Του Γιάννη Βούλγαρη
Η Ενωμένη Ευρώπη ήταν πάντα μια Ιδέα και μια πραγματικότητα. Συνήθως η πραγματικότητα υπολειπόταν της Ιδέας, και σχεδόν πάντα η Ιδέα υπερέβαινε την πραγματικότητα. Αυτό είναι φυσικό. Η Ιδέα είναι οραματικός μακροπρόθεσμος στόχος αλλά ο δρόμος προς αυτόν είναι σκολιός, δοκιμαστικός, με προσωρινά αδιέξοδα – εκτός αν αποδειχτεί ιστορικά ανέφικτος. Σε όλη την πορεία από την ίδρυσή της, η Ιδέα και η πραγματικότητα μεταβλήθηκαν πολλές φορές ακολουθώντας τις ιστορικές συνθήκες, εξάλλου κάθε χώρα αντιμετώπιζε διαφορετικά την Ενωμένη Ευρώπη, αναλόγως των εθνικών επιδιώξεων και των εσωτερικών πολιτικών συσχετισμών. Οι επερχόμενες ευρωεκλογές κάνουν επίκαιρο και πάλι το ζήτημα. Η Ενωμένη Ευρώπη βρίσκεται ενώπιον κρίσιμων καταστάσεων, τόσο για εσωτερικούς λόγους όσο και γιατί το διεθνές περιβάλλον έχει επιδεινωθεί επικίνδυνα. Πώς αλλάζει λοιπόν η Ιδέα-Ευρώπη στις νέες συνθήκες;
Οι δημοσκοπικές προβλέψεις για τις ευρωεκλογές αρκούν για να αναδείξουν τη νέα στενωπό που έχει μπει η ΕΕ. Η λεγόμενη Ακροδεξιά, οι λαϊκιστικές και εθνικιστικές δυνάμεις, προβλέπεται ότι θα ενισχυθούν συνολικά, και μάλιστα στις κεντρικές χώρες, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Από κοινού με τους Συντηρητικούς μπορεί να αναδειχθούν τρίτη δύναμη πίσω από τους συρρικνούμενους χριστιανοδημοκράτες και σοσιαλδημοκράτες. Ασφαλώς δεν πρόκειται για κάποιο επερχόμενο φασιστικό κίνδυνο, αφού ακόμα και η Μελόνι ατόφιο παιδί του νεοφασισμού, αναγκάζεται να σεβαστεί τα όρια μιας ευρωπαϊκής κανονικότητας. Οπωσδήποτε όμως αδυνατίζει ο κεντρικός πυλώνας (Λαϊκό κόμμα, Σοσιαλδημοκρατία, Φιλελεύθεροι και Πράσινοι) που καθόριζε ώς τώρα την κατεύθυνση της ενοποίησης, και ταυτόχρονα αποδυναμώνεται ο γαλλογερμανικός άξονας. Όλα αυτά θα μπορούσαν να είναι απλή διακύμανση των συσχετισμών δύναμης εντός του τρέχοντος ευρωπαϊκού δημοκρατικού παιχνιδιού – business as usual. Εκείνο που διαφοροποιεί την κατάσταση και την κάνει πιο επικίνδυνη είναι ότι συμβαίνει σε έναν Κόσμο ανασφαλή, σε ένα διεθνές περιβάλλον ριζικών γεωπολιτικών μεταβολών. Κατά τούτο, η υπερβολή για τον επερχόμενο «κίνδυνο της ακροδεξιάς» υποβαθμίζει και παραποιεί το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος.
Οι δημοκρατικές φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις χρειάζονται μια νέα θεώρηση προκειμένου η Ευρώπη να διατηρήσει την ισχύ της και να συνεχίσει τη διαδικασία ενοποίησης. Ποια είναι η ουσία της νέας θεώρησης; Η νέα πολιτικοποίηση της Ιδέας της Ευρώπης και των μεθόδων ενοποίησης. Το μειονέκτημα των δημοκρατικών φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων είναι ότι ζουν ακόμα στο κλίμα του «τέλους της Ιστορίας» και της εύκολης παγκοσμιοποίησης της πρώτης μεταψυχροπολεμικής περιόδου – η στρατιωτική κάλυψη που προσέφεραν οι ΗΠΑ παρέτεινε χρονικά αυτή την αίσθηση. Την ίδια όμως στιγμή, οι αντίπαλοι μέσα και έξω από τον ευρωπαϊκό χώρο, κινούνται ήδη στη λογική της μεγάλης Αναταραχής, που θα έλεγε ο πρόεδρος Μάο – δηλαδή, στο πεδίο των επιπτώσεων που έχουν στο εσωτερικό των εθνικών κοινωνιών οι μεγάλες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές ανακατατάξεις
Στην ουσία, το νέο διεθνές περιβάλλον έχει υποσκάψει εδώ και καιρό τον «παραδοσιακό ευρωπαϊσμό» της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς, δηλαδή τους τρόπους και τα μέσα στα οποία πόνταραν οι πρωταγωνιστές της ευρωπαϊκής Ιδέας. Τι δεν λειτουργεί πιά όπως πριν; Καταρχάς, η υπερβολική εμπιστοσύνη στην Οικονομία ως μοχλού για την ενοποίηση σε συνδυασμό με την αντίληψη ότι η παγκοσμιοποίηση είναι μια σχετικά ειρηνική διαδικασία όπου όλες οι χώρες θα ωφελούνταν από την απελευθέρωση των διεθνών ανταλλαγών. Δεύτερον και κατ’ αντανάκλαση, η ολιγωρία έναντι της τροπής που πήρε ο κομματικός ανταγωνισμός των δυτικών κοινωνιών κατά τις τελευταίες δύο-τρεις δεκαετίες με κύριο χαρακτηριστικό την πολιτική πόλωση. Τρίτον, η υπερβολική εμπιστοσύνη στον δημοκρατικό χαρακτήρα που θα ελάμβανε η προϊούσα εξατομίκευση της κοινωνίας και κατά συνέπεια η υποτίμηση των ταυτοτικών ζητημάτων που προέκυπταν. Τέταρτον, η αντίληψη ότι κριτήριο για την πρόοδο της ενοποίησης είναι η υπεροχή των εξουσιών των Κοινοτικών Θεσμών έναντι των «κακών» διακυβερνητικών διαδικασιών – αντίληψη που υποσκάφτηκε και από το άχρωμο πολιτικό προσωπικό που βρέθηκε στις ανώτερες θέσεις της «εξουσίας των Βρυξελλών».
Αν αυτή η καθησυχαστική και καθησυχασμένη Ευρώπη ανήκει στο παρελθόν, από πού μπορεί να αντλήσουμε μια νέα Ιδέα Ευρώπης στον σημερινό ασταθή Κόσμο, οποίος δυστυχώς θα παραμείνει τέτοιος στο ορατό μέλλον; Από πού μπορεί να τροφοδοτηθεί η αναγκαία επαναπολιτικοποίησης της ευρωπαϊκής ενοποίησης; Η απάντηση είναι ίσως απρόσμενη αλλά πειστική. Από τους εχθρούς της. Από την ποιότητα των εξωτερικών και εσωτερικών αντιπάλων της Ευρώπης. Έτσι και αλλιώς, οι συλλογικές ταυτότητες, το «εμείς», κατασκευάζεται σε σχέση με τους «άλλους», χωρίς βεβαίως να σημαίνει εν προκειμένω ότι η σχέση είναι αναγκαστικά ψυχροπολεμική. Οι εξωτερικοί «άλλοι» είναι κυρίως μεγάλες δυνάμεις, κράτη-ήπειροι (ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Ρωσία, κ.ά.) που ανταγωνίζονται σε έναν Κόσμο ο οποίος παραμένει διασυνδεδεμένο αλλά με ελάχιστους πια κοινούς κανόνες. Η πρώτη λοιπόν υπόδειξη προς την Ευρώπη είναι ότι το νέο διεθνές παιχνίδι είναι για μεγάλα παιδιά ενώ από μόνα τους τα ευρωπαϊκά κράτη, είναι μεσαία ή μικρά μεγέθη. Από εδώ προκύπτει ο εξαναγκασμός να παραμείνουμε μαζί – το έδειξε και η βρετανική μοναξιά μετά το Brexit. Η δεύτερη υπόδειξη είναι ότι το «μαζί» υπερβαίνει την Οικονομία και την ήπια ισχύ. Αφορά όλο και περισσότερο την Γεωπολιτική και τη σκληρή ισχύ με την οποία η Ευρώπη ενωμένη θα πρέπει να κάνει τους λογαριασμούς της. Η τρίτη υπόδειξη είναι ιδεολογικού-αξιακού χαρακτήρα. Οι αντίπαλοι είναι αυταρχικά καθεστώτα ή αντιδραστικές δυνάμεις όπως ο Τραμπ στην Αμερική. Και μόνο το γεγονός αυτό, επαναξιοδοτεί την ευρωπαϊκή ταυτότητα της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της αλληλεγγύης.
Είναι προφανές ότι αυτή η σύγκριση – διάκριση από τους «άλλους» δεν θα δώσει απάντηση σε ζητήματα όπως ποια σχέση κράτους-αγοράς, πώς μειώνονται οι ανισότητες, πόση μετανάστευση, με ποιες πολιτικές ενσωμάτωση, κλπ. Κανονικά αυτά εντάσσονται στην τρέχουσα πολιτική διαλεκτική μιας ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Υπάρχει όμως ένα πρωθύστερο ζητούμενο: ο τρέχων κομματικός ανταγωνισμός να παραμένει σταθερά αγκυρωμένος στο ενιαίο ευρωπαϊκό πλαίσιο σε μια περίοδο που ο δεξιός και αριστερός ευρωσκεπτικισμός δημιουργεί φυγόκεντρες τάσεις σε εθνικό επίπεδο. Ή με άλλα λόγια, να διατηρηθεί εκείνη η «ευρωπαϊκή κανονικότητα» στην οποία υποχρεώνονται να προσαρμόζονται χτες ο Τσίπρας, σήμερα η Μελόνι, ή ο Όρμπαν.
Και κάτι όμως σημαντικότερο. Η σύγκριση με τους αντιπάλους ενισχύουν το ηθικό-ιδεολογικό φορτίο της ευρωπαϊκής Ιδέας. Την πολιτικοποιούν ως μαχόμενη Δημοκρατία στον διεθνή στίβο και στο εσωτερικό των εθνικών κοινωνιών. Δίνουν την ευκαιρία στις δημοκρατικές φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις να ανακτήσουν την πολιτική πρωτοβουλία την οποία εδώ και καιρό έχουν εκχωρήσει στις εθνικολαϊκιστικές φωνές. Οι διαδηλώσεις στη Γερμανία κατά της AfD, όπως και η συμφωνία των 27 για την ενίσχυση της δοκιμαζόμενης Ουκρανίας, αποτελούν θετικά δείγματα τέτοιων μαχητικών δράσεων. Αλλά το παιχνίδι είναι στην αρχή του ακόμα.
Πηγή: www.tanea.gr, metarithmisi.gr
