Η ΝΟΤΙΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΜΑΣ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ… Του Δημήτρη Κούρκουλα

Στο ειδικό αφιέρωμα της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ “Προβλεψεις για το 2024” δημοσιεύεται άρθρο μου με τίτλο “Η ΝΟΤΙΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΜΑΣ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ”.

 

Στις αρχές του 2023 οι προοπτικές για την πολυτάραχη περιοχή της Μεσογείου ήταν ήδη δυσοίωνες. Κανείς όμως δεν μπορούσε να προβλέψει τις ακόμα τραγικότερες εξελίξεις με την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 και την συνεχιζόμενη πολυαίμακτη πολεμική σύγκρουση και πρωτοφανή ανθρωπιστική καταστροφή στη λωρίδα της Γάζας. Η Μεσόγειος, και ειδικότερα η ανατολική Μεσόγειος, επιβεβαίωσε ότι μπορεί πάντα να μας εκπλήσσει και συνήθως να μας εκπλήσσει αρνητικά καθώς βρίσκεται σήμερα στη δίνη ενός εντεινόμενου χάους.

 

Η τάση οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής σύγκλισης της νότιας όχθης της Μεσογείου γύρω από ένα ευρωπαϊκό πρότυπο έχει αρχίσει να αντιστρέφεται εδώ και είκοσι σχεδόν χρόνια. Το όραμα της Ευρω-μεσογειακής συνεργασίας να γίνει η Μεσόγειος μια θάλασσα ειρήνης, σταθερότητας, συνεργασίας και ευημερίας για όλους τους λαούς της περιοχής και κατανόησης μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών με πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου έχει πλήρως καταρρεύσει, όπως έχουν καταρρεύσει και οι προσδοκίες για την επίτευξη βιώσιμης λύσης στο παλαιστινιακό. Σήμερα η Μεσόγειος δεν αποτελεί μια θάλασσα που ενώνει αλλά ένα τείχος που χωρίζει δύο κόσμους με τεράστιες ανισότητες.

 

Την τελευταία δεκαετία οι δύο όχθες της Μεσογείου όχι μόνο δεν πλησίασαν, αλλά αντίθετα απομακρύνθηκαν. Η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, οι πολιτιστικές και κοινωνικές αξίες, οι τρόποι διακυβέρνησης ή η δημογραφία ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους που ενίσχυσαν την αμηχανία αλλά ακόμα και την εχθρότητα έναντι της Ευρώπης.

 

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας το κατά κεφαλήν εισόδημα για τους κατοίκους της νότιας πλευράς της Μεσογείου είναι 6 φορές χαμηλότερο από εκείνο της ΕΕ. Ο πληθυσμός της Ευρώπης γερνά γρήγορα, αυτός της νότιας όχθης της Μεσογείου είναι σαφώς πιο νέος: το 31% των ανθρώπων είναι κάτω των 14 χρόνων έναντι 15% στην Ευρώπη. Από το 1990, ο πληθυσμός της ΕΕ έχει αυξηθεί κατά 6,5% ενώ αυτός των δέκα χωρών της ανατολικής γειτονίας μας γνώρισε αύξηση 72%.

 

Η επιδείνωση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών θα συνεχισθεί και το 2024. Όσο απομακρύνεται ο ορίζοντας για ένα καλύτερο μέλλον για τους πληθυσμούς της περιοχής τόσο θα εντείνεται η απογοήτευση και η απελπισία που δίνουν τροφή σε εξτρεμιστικές ιδεολογίες αυξάνοντας το αντι-δυτικό και αντι-ευρωπαϊκό αίσθημα που υποδαυλίζεται και από δυνάμεις που προσπαθούν να ανακτήσουν επιρροή στην περιοχή όπως η Μόσχα, η Άγκυρα και η Τεχεράνη.

 

Οι αλλεπάλληλες κρίσεις που έπληξαν τις περισσότερες χώρες της νότιας Μεσογείου έχουν δημιουργήσει μια, προς το παρόν, μη ανατρέψιμη αλληλουχία αρνητικών εξελίξεων. Οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες από τη λεγόμενη «αραβική άνοιξη» γρήγορα έδωσαν τη θέση τους στον συνεχιζόμενο εμφύλιο πόλεμο στη Συρία και στη Λιβύη, στην κατάρρευση του χρεωκοπημένου Λιβάνου, στον αγώνα εξοπλισμών της Αλγερίας και του Μαρόκου, στην διάδοση της ισλαμικής τρομοκρατίας, στην αύξηση των προσφύγων. Η αισιοδοξία αντικαταστάθηκε από την απόγνωση. Οι νέοι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις χώρες τους εξ αιτίας των πολέμων, της έλλειψης ελευθερίας, της έλλειψης δουλειάς και προοπτικής για το μέλλον τους. Και σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι πληγές, η κλιματική κρίση άρχισε να πλήττει τη Μεσόγειο περισσότερο απ’ ό,τι άλλες περιοχές του πλανήτη με πολύ αρνητικές επιπτώσεις σε σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες.

 

Μετά την δύσκολη περίοδο της παγκόσμιας επιδημίας του covid ήρθε το σοκ της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, της ανόδου των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων. Οι περισσότερες μη ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου πήραν αποστάσεις από την ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στη Ρωσία και σε πολλές ψηφοφορίες στον ΟΗΕ είτε απείχαν είτε καταψήφισαν τις ευρωπαϊκές προτάσεις. Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος δημιούργησε πρόσθετες συνθήκες για να βαθύνει το χάσμα με την Ευρώπη και τη Δύση. Η επιρροή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις χώρες της περιοχής μειώνεται σταθερά και πολλαπλασιάζονται τα φαινόμενα «αυτονόμησης» χωρών που παραδοσιακά ακολουθούσαν τις στρατηγικές επιλογές της Ευρώπης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Τουρκία, που δεν ακολουθεί τις δυτικές κυρώσεις έναντι της Μόσχας, αλλά και το Μαρόκο που απέχει από την καταδίκη της ρωσικής εισβολής στις ψηφοφορίες στον ΟΗΕ.

 

Δεν υπάρχουν, στο ορατό μέλλον, προοπτικές αναβίωσης της ειρηνευτικής διαδικασίας ανάμεσα στο Ισραήλ και στους Παλαιστίνιους ενώ η κατάσταση στην Συρία θα συνεχίζει να εξάγει αστάθεια με τη ροή προσφύγων αλλά και με την εδραίωση της στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσίας στα παράλια της Ανατολικής Μεσογείου, στην Λατάκεια και στην Ταρτούς.

 

Κάποια αισιοδοξία για υπογραφή συμφωνίας για τα πυρηνικά του Ιράν, που επικράτησε μετά την ανάληψη της αμερικανικής Προεδρίας από τον Biden, έχει οριστικά εξανεμισθεί μετά την επίθεση προς Χαμάς στο Ισραήλ και την, προς το παρόν, ελεγχόμενη αντιπαράθεση του Ισραήλ με τους Χεζμπολάχ του Λιβάνου, που διαθέτουν στενούς δεσμούς με την Τεχεράνη.

Το 2023 ξεκίνησε με πολύ κακούς οιωνούς για την περιοχή της Μεσογείου. Το 2024 ξεκινά με ακόμα πιο δυσοίωνα σημάδια. Οι δραματικές εξελίξεις στη Γάζα δημιουργούν εκρηκτικές συνθήκες στις σχέσεις της Ευρώπης με λαούς της περιοχής και διαβρώνει ακόμα βαθύτερα την ήδη κλονισμένη σχέση τους. Η συνέχιση των εχθροπραξιών στη Γάζα και η ενδεχόμενη επέκτασή τους στο Λίβανο θα θέσουν σε κίνδυνο την σταθερότητα πολλών αραβικών χωρών και ίσως βαθύνουν το ρήγμα με την Ευρώπη ακόμα και σε διακρατικό επίπεδο.

 

Το μόνο παρήγορο που θα μπορούσε να προκύψει μέσα από αυτό το μαύρο τοπίο θα ήταν η συνειδητοποίηση από την Ευρώπη ότι απαιτείται μια ολοκληρωμένη πολιτική απέναντι στη νότια γειτονιά μας. Ίσως δοθεί η χαριστική βολή στις ψευδαισθήσεις ότι μπορούμε να είμαστε ασφαλείς, όταν η γειτονιά μας μαστίζεται από αστάθεια και συγκρούσεις.