμετακομιστικό κέντρο προς τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη, με τα λιμάνια της Ηγουμενίτσας, της Θεσσαλονίκης, της Καβάλας και της Αλεξανδρούπολης, όλα συνδεδεμένα με την Εγνατία Οδό. Η σιδηροδρομική σύνδεση των λιμένων αυτών με τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη, επίσης αναβαθμίζεται είτε προγραμματίζεται στην περίπτωση της Ηγουμενίτσας , πάντοτε με συγχρηματοδότηση της ΕΕ.
Βέβαια, οι υποδομές και η συνδεσιμότητα είναι προϋποθέσεις αλλά δεν αρκούν για την βιώσιμη ανάπτυξη. Οι ιδιωτικές επενδύσεις, η επιχειρηματικότητα, το ανθρώπινο δυναμικό, η καινοτομία και η επιτυχής μετάβαση στη ψηφιακή και πράσινη οικονομία, θα κάνουν τη διαφορά για την Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
Όσον αφορά τις ελληνικές εξαγωγές εμπορευμάτων και υπηρεσιών στα Βαλκάνια, είναι εφικτή η ενδυνάμωσή τους. Η βελτίωση στις εξαγωγικές πιστώσεις και την ασφάλισης τους θα βοηθήσει σημαντικά . Αυτό μπορεί να επιτευχθεί πχ με συνδυασμό πιστώσεων της ΕΤΕΠ, της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας-ΕΑΤ και του Οργανισμού Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων. Ο τελευταίος, μπορεί να ενισχυθεί κεφαλαιακά εάν γίνει θυγατρική της ΕΑΤ. Θα υπάρξουν έτσι οικονομίες κλίμακας και συνέργειες στη διαχείριση, και θα μπορεί να χορηγεί εξαγωγικές πιστώσεις, σε συνεργασία με τις εμπορικές τράπεζες.
Η αμφίδρομη κινητικότητα ανθρώπινου δυναμικού, είναι ήδη σημαντική μεταξύ Ελλάδας, Αλβανίας και Βουλγαρίας. Μπορεί να ενισχυθεί, και να περιλάβει τη Βόρεια Μακεδονία, προς όφελος όλων. Η κινητικότητα ειδικευμένων στελεχών προς τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, κλπ, θα αναδείξει τη Βόρεια Ελλάδα ως μείζον Βαλκανικό κέντρο της οικονομίας της γνώσης και της καινοτομίας . Η Βόρεια Ελλάδα έχει αξιόλογα πανεπιστήμια, κέντρα καινοτομίας και έρευνας, δυναμικές επιχειρήσεις, που βρίσκονται σε απόσταση ημερήσιας επίσκεψης από τις όμορες χώρες. Η εγγύτητα αυτή και οι νέες υποδομές, διευκολύνουν τις συνεργασίες, τις κοινές ιδιωτικές επενδύσεις και κοινές νεοφυείς επιχειρήσεις, τη συνεχή κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού.
Οι Ελληνικές άμεσες επενδύσεις στα Βαλκάνια μπορούν να ενδυναμωθούν. Η παρουσία και η επιρροή της Ελλάδας θα ενισχυθεί σημαντικά, εάν πχ οι περισσότερες από τις 100 μεγαλύτερες ελληνικές επιχειρήσεις υποστηριχθούν, και επενδύσουν στα Βαλκάνια μόνες τους η σε συνεργασία με ευρωπαϊκές κα/ή ντόπιες επιχειρήσεις, Προφανώς στον τόπο και στον τομέα που αυτές επιλέγουν, με βάση τα δικά τους κριτήρια και επιχειρηματικά σχέδια.
Συμπερασματικά, η Ελλάδα έχει ήδη σημαντικούς ιστορικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με τα Βαλκάνια, και οι δυνατότητες ενίσχυσής τους είναι σημαντικές. Η πορεία σταδιακής ενσωμάτωσής των Δυτικών Βαλκανίων, στην οικονομία και το θεσμικό – πολιτικό σύστημα της ΕΕ, είναι μονόδρομος. Αυτή η πορεία μπορεί να δημιουργήσει νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και να αυξήσει το ΑΕΠ της Ελλάδας και των γειτόνων της, προσφέροντας και προνομιακό πεδίο άσκησης δημιουργικής βαλκανικής οικονομικής πολιτικής και διπλωματίας από την Ελλάδα.
*ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ (UEF-GREECE) ΚΑΙ ΠΡΩΗΝ ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
